راست افراطی قدرت مانور نخواهد داشت

دیپلماسی ایرانی: انتخابات پارلمان اروپا در 28 کشور عضو اتحادیه از روز پنجشنبه 22 می(اول خرداد) آغاز و در روز یکشنبه 25 می(4 خرداد) پایان یافت. در این انتخابات احزاب راست افراطی پیروزی قابل توجهی کسب کردند.در فرانسه جبهه ملی به رهبری مارین لوپن با شعار"نه به بروکسل(اتحادیه اروپا)،آری به فرانسه" 25درصد آراء را کسب و دارای 24 نماینده در پارلمان اروا شد.حزب راستگرای یوکیپ به رهبری نایجل فاراژ در بریتانیا 27درصد آراء را کسب و به 24 کرسی پارلمان اروپا رسید.در دانمارک حزب مردم که راست گرای افراطی و ضد سیاست های مهاجرت اتحادیه اروپاست 6/27 درصد آراء مردم را به دست آورد. در یونان حزب راست افراطی سپیده زرین نزدیک به 10درصد آراء را کسب و حزب چپ افراطی سیریزا(حزب مخالف اتحادیه اروپا) پیروز اصلی بود.این روند تقریبا در اغلب کشورهای عضو اتحادیه اروپا ادامه داشت به گونه ای که احزاب عوام گرا و افراطی مجموعا یک چهارم کرسی های پارلمان اروپا را در انتخابات می 2014 کسب کردند.¹

با توجه به پیروزی های احزاب راست افراطی در این انتخابات سئوالی که مطرح است تاثیر نتایج این انتخابات بر روند فعالیت پارلمان و در نهایت اتحادیه اروپاست.به عبارت دیگر اتحادیه اروپا در آینده چه روندی را پیش رو خواهد داشت؟ برای بررسی این موضوع ابتدا به جایگاه و اختیارات پارلمان اروپا پرداخته و پس از بررسی نتایج نهایی انتخابات 2014 پارلمان اروپا تاثیر این انتخابات بر آینده اتحادیه اروپا مورد بررسی قرار می گیرد.

پارلمان اروپا (European parliament) به عنوان یکی از 4 رکن اصلی اتحادیه اروپا (در کنار شورای اتحادیه،کمیسیون اروپا و شورای وزیران) در حقیقت قوه مقننه اتحادیه اروپا به حساب می آید.اعضای پارلمان با رای مستقیم و همگانی مردم کشورهای عضو اتحادیه برای مدت 5 سال انتخاب می شوند.سهمیه اعضای پارلمان به وسیله شورای اروپا مشخص می شود.

پارلمان اروپا ابتدا در قالب "مجلس ذغال سنگ و فولاد اروپا" موجودیت یافت و همیشه از آن به عنوان نهادی کم اثر و غیرموثر یاد شده است. این نهاد از سال 1962 نام پارلمان اروپا را برای خود برگزید. تحولات سال های اخیر تا حدود زیادی بر نفوذ این نهاد در سیستم اتحادیه اروپا افزوده است. تا سال 1979 نمایندگان پارلمان اروپا، از میان نمایندگان پارلمان های ملی انتخاب می شدند لذا احزابی که نماینده ای در پارلمان ملی نداشتند از حضور در پارلمان اروپا محروم می ماندند و اغلب نمایندگان پارلمان اروپا را افراد موافق وحدت اروپا تشکیل می دادند. فرانسه ، دانمارک و انگلستان از مهمترین مخالفان برگزاری انتخابات مستقیم پارلمان اروپا ، در مقاطع مختلف بودند. علت نیز ماهیت فراملی چنین انتخاباتی بود ، که می توانست مقدمه اعمال فشار برای انجام اصلاحات نهادین در ساختار جامعه اروپا باشد.

با وجود برگزاری مستقیم و مجزای انتخابات پارلمان اروپا از سال 1979 به بعد معمولا از این انتخابات استقبال چندانی نمی شد. در انتخابات 1979 ، 62درصد ؛ در سال 1984 ، 61درصد ؛ در انتخابات سال 1989 ، 58درصد و در انتخابات سال 1994 ، 5/56 درصد واجدین شرایط در انتخابات پارلمان اروپا شرکت کردند. در این میان انگلستان همواره کمترین میزان مشارکت را به خود اختصاص داده است. بعنوان مثال در انتخابات سال 1999 ، تنها 24درصد واجدین شرایط در آن کشور پای صندوق های رای رفتند.

