تغییر هوشمندانه یا نمایش سیاسی

دیپلماسی ایرانی: دیدار اخیر عبدالفتاح السیسی از مسکو بیشتر عملی به نظر می رسد تا ایدئولوژیکی. مصر امروز مصر دوران ناصر نیست؛ روسیه هم شوروی نیست.

با این حال این دیدار در جوی شبیه دهه 1960 اتفاق افتاد. گروهی از هواپیماهای جنگنده روسی هواپیمای رئیس جمهور مصر را اسکورت می کردند در حالی که یک مراسم نظامی بر روی یک کشتی از ناوگان دریای سیاه آماده شده بود. این موضوع منعکس کننده عزم روسیه برای ایجاد ائتلافی جدید جهت مقابله پیامدهای بحران اوکراین است.

سفر سیسی به مسکو اهمیت ویژه ای برای روسیه دارد و میزان این اهمیت برای مصر هم کمتر نیست. پس از تلاطم روابط مصر با ایالات متحده و اروپا در پی سرنگونی محمد مرسی و اخوان المسلمین مصر به شدت نیاز به ایجاد تعادل در روابط خارجی خود و ایجاد پایگاهی در شرق برای مقابله با فشار غرب بر این کشور دارد.

سیسی که در اقامتگاه پوتین در شهر ساحلی سوچی با وی دیدار کرد گفت: "همه مردم مصر سفر من به روسیه را با علاقه دنبال می کنند و انتظار روابط مستحکم میان دو کشور را دارند... و من فکر می کنم ما به این آرزوی مردم مصر جامه عمل می پوشانیم."

در کنار جنبه های سیاسی، تردید ایالات متحده برای تامین تسلحاتی مصر در چالش هایی که این کشور در مرزهای غربی و شرقی با آن روبرو است قاهره را مجبور کرده است که چشم به تسلیحات روسی داشته باشد. در همین شایعه شده است که عربستان سعودی و امارات عربی متحده اماده تامین مالی یک قرارداد سنگین نظامی روسیه با مصر هستند. پوتین در کنفرانس خبری مشترک خود با سیسی به این موضوع اشاره کرد و گفت: "ما روی گسترش همکاری ها در زمینه تسلیحات گفتگو کرده ایم." وی همچنین درباره "امکان تاسیس یک مرکز لجستیکی مصری در سواحل دریای سیاه" صحبت کرد.

در جبهه اقتصادی هم تحریم هایی که ایالات متحده و اروپا علیه روسیه اعمال کرده اند فرصت خوبی را برای بازگشایی بازاری میان روسیه و مصر به وجود آورده است. پوتین گفت که روسیه در سال جاری 5 میلیون تن گندم مورد نیاز مصر را تامین خواهد کرد و واردات محصولات کشاورزی خود به مصر را افزایش خواهد داد. پوتین همچنین گفت که با سیسی درباره ایجاد یک منطقه آزاده تجاری با اتحادیه گمرکی اوراسیا که بلاروس، قزاقستان و روسیه را شامل می شود صحبت کرده است.

همکاری های اقتصادی میان مصر و شوروی نتایج ملموسی را در ساخت صنایع سنگین و نظامی و آموزش پرسنل فنی در زمینه های مختلف در مصر را به همراه داشت. و اکنون نیز افق های تازه ای در این شکل از همکاری ایجاد شده است پس از اینکه سیسی اعلام کرد که با پوتین درباره تاسیس یک منطقه صنعتی روسی در مصر به عنوان بخشی از پروژه توسعه کانال سوئز صحبت کرده است.

در زمینه انرژی هم مصر به دنبال ساخت یک راکتور هسته ای با کمک روسیه است. مصر و شوروی زمانی برای ساخت راکتور تحقیقاتی انشاس با هم همکاری داشتند.

اما به نظر می رسد همکاری بین دو کشور منابع تجاری انرژی را هم شامل می شود به ویژه اینکه مصر به گاز روسیه و در کنارش سرمایه گذاری و تخصص این کشور در زمینه اکتشاف و استخراج نفت و گاز طبیعی در مصر نیاز دارد.

از نقطه نظر سیاسی این دیدار در زمانی بحرانی انجام شده است. روسیه اکنون یک بازیگر فرامنطقه ای در بحران سوریه است؛ بحرانی که از مرزهای سوریه خارج شده است و به مرزهای کشورهای عرب خلیج فارس رسیده است. مصر هم با تهدید حضور داعش و همینطور خطر جهادی روبرو است که از لیبی می آیند.

شاید هماهنگی مواضع روسیه و مصر در مسائل منطقه ای مانند سوریه، عراق، لیبی و یا فلسطین برای هر دو طرف ضروری است. حضور روسیه در خاورمیانه در حال نزول است و مصر با تلاش هایی روبراست که می تواند نقش منطقه ای این کشور را به نفع طرف های دیگر مخصوصا ترکیه و قطر به حاشیه ببرد. به عنوان نمونه مصر به احلاس پاریش که درباره تهاجم اسرائیل به غزه بود دعوت نشد.

