کوبانی، غنیمت جنگی ترکیه

دیپلماسی ایرانی - منوچهر دین پرست: بحران کوبانی که او را "عین العرب" یعنی چشم عرب می دانند، هر هروز وارد مرحله جدیدی از تحولات و درگیری های پیش بینی ناپذیری می شود که نشان دهنده مواضع کشورهای اطراف است.بعد از ماجرای بهار عربی که منجر به فرو ریختن حکومت برخی از کشورهای عربی مانند یمن، و مصر شد، سوریه نیز از این بهار عربی بی نصیب نماند و کشورش شاهد درگیریهای خونینی گردید که تا کنون نیز ادامه دارد.کوبانی امروز اگرچه به عنوان نماد استقامت برای بسیاری از کردها و طرفدارانشان تبدیل شده اما رویکرد برخی از کشورهای اطراف کوبانی که در شمال سوریه و هم مرز با ترکیه قرار دارد بسیار حائز اهمیت است.

بحران کوبانی که اواخر سپتامبر آغاز شد و استقامت مدافعان کوبانی را به همراه داشت و هیچ کشوری حاضر نشد به مردم این شهر همانند موصل و بغداد کمک کند ترکیه را وارد مرحله دیگری از مواضعش دربرابر بحرانهای منطقه ای قرار داد. به طوری که از روز هشتم اکتبر که  رجیب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد: «بمباران ها تا این جا برای شکست نیروهای دولت اسلامی (داعش) کافی نبودند» چند روزی می گذرد و تا این لحظه نه تنها بمباران مواضع داعش توسط آمریکا بی ثمر و یا حداقل کم نتیجه بوده بلکه هدف آنکارا از تحت فشار قرار دادن واشنگتن برای حملات هوایی شدیدتری علیه داعش بی نتیجه مانده است.

موضع آنکارا از زمانی که تحولات سوریه آغاز شد بسیار متغیر و پیچیده بود. به طوری که از آغاز تحولات سوریه، آنکارا معارضان و مخالفان سوری را در کشور خود پذیرا شد و از دولت در تبعید حمایت کرد. همچنین آنکارا از مواضع داعش که در آن زمان گروهی کم اهمیت و در حد معارضان سوری تلقی می شدند حمایت می کرد اما این حمایتها بعد از گذشت سه سال نه تنها بی نتیجه ماند بلکه موجب مشکلات فراوانی برای ترکیه فراهم آورد.

اما تحلیلگران سیاسی حمایت آنکارا را از مواضع داعش و مخالفان سوری را به خاطر دارند و حتی با کتمان آن از سوی ترکیه نمی توان تاریخ را عوض کرد حتی اگر جو بایدن، معاون رییس جمهور آمریکا، رسما از اظهاراتش درباره حمایت آنکارا از تروریسم در سوریه عذرخواهی کند.در پی اظهارات جو بایدن در دانشگاه هاروارد مبنی بر اینکه "ترکیه و برخی دیگر از کشورهای منطقه حامی گروه های تروریستی از جمله داعش در سوریه هستند" خشم اردوغان برانگیخته شد و اظهارات معاون رییس جمهور آمریکا را غیرقابل قبول خواند. اما در نهایت دفتر ریاست جمهوری ترکیه اعلام کرد که جو بایدن در تماس تلفنی با اردوغان از اظهاراتش علیه ترکیه عذرخواهی کرده است.

همچنین کندرا بارکوف، سخنگوی معاون رییس جمهور آمریکا در بیانیه ای که از طریق ایمیل منتشر شد، گفت که معاون رییس جمهور آمریکا  هفته گذشته به خاطر اشاراتی مبنی بر اینکه ترکیه و دیگر متحدان و شرکا در منطقه عمدا به گروه داعش امکانات داده و یا اینکه رشد این گروه و دیگر تندروهای خشن در سوریه را تسهیل کرده است، عذرخواهی کرد.وی افزود: آمریکا به شدت به تعهدات و فداکاری های متحدان و شرکایش در سراسر دنیا در مقابله با داعش، از جمله از سوی ترکیه ارج می نهد.