به تدریج تلاش شد تا جایگاه پارلمان اروپا به عنوان رکن تقنینی اتحادیه اروپا ارتقاء یابد. در معاهده آمستردام (2 اکتبر 1997) اصلاحاتی در صلاحیت نهادهای اتحادیه از جمله افزایش صلاحیت های پارلمان اروپا در نظر گرفته و تصویب شد. از جمله نظارت بر حقوق بشر کشورهای عضو ، اختیار پارلمان در تایید یا رد رییس کمیسیون اروپا و در نظر گرفتن 700 عضو برای پارلمان. در معاهده نیس (26 فوریه 2001) مصوب شد که اعضای پارلمان از سال 2004 به 732 نفر افزایش یابد. در انتخابات سال 2009 پارلمان دارای 736 عضو بود و سرانجام در انتخابات سال 2014 اعضای پارلمان (با توجه به افزایش اعضای اتحادیه به 28 کشور)به 751 عضو افزایش یافت.

اما پارلمان اروپا دارای چه وظایف و اختیاراتی است؟ همانطور که اشاره شد پارلمان اروپا یکی از 4 رکن اصلی اتحادیه و قوه مقننه آن به حساب می آید. این نهاد از 3 طریق در اتحادیه اروپا اعمال نفوذ می کند : 1-از طریق فرآیند قانونگذاری ؛ 2-از طریق فرآیند تصویب بودجه؛ و 3-از طریق کنترل و نظارت بر قوه مجریه اتحادیه (کمیسیون).² پارلمان بر کمیسیون اروپا نظارت دارد. در مورد تصمیمات شورای وزیران در زمینه بازار داخلی دارای حق وتو است. در مورد حفظ محیط زیست دارای حق تحقیق است. دارای حق نظارت بر حقوق بشر در کشورهای عضو است. پارلمان در همه زمینه ها باید مورد مشورت قرار گیرد. پارلمان حق شکایت از سایر نهادهای اتحادیه را در نزد دیوان عدالت اروپا دارد. رییس کمیسیون اروپا (قوه مجریه اتحادیه اروپا) را شورای اروپا انتخاب و برای تایید به پارلمان معرفی می کند. در صورت عدم تایید ، شورا باید فرد دیگری را معرفی کند.اعضای دیوان محاسبات اروپا برای مدت 6 سال از سوی شورای وزیران با مشورت پارلمان انتخاب می شوند.همچنین کمیته اقتصادی اجتماعی اتحادیه اروپا موظف است در زمینه اقتصادی و اجتماعی به پارلمان توصیه هایی ارائه کند.

اعضای کمیته های دایمی پارلمان و یا خود پارلمان می توانند ابتکارهایی را جهت سیاستگذاری اتحادیه در پیش بگیرند.گزارش های ابتکاری پارلمان پس از تصویب به کمیسیون جهت اجرا ارائه می شود. تصویب بودجه اتحادیه اروپا با پارلمان است. پارلمان بر برنامه قانونگذاری سالانه کمیسیون نظارت غیرمستقیم دارد.همچنین نظرات پارلمان باید در مهمترین ، حساس ترین و جدی ترین مسایل مربوط به اتحادیه اروپا گرفته شود.

