کلاف هزار سر فدرالیسم در عراق

دیپلماسی ایرانی: موضوع فدرالیسم در عراق مدت ها است مطرح است. حتی در بخشی از کتاب غسان شربل موسوم به "صدام از این جا عبور کرد"* در جایی که وی درباره حسین کامل، داماد صدام و وزیر دفاع او از صالح عمر العلی، نماینده اسبق عراق در سازمان ملل می پرسد، او می گوید که امریکایی ها به حسین کامل می گفتند در صورتی حاضر به حمایت از او هستند که وی فدرالیسم را در عراق قبول کند در حالی که او رد می کرد و می گفت که من حاضر به تجزیه عراق نیستم. بنابر این موضوع فدرالیسم در عراق عمری حداقل بیش از دو دهه دارد.

با سقوط صدام حسین و حمله امریکایی ها به عراق فدرالیسم در قانون اساسی این کشور گنجانده شد. اما بعدا این موضوع به حاشیه رانده شد و دولت مرکزی تلاش می کرد درباره این موضوع صحبت نشود.

با حمله داعش به عراق و سقوط موصل این بحث دوباره بر سر زبان ها افتاد. در ابتدا سنی ها بیش از شیعیان درباره آن صحبت می کردند در حالی که افکار عمومی شیعی اطلاعات چندانی درباره آن ندارند و اصلا به آن نمی پردازند. بسیاری از تحلیلگران بر این اعتقادند که هم دستی سنی ها با داعش و حزب بعث در ابتدای بحران موصل در راستای رسیدن به این هدف بود. سنی ها می گفتند حالا که نمی توانیم در بغداد حکومت مطلق را به دست گیریم در این جا برای خود تشکیل حکومت می دهیم و همانند اقلیم کردستان در مناطق سنی نشین تشکیل اقلیم می دهیم و از دولت مرکزی فقط می خواهیم که نیازهای اقتصادی ما را برآورده کند و سهم ما را از درآمدهای نفتی و مالیات های عمومی کشور بدهد. اما بعد از این که آیت الله سیستانی فتوای جهاد علیه داعش داد، سنی ها احساس کردند که نمی توانند به اهداف خود برسند. برای همین مجددا صحبت از وحدت عراق زدند و دیگر بحث فدرالیسم و رسیدن به اقلیم سنی را مطرح نکردند. اکنون می گویند که ما دنبال وحدت عراق هستیم.

این بار شیعیان هستند که می گویند از دست سنی ها خسته شده اند و می خواهند به اقلیم شیعی برسند. اکنون بسیاری از شیعیان از خود می پرسند چرا باید خون ما ریخته شود و در برابر داعش و طایفه سنی این قدر هزینه بدهیم تا مناطق آنها را آزاد کنیم در حالی که باید دوباره این مناطق را به سنی ها پس بدهیم در حالی که آنها همچنان می خواهند علیه ما بجنگند و به خون ما تشنه باشند؟! نزدیک به 94 سال استقلال عراق چه سودی برای ما شیعیان داشته است، جز این که در ایام پادشاهی مورد ستم سنی ها بودیم و در دوران حزب بعث در صف اول اعدام ها و جنگ ها قرار می گرفتیم و اکنون هم که حق خود را از حکومت گرفته ایم به کمک کشورهای عربی تلاش می کنند خون ما را بریزند و دائما سر مار را ببرند؟!

بعد از فاجعه اسپایکر که در آن دست کم 1700 سرباز شیعی عراقی صرفا به دلیل این که شیعه بودند توسط داعش و حزب بعث قتل عام شدند و قتل عام های دیگری از شیعیان در دیگر مناطق عراق انجام شد، اکنون بیش از پیش شیعیان درباره اقلیم شیعی و فدرالیسم صحبت می کنند. می گویند وحدت را به لقایش بخشیدیم، مناطق شیعی را حفظ می کنیم و سنی ها را به حال خود رها می کنیم. دیگر به ما ربطی ندارد که سهم سنی ها از درآمدهای نفتی چه می شود چون که هیچ مرکز نفتی در مناطق شان نیست. به ما ربطی ندارد که کسی حاضر به سرمایه گذاری در پروژه های اقتصادی و زیربنایی و توسعه ای شان نمی شود. سنی ها ما را دوست ندارند و از ما کینه ای گویا پاک نشدنی به دل گرفته اند ما هم کاری به کارشان نداریم.

