باید اصطکاک میان مجلس و وزارت خارجه را مدیریت کرد

دیپلماسی ایرانی: دیپلماسی فعال یکی از مشخصه های بارز دولت یازدهم است . پس از روی کار آمدن دولت یازدهم و توجه این دولت به عرصه سیاست خارجی به ویژه اهتمام آن برای حل مساله هسته ای به نظر می رسد که نقش مجلس نیز در عرصه سیاست خارجی بیش از گذشته نمود پیدا کرده است. در یک سال اخیر، هیات های مختلف پارلمانی به منظور رایزنی های گسترده برای تعمیق روابط به ایران آمدند و ایران نیز در مقابل سفرهای پارلمانی قابل توجهی را در پرونده کاری مجلس ثبت کرده است.

 برخی کارشناسان بر این عقیده اند که از زمانی که در حوزه روابط خارجی، تعاملات پارلمانی مبنای کار قرار گرفته است، کمبودهای دیپلماسی رسمی با دیپلماسی پارلمانی تا حدودی جبران شده است، بنابراین ظرفیت سنجی و شناخت چالش های دو یا چند جانبه فی مابین ایران و برخی کشورها که از مجاری دیپلماسی رسمی تاکنون به سرانجام نرسیده، توجه  مسئولان مرتبط به دیپلماسی پارلمانی را می طلبد. اما در این میان بعضا شاهد واکنش ها و اقداماتی از سوی مجلس نسبت به عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور بودیم که به زعم برخی اینگونه اقدامات به جز سنگ اندازی در مسیر اهداف تعیین شده برای وزارت خارجه چیز دیگری  را عاید کشور نخواهد کرد. گواه این ادعا نیز احضارهای مکرر وزیر امورخارجه به مجلس به منظور توضیح پیرامون پرونده هسته ای بود. از این رو با در نظر گرفتن جایگاه مجلس به عنوان نهاد قانونگذار و ناظر بر اجرای قوانین برخی خواستار  تعریفی از حد و حدود نقش نظارتی این نهاد به منظور عدم تلاقی و بروز تنش با دستگاه دیپلماسی هستند. در همین حال عدم وجود درک و تعریف مشترک میان مجلس و دستگاه دیپلماسی در عرصه سیاست خارجی موجب شده که بعضا تعاریف متفاوتی ارایه و هرکدام نسبت به تعریف خود اقدام به واکنش کند. در این خصوص با  سید حسین نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی گفت وگوی کوتاهی داشتیم که در ادامه می خوانید:

مذاکرات ایران با گروه 5+1 به مرحله ای حساس رسیده که در آن متن توافق نهایی در حال تدوین است.  تا پیش از این شاهد بودیم که نمایندگان مجلس با توجه به حق پرسش از مسئولان سوالاتی را مطرح می کرد. اما بعضا گفته شده تعداد دفعاتی که وزیر امور خارجه به مجلس احضار می شده، موجب برهم زدن نظم کاری و روندی است که دستگاه دیپلماسی در پیش گرفته است. گرچه نماینده حق سوال دارد. تا چه حد اقدام مجلس قابل توجیه است؟

تا قبل از دولت یازدهم، اجرا مصوبات شورای عالی امنیت ملی به عهده دبیر شورا بود. هم زمان آقای دکتر روحانی، هم زمان آقای جلیلی و هم زمان آقای لاریجانی، مصوباتی در شورا تهیه می شد که اجرای آن نیز بر عهده دبیر شورا بود. به همین دلیل نیز شورا مذاکرات هسته ای را انجام می داد. از ابتدای دولت یازدهم، تشخیص داده شد که اجرای مصوبات شورای عالی امنیت ملی به دستگاه دیپلماسی سپرده شود، زیرا مسئول دیپلماسی وزارت امور خارجه است و بهتر می تواند اهداف سیاست خارجی را دنبال کند. این توضیح به این معنا نیست که پرونده هسته ای از شورای امنیت ملی به وزارت خارجه رفته است که بعضی در محاورات خود این تلقی را دارند، بلکه پرونده در همان شورای امنیت ملی بررسی می شود ولی مجری مصوبات وزارت خارجه است. وقتی اجرا به وزیر امور خارجه واگذار می شود، وزیر خارجه عضو دولت است، بنابراین مجلس شورای اسلامی، کمیسیون ها و  نمایندگان در قبال وزرا و کابینه حقوقی دارند. می توانند تذکر دهند، سوال بپرسند، درخواست توضیح داشته باشند، و اینکه از وزیر بخواهند در صحن علنی توضیح دهد. بنابراین این تغییر رویکرد نه به این دلیل که چون آقای ظریف وزیر خارجه است این همه سوال مطرح می شود، بلکه دلیلش تغییر رویکرد خود دولت بوده که پیگیری اجرای مصوبات شورای عالی امنیت ملی را به وزیر امور خارجه سپرده است و نمایندگان هم نسبت به وزیر حقوقی دارند.