پوتین از سیسی در جمگ با ترور جمایت کرده است. پوتین گفت که "روسیه موضع مشترکی با مصر" در این زمینه دارد. سیسی در این زمینه فراتر رفت و گفت: "دز زمینه مسائل بین المللی میان ما و روسیه اتحاد وجود دارد."

سیسی با اشاره به اوضاع سوریه به اهمیت مذاکرات و هماهنگی ها در چارچوب توافق ژنو 2 و کمک به مردم سوریه برای دستیابی به یک راه حل سیاسی برای پایان دادن به خونریزی ها تاکید کرد.

سیسی درباره عراق هم گفت: "ما و پوتین بر تعهد خود در قبال وحدت عراق، یکپارچگی منطقه ای و پاسخ این کشور به تروریسم مصر هستیم." وی همچنین خواستار "تشکیل دولت وحدت ملی بدون حذف هیچ حزب و گروهی در عراق شد."

وی ادامه داد، "با روسیه موافق هستیم که منطقه لیبی باید متحد باقی بماند و اینکه قدرت های خارجی نباید در آنجا مداخله ای داشته باشند." وی اضافه کرد که با پوتین بر سر آرام کردن موضوع فلسطین هماهنگی هایی داشته است.

محمد فراج ، کارشناس مصری مسائل روسی درباره این سفر به روزنامه السفیر می گوید: "احیای دوران دهه 1960 در جریان سفر سیسی به روسیه تنها می تواند بیداری دوستان قدیمی شوروی و چپ های سنتی باشد." با این حال این تحولات در منطقه می تواند سرآغاز تاثیرگذاری بر روابط بین المللی باشد.

فراج در این زمینه می گوید: " امروز می بینیم که قرار است عربستان سعودی تامین مالی قرارداد تسلیحاتی بین مسکو و قاهره را بر عهده بگیرد در حالی که این کار در تضاد با همپیمانی این کشور با ایالات متحده است. اما پس از مشاهده خطر حضور گروه های افراطی که به مرز عربستان رسیده اند ریاض به این نتیجه رسید که این تنها ارتش مصر خواهد بود که می تواند با این مخاطره مقابله کند...و با توجه به رفتار [غیرقابل پیش بینی] ایالات متحده در قبال مصر، عربستان هیچ گزینه دیگری به جز تامین مالی خرید تسلیحاتی مصر از روسیه را نداشت."

فراج درباره چگونگی واکنش غرب به روابط تازه روسیه و مصر می گوید: "این همگرایی خوشایند ایالات متحده و اتحادیه اروپایی نیست. واشنگتن به احتمال زیاد سعی خواهد کرد با گسترش نا آرامی ها در لیبی و یا به حاشیه راندن نقش مصر در درگیری ها عربی-اسرائیلی به صورت غیرمستقیم قاهره را تحت فشار قرار دهد."

فراج می افزاید: "این دیدار زمانی رخ داد که نشانه های جدیدی از جنگ سرد قابل مشاهده است. این اقدام مصر در پاسخ به تغییر در شرایط منطقه ای و بین المللی قابل تفسیر است. در [این تغییرات] نیاز است که یک کشور همکاری های اقتصادی و سیاسی متفاوت و همچنین منابع تسلیحاتی متفاوتی داشته باشد... ابن یک تغییر مهم در سیاست خارجی مصر است."

احمد الخمیسی، نویسنده و کارشناس مسائل روسیه می گوید: "روابط مصر و روسیه ریشه در تاریخ دارد و به دوران محمد علی در اوایل قرن نوزدهم برمی گردد؛ از نظر تاریخی روس ها هیچگاه مانند بریتانیا، فرانسه و امریکا از طریق اسرائیل با مصر وارد جنگ نشدند. بازاحیای این روابط گامی مثبت است به شرطی که ما در دام توهمات گذشته نیافتیم. پوتین با روساس جمهور شوروی متفاوت است و بنابراین این دیدار باید در پس زمینه اتفاقات حال حاضر بررسی شود نه چیزی فراتر از آن."

خمیسی اضافه می کند: "این دیدار بسیار اهمیت دارد. بدون شک مصر نیاز از نطر سیاسی، اقتصادی و نظامی به روابط خارجی متنوعی نیاز دارد."

حاشیه مانور مصر در سیاست خارجی اش دیگر بسته نیست. برای مصر اکنون راه هایی جهت مقابله با فشارهای خارجی وجود دارد. روسیه به گرمی از این ابتکار مصر استقبال کرده است تا اثبات کند که فشار غربی ها به بهانه بحران اوکراین نمی تواند این کشور را منزوی کند. آیا این دیدار سیسی فقط به این نیت بود که به متحدان اصلی خود بگوید فشارهایشان را متوقف کنند؟ یا یک تغییر رویه هوشمندانه در سیاست خارجی مصر است؟

شاید پاسخ به این سوال وابسته به واکنش طرف های منطقه ای و بین المللی در گام بعدی باشد.

منبع: السفیر / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی

انتشار اولیه :شنبه25 مرداد 1393/باز انتشار : شنبه 1 شهریور 1393