فرصت سازی روسیه از محذور تحریم ها

نویسنده: زهرا سلیمانی پور*

دیپلماسی ایرانی: در عصر کنونی کارویژه رفاهی دولتها بر سایر کارکردهای آن غلبه دارد و به همین خاطر تقویت قدرت اقتصادی کشورها از مهمترین اهداف آنها به شمار می آید که این مسئله روابط اقتصادی را به عاملی تاثیرگذار در روابط بین الملل و ابزاری قدرتمند در سیاست خارجی تبدیل کرده است.از منظر مقابل، مبادلات بین المللی اقتصادی پدیدآورنده آسیب هایی نیز بوده اند.اخلال در این امور برای انواع مقاصد سیاسی صورت می گیرد؛ حکومتی که در این جریان ها اخلال می کند در پی ایجاد تغییر در ایستارها و رفتارهای داخلی و خارجی حکومت مورد نظر است.¹بطور سنتی در طبقه بندی کنش دولت ها  مجازات ها در منطقه خاکستری بین دیپلماسی و جنگ قرار می گیرند.² فراوانی کاربرد تحریم ها در سال های اخیر از سوی ایالات متحده و متحدان غربی اش موجب بروز این ذهنیت گردیده که "تحریم" راه جدید جنگ افروزی علیه دولت های نامطلوب از نظر این کشورهاست و در نمودار دیپلماسی و جنگ، پیکان بردار تحریم به سمت جنگ تمایل بیشتری دارد.دیوید ترنین معتقد است جنگ های امروز، جنگ های اطلاعاتی و اقتصادی هستند و تحریم های اقتصادی را معادل جنگ های امروزی می داند.³ در این ارتباط سرگئی ریابکف، معاون وزیر امور خارجه روسیه در مصاحبه با کمرسانت اظهار داشته بود که مشی تحریمی واشنگتن، نوع جدیدی از سلاح های استراتژیک تهاجمی است که اخیرا علیه روسیه بکار گرفته شده است.⁴ دامنه و عمق آثار مجازات های اقتصادی بسته به سطح توسعه یافتگی کشور هدف، نوع و شدت تحریم ها و میزان حمایت از تحریم ها متفاوت خواهد بود؛ اما چیزی که در همه کشورهای مورد تحریم واقع شده، مشترک است، تلاش سیاستمداران در جهت پر کردن خلا به وجودآمده از قِبل این محرومیت ها و مقاومت مردم آنهاست.

در طی چند ماه گذشته به واسطه حوادث رخ داده در اکراین، روسیه به هدف جدید آمریکا برای اعمال سیاست های تنبیهی با هدف انزوای آن در محیط بین المللی قرار گرفته است. زمانی که دولت اوباما جنگ تحریمی علیه روسیه را آغاز کرد، طیف وسیعی از اهداف را دنبال می کرد از جمله: پشت کردن روسیه به کریمه، جلوگیری از حمله نظامی روسیه به اکراین و ممانعت از دخالت این کشور در جریان انتخابات ریاست جمهوری اکراین و در نگاهی کلی تر تغییر روش و مشی پوتین، ایجاد اختلال و فلج کردن اقتصاد روسیه است. در واقع واشنگتن در نظر داشت با این تحریم ها (1) به حلقه نزدیکان پوتین و منافعشان ضربه وارد کند و به این ترتیب از طریق این گروه پوتین را تحت فشار بگذارد؛ (2) بین ساختار قدرت روسیه و جامعه تجاری بزرگ آن شکاف ایجاد نماید؛(3) خشم مردم روسیه و اعتراضات علیه پوتین را در سطح گسترده ای برانگیزاند.⁵  

  آثار تحریم بر سیاست های روسیه

بدون شک جنگ تحریمی به رهبری ایالات متحده آثار منفی بر روسیه و معیشت مردم آن گذاشته است. در نگاه اول تحریم ها موجب فرار سرمایه از این کشور و سقوط بورس سهام و ارز و تضعیف روبل شد و پیام مشخصی را برای سرمایه گذاران خارجی داشت و که آن پیام دور شدن از روسیه بود.⁶ اما این محدودیت ها باعث شده که سیاستمداران روس به بازنگری در شیوه های کشورداری خود دست زدند و با اتخاذ سیاست های جدید، آسیب پذیری کشورشان را در پیشامد موقعیت های مشابه به حداقل برسانند. "ملی کردن نخبگان" ایده ای بود که توسط کنستانتین کستین مشاور پوتین ارائه شد که با وقوع تحریم ها جدیت بیشتری در پیگیری آن پیدا کرد. اعتراضات مردمی در سال های گذشته پوتین را متوجه این امر کرد که بسیاری از کارمندان دولت، مقامات برجسته و تاجران بزرگ روسیه به غرب وابستگی دارند (این وابستگی به لحاظ زندگی خانواده های این اشخاص در کشورهای غربی، حساب های بانکی سوئیس، املاک و مستغلات آنها در لندن است).این مسئله، پیش از وقوع تحریم ها در جریان مذاکرات دیپلماتیک روسیه و آمریکا بر سر سپر دفاع موشکی به عنوان اهرم فشاری علیه روس ها مورد استفاده قرار گرفته بود. با تصویب قانون ملی کردن نخبگان، دولت مجوز لازم برای کنترل این اشخاص را پیدا می کند و زمینه های وابستگی مذکور را کمتر خواهد کرد.⁷