اگرچه جو بایدن از اظهاراتش عقب نشینی کرد و با عذرخواهی از رییس جمهور ترکیه، اردوغان را آرام نمود اما فعالان سیاسی در ترکیه معتقدند که ترکیه از داعش حمایت کرده و موجبات رشد این گروه تروریستی را در منطقه فراهم کرده است.

بر اساس منابع و رسانه های داخلی ترکیه، مقامات حزب جمهوری خلق ترکیه که قدیمی ترین حزب سیاسی ترکیه محسوب می شود، دولت اردوغان را به تسلیح داعش در سوریه و عراق متهم کردند. به گفته مقامات این حزب، دولت اردوغان علاوه بر درمان مجروحان وابسته به گروه داعش، نفت دزدی این گروه را خریداری می کند.از سوی دیگر برخی از محافل سیاسی ترکیه با اشاره به گزارش های اطلاعاتی بین المللی به روزنامه الدیار گفته اند که ترکیه "ورود عناصر گروه داعش از خاک ترکیه را با همراهی نیروی هوایی ترکیه در راستای سرمایه گذاری سیاسی و رزور جایی برای خود در نقشه سیاسی جدید منطقه خاورمیانه تسهیل کرده است و ترکیه از طریق حمایت از عملیات گروه داعش در عراق تلاش می کند تا خود را در بورس کشورهایی که در تلاش برای رهبری اهل سنت در منطقه هستند، تحکیم بخشد".

رویای بازسازی خلافت عثمانی برای ترکیه امروزه برای هیچ تحلیلگری پنهان نیست و حتی کارشناسان بر این باورند که ترکها به دنبال اقتدار سیاسی خود در منطقه هستند و موضع ترکیه دربرابر داعش نیز بر این اساس تحلیل می شد. اما با فرو ریختن دیوار اعتماد به داعش دیگر داعش همسایه جنوبی ترکیه قلمداد نشد.

آیلین کوچمان از تحلیلگران سیاسی ترکیه در سرمقاله ای که در روزنامه الشرق الاوسط چاپ لندن منتشر می شود این پرسش را طرح کرد که "آیا داعش همسایه جنوبی ترکیه است؟ ". به گفته این تحلیلگر ترک "حتی اگر از نظر ایدئولوژیک هم با گروه های تندرو مخالف باشید و در عین حال بخواهید به آوارگان رنجور سوری هم کمک رسانی کنید و همزمان امنیت مرزها را هم تامین کنید، در نهایت چاره ای ندارید جز اینکه با این گروه های تندرو ارتباط برقرار کنید. آنها بسیاری از گذرگاه های مرزی و بخش اعظم مرز مشترک سوریه با ترکیه را در اختیار دارند".

از سوی دیگر تحولات سوریه با درگیری های خونین کوبانی طی دو هفته اخیر ترکیه را وارد مرحله جدیدی از مواضع این کشور در برابر کردهای منطقه کرده است. به طوری که ترکیه پس از رهایی گروگانهای خود از دست داعش که 46 شهروند ترک که در ماه ژوئن در کنسولگری این کشور در شهر موصل در شمال عراق به چنگ گروه تروریستی داعش افتاده بودند و در اواخر ماه سپتامبر گذشته به همراه سه کارمند محلی عراقی این کنسولگری آزاد شدند ترکیه موضعی دیگری دربرابر داعش اتخاذ کرد.

اگرچه احمد داود اوغلو، نخست وزیر ترکیه، سفر خود را به باکو نیمه کار رها کرد و برای استقبال از شهروندان خود به ترکیه بازگشت اما هیچ گاه  به صورت رسمی مشخص نشد که آنکارا بر اساس چه مبادله ای گروگانهای خود را به دست آورد و موضعش دربرابر داعش چرا تغییر کرد. اما روزنامه تایمز انگلیس در خبری فاش کرد که دولت ترکیه برای رهایی 46 شهروند این کشور به گروگان گرفته شده توسط گروه داعش در شهر موصل، 180 زندانی عضو این گروه از جمله دو تبعه انگلیسی را آزاد کرده است.

این روزنامه با اشاره به درز فهرست زندانیان داعش مبادله شده با اتباع ترک، نوشت که 'شهباز سلیمان، 18 ساله و هشام فولکارد، 25ساله دو شهروند انگلیسی، عضو داعش بودند که در این مبادله آزاد شدند.

