چرا ارتش عقب نشست؟

دیپلماسی ایرانی: نیروهای امنیتی و نظامی عراقی با تسلیم شهر موصل به نیروهای تروریستی داعش و عقب نشینی عجیب و غریبشان در برابر پیش روی های داعش در دیگر استان های عراق تعجب همگان را برانگیختند. جدای از این که توطئه ای در کار بوده و مشخص شده است که برخی از افسرها و فرماندهان ارتش عراق ناجوانمردانه به کشورشان خیانت کردند و عراق را تسلیم گروه های تروریستی کردند، از هم گسیختگی ارتش و عدم ایستادگی در برابر تروریست ها و ناهماهنگی و بی برنامگی آنها همه را به تعجب وا داشته است.

نیروهای امنیتی و نظامی عراقی از ضعف آموزش و معنویت های روحی رنج می برند و این در حالی است که تقسیم بندی های طایفه ای نیز در میان نیروهای ارتش عراق نیز موج می زند. برای همین شاهدیم که در برخی مواقع در برابر گروه های شبه نظامی اهل تسنن و گروه های وابسته به داعش با ضعف عمل می کنند.

عقب نشینی نیروهای عراقی به اندازه ای دراماتیک و نگران کننده است که نیروهای تروریستی داعش توانسته اند استان نینوا را به طور کامل در اختیار خود بگیرند و به سمت صلاح الدین و دیالی در مرز ایران نیز پیش روی کنند تا به این ترتیب فاصله آنها تا بغداد تنها 100 کیلومتر شود.

ارتش عراق در سال 2003 و پس از اشغال این کشور توسط امریکا که به سرنگونی صدام حسین، دیکتاتور مخلوع عراق انجامید، منحل شد. در همین راستا ارتش سابق امریکا سازمانی را موسوم به "پاکسازی حزب بعث" تشکیل داد که این سازمان تلاش های گسترده ای را برای پاکسازی ارتش از عناصر حزب بعث انجام داد. این کار باعث شد تا بسیاری از افرادی که سابقه و خبرگی نظامی بالایی داشتند در ارتش جدید جایی نداشته باشند. در این حالت دو اتفاق پیش آمد، عده ای از افسران سابق رژیم بعث به جمع گروه های تروریستی و جریان های شبه نظامی تشکیل شده توسط اعضای سابق حزب بعث از جمله فرقه نقشبندیه زیر نظر عزت ابراهیم الدوری پیوستند. بسیاری از این افراد در حملات تروریستی اخیر عراق دست داشتند و حتی در عملیات اخیر حمله به الانبار و فلوجه و موصل و صلاح الدین نقش فرماندهی عملیات را بر عهده داشتند. از ویژگی های این افسرها آشنایی بسیار بالا به مسائل امنیتی و در اختیار داشتن نقشه های امنیتی مناطق مختلف عراق است که در برابر نیروهای تازه کار ارتش و نهادهای امنیتی عراق به آنها دست برتری می دهد.

حالت دوم به بعد از اتفاقات سال 2006 باز می گردد. بعد از آن که ناآرامی های عراق به اوج خود رسیدند و با انفجار بارگاه ملکوتی امامان عسکریین (ع) در سامرا عملا به سمت جنگ طایفه ای پیش رفت، دولت عراق در آن موقع تلاش کرد برای کاستن از شدت تنش ها افسرهای سرگردان رژیم سابق را به ارتش و سازمان های امنیتی بازگرداند. بنابر این از بسیاری از هشدارهای سازمان پاکسازی حزب بعث چشم پوشی کرد. برخی از این افراد از سال 2010 به بعد به استخدام ارتش عراق در آمدند. نوری مالکی، نخست وزیر عراق با تصور این که می تواند این افراد را زیر بال و پر خود بیاورد آنها را به ارتش بازگرداند با این تصور که این بار او را به عنوان پیشوا و رهبر خود انتخاب خواهند کرد. افرادی نظیر عبود گنبر، فرمانده عملیات ویژه عراق که در گذشته جزء گارد فدائیان صدام بود و علی غیدان، فرمانده نیروی زمینی از جمله این افراد هستند.  