 از دیگر آثار مثبتی که تحریم برای دلتمردان روس داشته، افزایش محبوبیت مردمی پوتین و کاهش میزان مخالفان دولت بوده است.تهدید غربی ها موجب ترویج میهن پرستی، اتحاد و جمع شدن مردم زیر پرچم  کشورشان گردیده است.از طرف دیگر تحریم منطق قانع کننده ای برای توسعه و اجرای سیاست های اقتصادی جدید و بازنگری در روش های صنعتی شدن و عدم اتکا به منابع انرژی در صادرات برای مسکو فراهم کرده است.⁸

تدابیر روسیه برای مقابله با تحریم ها

مقامات روسیه اعلام کردند که اقدامات تحریمی آمریکا بر علیه کشورشان را تلافی خواهند کرد. بررسی اقدامات روسیه نشان می دهد که آنها در مقام عمل هم به خوبی توانسته اند به این مدعی جامه عمل بپوشانند و نه تنها در مواردی بطور مستقیم برای این کشور محدودیت ایجاد کنند بلکه با اتخاذ تدابیر مناسب برای بی اثر کردن یا کم اثر کردن تحریم ها اقدام نمایند.از جمله تدابیری که در این راستا اندیشیده شده عبارتند از:

1. ایجاد سیستم پرداخت الکترونیک ملی (مشابه برنامه دولت های چین و ژاپن) که قرار است  تا 18 ماه آینده راه اندازی شود.
2. جلب رضایت اشخاص تحریم شده از طریق هدایت آنها به بخش های سودآور دیگر برای سرمایه گذاری.
3. رد درخواست آمریکا برای استفاده از ایستگاه   فضایی بین المللی. پس از تحریم، مقامات روسیه به آنها پیغام دادند که برای اعزام فضانوردان خود به ایستگاه بین المللی به ترامپولین (تورآکروبات) متوسل شوند.
4. توقف فروش موتور موشک های فضایی ساخت روسیه به آمریکا (آمریکا فاقد این تکنولوژی است)
5. حذف ایستگاه های GPS از روسیه
6. به دست آوردن بازارهای استراتژیک قدرت های در حال ظهور⁹
7. اتخاذ تصمیم مشترک با چین در خصوص دلارزدایی
8. استفاده از روبل در معاملات بین المللی
9. چرخش روسیه از گروه 8 به گروه 20  ¹⁰
10. پیشنهاد تشکیل "سیستم اقدامات مشترک "در گروه بریکس با هدف ممانعت از آزار و اذیت کشورهای مخالف با مداخله خارجی آمریکا و متحدانش ¹¹
11. تقویت محور تعاملی خود با شرق خصوصا چین که در این رابطه شاهد عقد قرارداد 30ساله 400 میلیارد دلاری فروش گاز روسیه به چین و قرارداد بزرگترین بانک چین با بانک VTB روسیه هستیم.
12. و آخرین اقدام این کشور در پاسخ به تشدید تحریم های آمریکا،ممنوع الورود کردن 12 شهروند آمریکایی به روسیه به دلیلی نقض حقوق و آزادی های اساسی انسانی است .

در نهایت به نظر می رسد روسیه به خوبی توانسته است خود را با وضعیت پیش آمده به واسطه تحریم ها تطبیق دهد و با تدارک تدابیر بجا و مناسب این محدودیت ها را به فرصت های طلایی برای پیشرفت بدل کند. البته باید در نظر داشت روسیه به عنوان یکی از قدرت های مطرح در نظام بین الملل، طبیعتا ظرفیت های بیشتری برای مقابله با محدودیت های ایجاد شده از سوی رقبا دارد.

* کارشناس ارشد روابط بین الملل

1. هالستی، کالوی جاکو.(1373). مبانی تحلیل سیاست بین الملل، ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارمی سری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین المللی، ص377.
2. یزدان فام، محمود.(1385). مطالعات ایران: تحریم های بین المللی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، مطالعات راهبردی، شماره 34، ص 792.
3. http://carnegie.ru/eurasiaoutlook/?fa=55759
4. http://rt.com/politics/170424-us-sanctions-weapon-russia/
5. http://carnegie.ru/eurasiaoutlook/?fa=55759
6. http://carnegie.ru/2014/07/07/u.s.-sanctions-may-aid-russian-reform/hfav
7. http://www.worldcrunch.com/business-finance/nationalizing-the-elite-the-kremlin-039-s-new-plan-to-quash-dissent/duma-putin-law-foreign-bank-travel/c2s11285/#.U8d_uqM5XNE
8. http://carnegie.ru/2014/07/07/u.s.-sanctions-may-aid-russian-reform/hfav
9. http://carnegie.ru/eurasiaoutlook/?fa=55759
10. http://persian.ruvr.ru/2014_07_14/274623184/
11. http://persian.ruvr.ru/2014_07_15/274657598/