تا چه حد چنین اقدامی از سوی نمایندگان همسو با دستگاه دیپلماسی است؟

به اعتقاد ما پرسش و پاسخ ها، تذکرها و حضورها به روند کار کمک بیشتری می کند. ما این را مانع نمی دانیم. البته همانطور که مقام  معظم رهبری فرمودند، انتقادات باید منصفانه و محترمانه باشد. کلید واژه های دقیقی مطرح شده است. یعنی انتقادها نباید موجب تخریب، تضعیف و کند شدن مذاکرات شود. مذاکرات نبرد است و تیم مذاکره کننده هم در خط مقدم این نبرد در حال مذاکره است. عقلایی، منطقی و شرعی این است که ما با همه توان، سربازان خود را در خط مقدم پشتیبانی و حمایت کنیم. اما انتقادکردن، سوال کردن و بررسی کردن، حمایت و تقویت است. هرچه قدر ما تضارب افکار داشته باشیم، بهتر می توانیم در دیپلماسی موفق شویم اما این مساله نباید موجب تخریب یا تضعیف  تیم هسته ای شود.

بعضا شاهدیم که تعاریف متفاوتی از سوی مجلس و وزارت خارجه نسبت به نهادها و رویدادهای بین المللی صورت می گیرد. برای نمونه از نگاه دستگاه دیپلماسی، پارلمان اروپا در حاشیه است، هرچند که نسبت به اقدامات آن واکنش نشان می دهد. اما از نگاه مجلس، پارلمان اروپا یک نهاد اصلی است. تفاوت دیدگاه ها نشات گرفته از چیست؟

باید نسبت به مراجع بین المللی نگاه واقع بینانه ای داشته باشیم. نگاه ما باید از هرگونه افراط ، دید منفعلانه و برخورد تفریطی دور باشد. زمانی گفته می شد، مصوبات شوای امنیت کاغذ پاره است. ولی بعدا ثابت شد که کاغذ پاره نیست. گاهی وقت ها می گوییم که این مصوبات حیات ما را به هم می زند که این هم برخوردی افراطی است. کجا حیات ما را به هم می زند؟ می توانیم بر روی پای خودمان بایستیم. اتفاقا در شرایط تحریم ، بهتر می توانیم رشد کنیم. بنابراین برخورد با این نهادها باید اینگونه باشد. با توجه به مثال شما، پارلمان اروپا جایگاهی در حوزه اروپایی دارد و مصوباتش ضمانت اجرا هم ندارد و نمی توان گفت که مصوباتش عملیاتی می شود. اما نمی توانیم بگوییم که هیچ نقشی هم ندارد و کاغذ پاره است. باید عکس العمل های لازم را نسبت به مصوبات آن داشته باشیم. بنابراین معتقدم ما باید از هرگونه برخورد افراط و تفریط گونه  با موضوع پرهیز داشته باشیم.