آنتونی کوردیزمن، پژوهشگر در مرکز مطالعات استراتژیک بین المللی در این باره به خبرگزاری فرانس پرس می گوید: «ارتش فعلی عراق از قدرت بالایی برخوردار نیست. سازمان پاکسازی حزب بعث از ورود بسیاری از افراد خوب سابق ارتش به ارتش جدید جلوگیری کرد یا مانع رشد و ارتقای آنها در رده بندی های ارتش شد.»

وی شکست واشنگتن و بغداد در رسیدن به توافق امنیتی برای آموزش نیروهای نظامی امریکایی در عراق را از دیگر مشکلات ارتش عراق می داند و می گوید که قبل از عقب نشینی کامل نیروهای امریکایی از عراق می بایست این نیروها آموزش کافی را می دیدند.

آنتونی کوردیزمن درباره دلایل عملکرد ارتش عراق در برابر داعش در روزهای اخیر نیز می گوید: «ارتش بسیار عجولانه رفتار کرد. تعداد کمی از نیروهای ارتش در درگیری های اخیر شرکت داشتند، ساختار آن نامنظم است و شکل خوبی ندارد که دلیل آن هم برای این است که ایالات متحده برنامه ریزی کرده بود تا قبل از عقب نشینی کامل از عراق برای دو سال دیگر در این کشور بماند. برای همین نتوانست نظم و ساختار مطلوب را به ارتش عراق بدهد.»

این در حالی است که فساد اقتصادی نیز در ارتش به شدت نفوذ کرده است. عده ای از افراد ناکارامد با پرداخت پول یا باندبازی و واسطه گری در ارتش ارتقای درجه یافته اند در حالی که برخی از افراد نیز بدون توجه به کفایتشان صرفا به دلیل رویکردهای سیاسی ارتقای سمت گرفته اند.

جان درایک، تحلیلگر مسائل امنیتی در مجموعه آی کای ای در این باره می گوید: «جدای از خبرگی و مسائل آموزشی روحیه ارتش عراق نیز بسیار پایین آمده است. حملاتی که دائما متوجه سربازان ارتش شده و جان بسیاری از آنها را گرفته سبب شده است تا روحیه آنها بسیار ضعیف شود.»

درباره روحیه سربازان عراقی ایهم کامل، مدیر خاورمیانه و شمال آفریقای مجموعه پژوهشی اوراسیا می گوید: «تشدید تنش های مذهبی و چند دستگی طایفه ای که در کشور به وجود آمده تاثیر سلبی بر روحیات نیروهای عراقی گذاشته است.»

وی در ادامه می گوید: «در چنین فضایی سربازان عراقی تمایل چندانی به مبارزه ندارند. به ویژه که می بینند در مناطق شهری و مسکونی استقبالی از حضور آنها نمی شود. سربازهای شیعی می خواهند به خانه هایشان باز گردند در حالی که تمایل چندانی به ادامه جنگ در شهرهایی که نیازی برای دفاع از آنها نمی بینند، ندارند. این در حالی است که طرف مقابل انگیزه های مذهبی بالایی برای مبارزه دارد و این مساله از لحاظ روحی برتری نسبی ای به آنها در برابر ارتش عراق داده است.»

کارشناسان مشکلات ارتش عراق را بالا می دانند و معتقدند در صورت تداوم وضعیت فعلی و تشدید تنش های مذهبی و طایفه ای مشکلات سخت تر هم خواهد شد. اما امیدوارند این بار ارتش با کسب پیروزی های جدید از یک سو و بازنگری در عملکرد و ساختار خود از سوی دیگر بتواند روزهای آرمانی خود را بازیابد.