ترکیه را باید کشوری اهل مبادله و معامله ارزیابی کرد. او اکنون در برابر کوبانی سیاست معامله را مطالبه می کند و چندان به دنبال تعامل نیست. ترکیه با استقرار تانک ها و نیروهای نظامی خود در مرز کوبانی با ترکیه از ورود پیشمرگهای کرد ترکیه به کوبانی جلوگیری می کند.

درگیری های خیابانی بین معترضان کرد و پلیس ترکیه در شهرهای مختلف این کشور بر سر وضعیت شهر «کوبانی» سوریه تاکنون بیش از سی کشته بر جای گذاشته است. کردهای ترکیه طی روزهای گذشته به خیابان های شهرهای مختلف این کشور ریختند تا خشم خود را نسبت به عدم دخالت آنکارا برای دفاع از شهر کردنشین کوبانی در سوریه در مقابل حمله گروه داعش اعلام کنند.

اگرچه این اعتراضات به غیر از شهرهای کرد نشین ترکیه مانند دیار بکر به استانبول نیز کشیده شد اما گزارش ها حاکی است که تعدادی از معترضان خشمگین پرچم ترکیه را به آتش کشیدند و به مجسمه های مصطفی کمال آتاتورک، بنیانگذار ترکیه مدرن، نیز حمله کردند.

اگر این تعداد از کشته های معترض کرد در اعترضاتی که در سال 2013 در پارک گزی استانبول به وقوع پیوست، وجود داشت دولت اردوغان مجبور به استعفا می شد. چرا که کشته های کرد در معادلات سیاسی ترکیه چندان مهم نیست. ترکیه سالهاست که با کردها و به خصوص حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) در مبارزه به سر می برد و دستگیری عبدالله اوجالان در سال 1999 هم نتوانسته این زخم کهنه را در ترکیه التیام بخشد.

عبدالله اوجالان، رهبر زندانی پ.ک.ک، که بیش از شانزده سال است در زندانهای امنیتی ترکیه به سر می برد، در پی اعترضات شدید کردهای ترکیه اعلام کرده است که "قتل عام کرد ها در کوبانی می تواند صلح شکننده میان کرد ها و دولت ترکیه را بشکند".

دامنه ناآرامی ها بر سر کوبانی به سایر کشورهایی که میزبان جمعیت کرد هستند نیز کشیده شده و این اعترضات در تهران در مقابل سفارت ترکیه و سنندج و ارومیه به صورت آرام همراه بوده است.

از سوی دیگر پارلمان ترکیه هفته گذشته و با اکثریت آرا به حضور نیروهای نظامی این کشور که عضویت ناتو را نیز در اختیار دارد، در خاک سوریه و عراق مجوز داد. این مجوز همچنین به ترکیه اختیار قانونی می دهد که به نیروهای خارجی اجازه دهد تا از خاک این کشور برای عملیات های نظامی احتمالی علیه نیروهای داعش استفاده کنند.

این طرح با ۲۹۸ رای مثبت و ۹۸ رای منفی همزمان با پیشروی نیروهای داعش در شهر کوبانی، نزدیک به مرز ترکیه تصویب شد. اما ترکیه هنوز اعلام نکرده که چه نقشی در ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا علیه داعش خواهد داشت.عصمت ییلماز وزیر دفاع ترکیه در تشریح تصمیم ارتش پس از صدور این مجوز از سوی پارلمان گفته است که "منتظر اقدامی فوری نباشید".

بلافاصله پس از اعلام پارلمان ترکیه درباره صدور مجوز حضور نظامی این کشور در سوریه و عراق علیه داعش، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در تماسی تلفنی با همتای ترک خود، از «راه و روش مقابله با تروریسم در منطقه» و مواضع ترکیه انتقاد کرد.

به گزارش ایرنا، ظریف در تماس تلفنی خود با مولود چاوش، وزیر خارجه ترکیه، گفت: «کشورهای منطقه باید نسبت به شرایط جاری کاملا مسئولانه عمل کنند و به بدتر شدن اوضاع منطقه کمک نکنند.»