در این رابطه دیپلماسی ایرانی این موضوع را با یکی از مقام های عالی رتبه مجلس اعلای اسلامی عراق در میان گذاشت، او جواب داد که ما از اول به دنبال اقلیم جنوب بودیم اما بسیاری از رهبران شیعی قانع نبودند که باید همانند کردها اقلیم داشته باشیم. بسیاری از رهبران شیعی همچنان می گویند که فدرالیسم با وحدت عراق منافات دارد در حالی که ما باید به ناچار در آخر به این سمت حرکت کنیم و حقمان را بگیریم. چرا که اولا در قانون اساسی عراق بر آن تصریح شده است و ثانیا برخورداری از اقلیم به معنای تجزیه عراق نیست، ما می توانیم در چارچوب حفظ وحدت عراق از اقلیم برخوردار باشیم و ثالثا در صورتی که به این هدف برسیم سنبه ما در برابر دیگر طوایف پرزورتر خواهد شد و آسان تر می توانیم برای احقاق حقوقمان تلاش کنیم. این مقام که نخواست نامش فاش شود درباره نظر مرجعیت در این زمینه می گوید: «مرجعیت با ایجاد اقلیم جنوب موافق است به شرطی که یک اقلیم یکپارچه تشکیل شود.» اخیرا اهالی بصره خواستار تشکیل اقلیمی مجزا برای خود شده اند که اکثریت جریان های سیاسی با خواسته آنها مخالف هستند.

در همان روزهای ابتدای حمله داعش به موصل، ریچارد هاس تحلیلگر برجسته مسائل خاورمیانه و رئیس شورای روابط خارجی آمریکا در جایی گفته بود که بحث اعمال کنفدرالیسم یا فدرالیسم در عراق نهایی شده و مدت ها است که بر سر آن توافق حاصل شده و اعمال آن تقریبا قطعی است مشکل فقط بغداد است که هنوز توافقی در این زمینه حاصل نشده است.

این روزها در خبرها بسیار شنیده ایم که داعش خود را برای حمله همه جانبه به عراق آماده می کند. یک سناریو می تواند این باشد که داعش با تمام قوا به بغداد حمله کند و جنگی تمام عیار در این شهر به راه اندازد و نتیجه این جنگ تکلیف بغداد را روشن کند. بسیاری بر این اعتقادند که شکست سنگین داعش به تضعیف جبهه سنی در عراق که به طور مستقیم و غیر مستقیم از داعش در برابر شیعیان حمایت می کند، منجر خواهد شد. داعشی که به کمک طایفه سنی توانست وارد خاک عراق شود.

یک منبع آگاه به دیپلماسی ایرانی گفت بحث تشکیل اقلیم ها در عراق در کنار مسائل دیگر با سه مساله دیگر نیز مواجه است. یکی بحث استان دیالی عموما سنی نشین است، دیگری بحث کرکوک و سوم بحث استان صلاح الدین است که سامرا در آن واقع شده است. استان دیالی در صورت تشکیل اقلیم سنی به این اقلیم می پیوندد و این اقلیم با ایران هم مرز می شود و این یکی از مسائل پیچیده تشکیل اقلیم سنی در عراق است. بحث کرکوک که بحث تازه ای نیست، هم سنی ها هم کردها و هم شیعیان بر سر آن اختلاف نظر دارند که البته در این میان عمده اختلافات میان کردها و سنی ها است. در این میان ترکیه نیز با پیوستن کرکوک به کردستان مخالف است و تا کنون بارها در این زمینه تهدید کرده است. در مورد استان صلاح الدین نیز مساله به عتباب سامرا باز می گردد که در گذشته سنیان القاعده اقدام به انفجار آن کرده بودند. عتبات سامرا برای شیعیان مقدس است در حالی که سنی ها هیچ اعتنایی به آن نمی کنند و همان طور که تجربه نشان داده است اگر اتفاقی برای آن رخ دهد، توجهی نمی کنند. مضافا بر آن اکثریت ساکنین سامرا را سنی هایی تشکیل می دهند که بسیاری از آنها افراطی هستند و در جنایت و نفرت پراکنی علیه شیعیان ید طولا دارند و سابقه ای دیرینه در این زمینه داشته اند.

برای همین می توان گفت که مساله فدرالیسم در عراق بسیار پیچیده و بغرنج است. هنوز اما و اگرهای بسیاری درباره آن وجود دارد و بسیاری از مشکلات آن حل نشده است. طبیعی است اگر بنا باشد تکلیف این مساله روشن شود باید عراق روی آرامش به خود ببیند و به مرحله ای از ثبات برسد مگر این که بنا باشد در تلاطم خون و باروت تکلیف نهایی آن مشخص شود.    

*این کتاب توسط نویسنده این مطلب در حال ترجمه است و هر هفته به طور مرتب روزهای جمعه در دیپلماسی ایرانی منتشر می شود.