بر اساس فرآیند مشورتی (The consultative procedure) قانونگذاری ، از پارلمان اروپا خواسته  می شود در مورد یک طرح کمیسیون که برای تصویب به شورا تقدیم شده است نظر بدهد. پس از ابراز نظر پارلمان ، شورا می تواند طرح را تصویب کند حتی اگر نظر پارلمان منفی باشد. اما اگر شورا بدون درنظر گرفتن پارلمان تصمیم گیری کند مصوبه آن به وسیله دیوان دادگستری اروپا (ECJ) لغو می شود. اما در روش همکاری  بر خلاف روش مشورتی ، فرآیند شور دوم پیش بینی شده است. پارلمان می تواند در شور دوم بر اصلاحیه های خود پافشاری کرده و یا مواضع مشترک را با اکثریت مطلق آراء نمایندگان رد کند. رد نظر پارلمان در شورا فقط با اتفاق آراء ممکن است. در اینجا شورا و کمیسیون خود را ملزم می دانند که نظرات پارلمان را جدی بگیرند. در فرآیند تصمیم گیری مشترک اگر شورا و پارلمان در شور دوم هم به توافق نرسند لایحه به کمیته مصالحه (مرکب از نمایندگانی از دو رکن به طور مساوی) ارجاع می شود. اگر در کمیته مصالحه توافق نشد لایحه تصویب نمی شود. یعنی در این صورت امکان وتوی لوایح قانونی به پارلمان داده می شود. در فرآیند توافق نیز پارلمان باید طی یک شور ، طرح ها را بدون پیشنهاد اصلاح بررسی کند. در اینجا نیز پارلمان دارای حق وتو است.

پارلمان اروپا بر عملکرد کمیسیون ، شورای وزیران و شورای اروپا نظارت دارد. به غیر از تایید نامزد ریاست کمیسیون ، تایید اعضای کمیسیون (کمیسیونرها) نیز با پارلمان است. پارلمان می تواند هیئت کمیسیونرها ( و نه یک کمیسیونر) را منحل کند. پارلمان گزارش صورت حساب های مالی سالانه مربوط به اجرای بودجه ارسالی از کمیسیون را بررسی می کند. پارلمان می تواند کمیته های موقت تحقیق داشته و از کمیسیون سئوال کند.

اما با وجود اختیارات و وظایف برشمرده بنا به دلایلی می توان گفت با وجود تلاش های سال های اخیر مبنی بر افزایش و ارتقای جایگاه پارلمان اروپا ، پارلمان اروپا هنوز یک نهاد مشورتی در سیستم اتحادیه اروپا محسوب می شود تا یک پارلمان واقعی و تصمیم گیرنده. در حوزه های مهم سیاستگذاری اتحادیه اروپا از جمله اتحدیه اقتصادی و پولی ، سیاست خارجی و امنیتی مشترک ، سیاست تجارت خارجی و همکاری پلیسی و قضایی ، پارلمان اروپا صرفا به این محدود است که اطلاعات را دریافت و نقش های مشورتی ایفا کند. در بهترین حالت هم پارلمان اروپا اختیارات قانونگذاری کامل ندارد ؛اختیارات بودجه ای آن محدود است و نمی تواند عضویت یک دولت در اتحادیه را به حالت تعلیق درآورد.

پارلمان اروپا بسیاری از تصمیمات را باید به همراه شورای وزیران در نظر بگیرد. از اختیارات قانونگذاری کامل برخوردار نیست و بر خلاف پارلمان های ملی ، حرف آخر را در مورد باید و نبایدهای قنونی نمی زند. پارلمان قابلیت اجرای یک نقش قانونگذاری را به طور کامل و مثبت (از طریق آغازگری ، توسعه و تصویب قوانین توسط خود ) ندارد. از سوی دیگر ایفای نقش منفی پارلمان نیز با محدودیت روبروست ، زیرا اگر چه روش های تصمیم گیری مشترک و توافق (در مورد برخی مصوبه ها) نوعی حق وتو در اختیار پارلمان قرار  می دهند اما بر اساس روش های "مشورت" و "همکاری" شورا از حق وتوی آن دسته از اصلاحیه های پارلمان اروپا که مورد پذیرش کمیسیون اروپا قرار نگرفته اند برخوردار است و می تواند رد طرح های پیشنهادی توسط پارلمان را نادیده بگیرد.شورا همچنین می تواند در مورد طرح هایی که مورد علاقه اش نیست اصولا هیچ اقدامی انجام ندهد.