علیرضا بیگدلی، سفیر ایران در آنکارا، نیز پنج شنبه ۲ اکتبر در دیداری با گروهی از خبرنگاران این تصمیم ترکیه را نقد کرد و گفت: «هر اقدامی در این زمینه قطعا باید با هماهنگی دولت سوریه و با همکاری کشورهای منطقه صورت گیرد و همکاری راه مناسب تر و کم هزینه تر برای همه کشورهای منطقه است.»

از سوی دیگر برخی از تحلیل گران معتقدند که ترکیه اهداف دیگری از حضور نظامی خود در سوریه و عراق پی می گیرد. روزنامه النهار چاپ لبنان در سرمقاله خود نوشت : "پارلمان ترکیه دست دولت را در حمله به داعش بازگذشته اما با این وجود، اولویت آنها پیوستن به ائتلاف مبارزه با داعش نیست، آنها از این ائتلاف به دنبال اهداف دیگری هستند. قطعا اگر ترکیه دریابد که پیوستنش به جمع ائتلاف مبارزه با داعش به سود کردها تمام می شود به این ائتلاف نخواهد پیوست. حتی برخی گزارش ها حاکی از آن است که فرماندهان سازمان امنیت ترکیه از کردهای سوریه خواسته اند که از مطالبه خود برای رسیدن به خودمختاری دست بردارند تا به آنها کمک کنند. ترک ها تنها راه کمک رسانی به کردها را پذیرفتن این شرط اعلام کرده اند".

ترکیه در بحران کوبانی نگران حادثه تراژیک انسانی مانند حادثه وحشتناک شهر "سربرنیتسا" در سال 1995 که بیش از هشت هزار مسلمان کشته شدند نیست.  بلکه برای آنکار تقلیل یافتن قدرت کردها و از بین رفتن آرزوی خودمختاری کردها "هدف" است.

در همین راستا، ناظم دباغ، نماینده اقلیم کردستان عراق در ایران، طی تحلیلی نظر خود را به پایگاه اطلاع رسانی "دیپلماسی ایرانی" اعلام کرد و گفت که "رجب طیب اردوغان قصد دخالت در این مساله را ندارد. چرا که به گفته او پ.ک.ک و  داعش یکی است و کردهای این منطقه نیز با کردهای ترکیه دوست و نزدیکی دارند. ترکیه برای ورود به منطقه راه و روش خودش را دارد".

به گفته ناظم دباغ "اگر ترکیه بر سر وعده های خود مبنی بر مبارزه با داعش ایستاده و اعلام کرده اجازه نمی دهد کوبانی به دست داعش بیافتد و این گروه پیشروی کند، صحت این اظهارات در آینده مشخص می شود".

اگرچه بنا بر نظر تحلیلگران سیاسی، آینده کوبانی مبهم و پیچیده است اما برخی دیگر از تحلیلگران سیاسی معتقدند که روند فعلی مواضع ترکیه نقطه پایانی بر مذاکرات صلح بین آنکارا و کردها است.

 ماهر خطیب  طی تحلیلی در خبرگزاری بین المللی کرد پرس نوشت : "کردها بر این باورند که آنکارا در توطئه ای دست دارد که گروه های تروریستی را علیه آنها تحریک می کند و این کشور از این طریق قصد دارد به خودمختاری که کردها دارند، پایان دهد. به همین دلیل است که کردها به دولت ترکیه هشدار می دهند که ادامه این سیاست ترکیه به معنای پایان مذاکرات صلح است."

آخرین اخبار رسانه های بین المللی در روز 12 اکتبر نشان دهنده این است که وضعیت کوبانی در مرحله خطرناکی قرار دارد و جنگ فرسایشی که داعش به پا کرده و سکوت طولانی آنکارا چندان به نفع مدافعان کوبانی نیست. اما چاک هیگل، وزیر دفاع آمریکا در این بار معتقد است که "حملات هوایی جنگنده های آمریکا و نیروهای ائتلاف به شبه نظامیان گروه اسلامی در اطراف شهر کوبانی ضربه زده است" و بر همین اساس نمایندگان آمریکا با دولت ترکیه در حال گفتگوی محرمانه هستند و جزئیات این مذاکرات فعلا افشا نخواهد شد.

انتشار اولیه : سه شنبه 22 مهر 1393 / باز انتشار : دوشنبه 28 مهر 1393