مجلس یک نهاد قانوگذار و ناظر بر اجرای قوانین است. حد و مرز این نهاد باید تا کجا باشد که دچار تضاد یا اصطکاک با دستگاه دیپلماسی نشود؟

البته قطعا دچار اصطکاک می شود. زیرا وقتی می گوییم نقش نظارتی دارد، پس باید بر قوه مجریه وعملکرد وزرا نظارت کند. ممکن است در برخی بخش ها نسبت به نحوه اجرا اعتراض و انتقاد داشته باشد. به همین دلیل است که به نماینده در قانون اساسی حق داده شده که سوال بپرسد، تذکر دهد و استیضاح کند و حتی رای اعتماد هم ندهد. بنابراین قعطا اصطکاک به وجود می آید. نمی توانیم بگوییم که شما به گونه ای  نظارت کنید که اصطکاک به وجود نیاید. در حالی که این مساله دستاورد طبیعی بوده و جزو اختیاراتی است که به نمایندگان داده شده است.

مجلس و دستگاه دیپلماسی چگونه می توانند به تعامل و تعریف مشترک از حوزه سیاست خارجی دست پیدا کنند؟

گفت و گو، مذاکره و نشست مشترک. ما در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی این راتجربه کردیم. حتی در دوران وزارت آقای ظریف هم  این مساله تجربه شد. در ابتدا که آقای ظریف در کمیسیون حضور پیدا می کرد، فاصله بین کمیسیون و آقای ظریف خیلی زیاد بود. به طوری که جملاتی آقای ظریف می گفت مانند این جمله که:"  من استیضاح هم بشوم، این نکات را نمی گویم یا این مواضع من است." اما الان اینگونه نیست. ایشان حضور پیدا می کند، مطالب را توضیح می دهد، نمایندگان سوال می کنند، و آقای وزیر هم سوال ها را پاسخ می دهد و نظر نمایندگان را می شنود. در حال حاضر تعامل دو جانبه خوبی برقرار شده است. بنابراین نمی توانیم بدون گفت وگو، نشست و تعامل به یک فهم و تعریف مشترک دست پیدا کنیم. ما نباید نگران این باشیم که وزیر خارجه فراخوانده یا مکررا به مجلس  دعوت  شده است. حضور هرچه بیشتر وزیر خارجه امکان تعامل و همکاری بیشتر را فراهم می کند.

مجلس نسبت به دستگاه دیپلماسی از چه جایگاهی در سیاست خارجی برخوردار است؟

مجلس قانوگذار و ناظر بر اجرای قوانین است. قانون اساسی اختیاراتی به مجلس داده  که مثلا تمامی عهدنامه ها، قراردادها و .. باید در مجلس تصویب شود. بنابراین این موارد جزو اختیار نماینده است و اثر مستقیم بر دیپلماسی کشور دارد. در عین حال نمایندگان مجلس می توانند در همه امور داخلی و خارجی کشور اظهارنظر کرده و دیدگاه های خود را مطرح کنند. اختیارات مجلس دامنه وسیعی را شامل می شود.

طی یک سال اخیر شاهد تحرکات مجلس با همتایان و هیات های پارلمانی دیگر کشورها به منظور تعمیق روابط بین پارلمانی و همچنین تعیین اهداف مشترک بودیم. در عین حال اینک منطقه خاورمیانه دچار بحران تروریسم شده و در این میان اما دولت های منطقه تا به امروز هیچ نشستی به منظور بررسی و مقابله با این پدیده صورت نداده اند. چرا مجلس با توجه به ظرفیت هایی که ایجاد کرده، اقدامات بین پارلمانی به این منظور صورت نداده است؟

مجلس شورای اسلامی در این باره با توجه به حوزه دیپلماسی پارلمانی می تواند نقش مهمی ایفا کند. همانطور که ما در حوزه سوریه نقش فعالی را ایفا کردیم. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، دو دوره گردهمایی و نشست برای کمیسیون های امنیت ملی کشورهایی که با تروریسم مخالف و با جمهوری اسلامی ایران به منظور حضور نیروهای نظامی در سوریه همنظر بودند، برگزار کرد. نشست ها خیلی اثر داشت. بنابراین دیپلماسی پارلمانی می تواند در مقابل تحرکات تروریستی در منطقه نقش فعالی را ایفا کند.

انتشار اولیه: 22 تیر 1393 / بازانتشار: 28 تیر 1393