پارلمان الزاما در همه زمینه ها از جمله قراردادهای خارجی که شورا با کشورهای ثالث منعقد می کند طرف مشورت قرار نمی گیرد. از سوی دیگر کمیسیون موظف نیست پارلمان را در جریان مصوبات خود قرار دهد هرچند معمولا با پارلمان مشورت می کند. قابلیت کنترل پارلمان اروپا بر فعالیت های کمیسیون اروپا و شورای وزیران اروپا محدود  است، توانایی نظارتی این نهاد بر شورای اروپا تقریبا صفر است. درست است که نظرات پارلمان باید در مهمترین،حساس ترین و جدی ترین مسایل مربوط به اتحادیه اروپا اخذ شود اما تصویب این مسایل توسط پارلمان در همه موارد لازم نیست.

اینک با توجه به محدودیت های فوق ، راه یابی احزاب راست افراطی به پارلمان اروپا چه تاثیری بر آینده پارلمان و اتحادیه اروپا خواهد داشت؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت هرچند پیروزی احزاب راست افراطی و عوام گرا در انتخابات پارلمان اروپا می تواند زنگ خطری برای کشورهای اروپایی در آینده باشد ، اما در حال حاضر اتفاقی در پارلمان و اتحادیه اروپا نخواهد افتاد.دلیل این امر نیز در موارد ذیل نهفته است:

نخست اینکه فعالیت های سیاسی در پارلمان اروپا ، بطور عمده از کانال گروه بندی های سیاسی انجام می شود. بر طبق قواعد آیین کار پارلمان اروپا ، برای تشکیل یک گروه سیاسی پارلمانی لازم است حداقل احزاب 7 کشور مختلف و 25 عضو حضور خود را اعلام کنند. کما اینکه در انتخابات 2014 پارلمان ، گروه حزب مردم اروپا ( EPP ) شامل دموکرات مسیحی ها و راست میانه که طرفداران اصلی همگرایی و اتحاد اروپا هستند با کسب 221 کرسی ، 43/29درصد پارلمان را به خود اختصاص دادند. به غیر از این گروه ، گروه S&D شامل ائتلاف پیشرو سوسیالیست ها و دموکرات ها ، 190 کرسی و 30/25درصد پارلمان اروپا را به دست آورده اند.³  با این وصف احزاب راست افراطی در درجه اول نیاز به تشکیل گروه سیاسی پارلمانی دارند.

دوم ،اختلاف های گوناگون سیاسی و ایدئولوژیکی احزاب راست افراطی که در مجموع کمتر از 30درصد کرسی های پارلمان اروپا را به دست آورده اند؛احتمال تشکیل یک گروه سیاسی پارلمانی را بسیار ضعیف ساخته است.عملا اختلافات داخلی مانع اتحاد این احزاب می شود. بعنوان مثال حزب راستگرای یوکیپ در بریتانیا تمایلی به اتحاد با جبهه ملی فرانسه ندارد.حزب افراطی مردم دانمارک نیز فاصله خود را با جبهه ملی فرانسه حفظ کرده است. در همین رابطه مارین لوپن پس از انتخابات با رهبران سایر گروه های راست افراطی دیدار و برای تشکیل گروه پارلمانی ضد اتحادیه اروپا رایزنی کرد. با تمام کوشش های خانم لوپن وی تاکنون موفق به متحد کردن احزاب راست افراطی از 4 کشور اروپایی شده و هنوز برای تشکیل گروه مورد نظر خود به احزاب 3 کشور دیگر اروپایی نیاز دارد.

سوم ، تجربه کشورهای اروپایی نشان داده است که هر زمان احزاب راست افراطی به قدرت نزدیک شده اند ، احزاب راست چپ اروپا با یکدیگر متحد می شوند. این اتفاق قطعا در دوره جدید پارلمان اروپا نیز خواهد افتاد. راست و چپ به یکدیگر نزدیک می شوند تا احتمال تاثیرگذاری احزاب راست افراطی در سیاست ها به حداقل برسد.

1-      http://www.persian.euronews.com

2-      .نیل نیوجنت(1388)،سیاست و حکومت در اتحادیه اروپا ، ترجمه محسن میردامادی ،چاپ دوم ، تهران:دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه،ص 289 .

برای مشاهده درصد آراء و نسبت کرسی های احزاب و گروه های سیاسی مختلف نگاه کنید به: http://www.results-elections2014.eu/en/election-results-2014.html

انتشار اولیه : پنجشنبه 22 خرداد 1393/ باز انتشار: چهارشنبه 28 خرداد 1393