این توافقنامه یک دستاورد بود

دیپلماسی ایرانی: طی چند ماه گذشته مطبوعات و سایتهای مختلف طیفی از تحلیل ها را درباره توافق ژنو منتشر کردند و مردم با این سوال روبه رو شدند که اصل ماجرا چیست؟ برای یافتن پاسخ این پرسش مقالات، گزارش ها، یادداشت ها و حتی گفت و گوهای فراوانی منتشر شد که هر فردی با نگاهی که به مساله هسته ای و مذاکرات داشت، به واکاوی و پاسخ های مطروحه پرداخت. از این رو شاید بتوان افرادی که به بیان دیدگاه های خود در این حوزه پرداختند را به دو گروه موافقان و منتقدان تقسیم بندی کرد. اما نکته اینجاست که میان موافقان نیز عده ای بودند که گرچه نیت خیری از بیان نظارتشان داشتند اما اظهارات آنها به دلیل عدم تسلط کافی و همچنین آشنایی با اصول مذاکره و نگاه تک بعدی تنها بر ابهامات افزود. در این میان منتقدان نیز خود به دو گروه افرادی که به واقع نگاهی نقادانه داشته و افرادی که خصومت های شخصی با تیم مذاکره داشتند تقسیم بندی می شود. به همین دلیل پاسخ به این دو گروه نیز نیازمند مطالب کارشناسی است. کتاب " مذاکره هسته ای با 1+5، توافق ژنو" که توسط انتشارات روزنامه اطلاعات منتشر شده سعی کرده با نگاهی علمی و بی طرفانه به پرسش های مطرح شده و همچنین پاسخ های ابهام برانگیز بپردازد و از این رهیافت، مسیر راه روشنی را برای مخاطب نمایان کند. همانطور که از عنوان مشخص است، این کتاب حول موضوعات مرتبط با مذاکرات هسته ای کشوربا اعضای دائم شورای امنیت و آلمان ( اعضای گروه 1+5 ) بوده و محور تمرکز آن نیز توافق اخیر روی برنامه اقدام ژنو است. نویسنده کتاب دکتر محمد حسن دریایی از پژوهشگران و محققان کشور در زمینه خلع سلاح و امنیت بین المللی است که بیش از 20 سال سابقه تحقیق و کار اجرایی در این حوزه دارد و صاحب کتاب و مقالات متعدد در این زمینه است. براساس آنچه در این کتاب منتشر شده کسب عنوان پژوهشگر برتر دانشگاه در سال 1387، مشارکت در کنفرانس های بین المللی علمی به عنوان پانلیست و شرکت در بیش از 65 جلسه مذاکرات بین المللی از افتخارات ایشان است. در کتاب حاضر وی تلاش کرده تا با نگاهی بی طرفانه تصویری همه جانبه از مذاکرات هسته ای با گروه 1+5 ارائه دهد و ابعاد مختلف توافق ژنو را در قالب بررسی نقدهای موجود در زمینه ساختار و روش مذاکره، واکاوی محتوای هسته ای برنامه اقدام و کنکاشی در لغو تحریم ها تبیین کند. کتاب موجود با هدف گسترش فرهنگ نقد و نقدپذیری در قالب نگاهی مبتنی بر حقایق و نظرات فنی و کارشناسی نگارش شده است. آنچه در زیر می خوانید متن گفتگوی دیپلماسی ایرانی با وی است :

 ریشه اصلی نوشتن چنین کتابی از کجا نشات گرفته است؟ آیا شروع مذاکرات در دوره جدید موجب نگارش چنین کتابی شد؟

بر اساس تجربیات 20 ساله  در این زمینه و همچنین  با توجه به اینکه تحصیلات دانشگاهی من  در حوزه مسایل خلع سلاح و امنیت بین الملل بوده  همواره مطالبی  بعد از هر مذاکره بین المللی تهیه می کردم و  ارزیابی هایی را ارائه کرده ام  که گاهی به شکل مقاله و گاهی هم به صورت گزارش منتشر شده اند، اما در این مورد به خصوص،  با توجه به اهمیت آن، نظراتم به صورت کتاب منتشر شد. هدف از نگارش کتاب توافق ژنو نیز ارزیابی بی طرفانه است مبنی بر اینکه چه دستاوردهایی را در این توافق  به دست آوردیم، روند مذاکرات به چه نحو بوده و اگر هم ایرادی بر آن وارد است، آن را آسیب شناسی کنیم تا در مذاکرات بعدی این تجارب به کار گرفته شود و نقاط ضعف برطرف شود. در واقع تدوین این کتاب در تداوم  یک روند بیست ساله تحقیق و نگارش در خصوص مذاکرات در حوزه امنیت بین الملل است. اجازه بدهید  به صورت یک مقدمه به اطلاع شما برسانم که بیست سال پیش کسی با این ادبیات خلع سلاحی و موضوعات مرتبط با معاهدات آن چندان آشنا نبودند اما  بسیاری از مفاهیمی که در حوزه امنیت بین الملل و خلع سلاح مطرح و ادبیات سازی شده و الان در کشور بسیار رواج دارد ریشه اش در همین کارهایی مطالعاتی تحقیقی است که بنده و دوستانم طی بیست سال گذشته  انجام داده ایم. من معتقدم که اساسا یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی خودباوری ما در عرصه دیپلماسی در حوزه خلع سلاح و امنیت بین الملل است. ما به طور ویژه بر روی اسناد خلع سلاح و امنیت بین الملل کار کرده و مفهوم سازی کرده ایم ویکی از منابع قدرت جمهوری اسلامی ایران نیز در دیپلماسی فعال در حوزه خلع سلاح و امنیت بین الملل نهفته است. این فقط نظرمن نیست بلکه اذعان رسمی بسیاری از دیپلماتهای خارجی است.

ارتباط این موارد با نگارش این کتاب در چیست؟

 اگر اجازه بدهید توضیح خواهم داد که ذکر این مقدمات به این دلیل است که  اظهار نظر و نگارش یک کتاب  در مورد مذاکرات مهم بین المللی آنهم در زمینه موضوعات مرتبط با امنیت بین المللی موضوع بسیار پیچیده ای است که نیاز به تخصص  دانش و تجربه فراوان دارد و بنده این موارد را به این دلیل مطرح کردم که بگویم که  سابقه و تجربه بیش از20 سال کار تحقیقی  و مطالعاتی پشتوانه نگارش این کتاب بوده است. در مورد توافق ژنو هم چه این موضوع در صحنه رسانه ای کشور مطرح می شد و یا نمی شد من طبق روال بیست سال گذشته ارزیابی خودم را ارائه می کردم کما اینکه  در این باره نیز  بلافاصله پس از توافقنامه مطلبی در حدود 10-8  صفحه نوشته و ارایه کردم.  اما بازخوردهایی که به دستم آمد، نیاز را بر این دیدم تا حجم مقاله بیشتر و ابعاد بیشتری را مورد بررسی قرار دهم. بنابراین طی یک ماه، مقاله به 50 صفحه رسید.  درواقع روند مباحث به گونه ای بود که دوستان گفتند جا دارد این مقاله تبدیل به کتاب شود هر چند تهیه کتاب بسیار دشوار است. از این رو عمق بیشتری به مطالعاتم دادم و با تلاش شبانه روزی بخشهائی از کتاب تهیه شد و  همچنین علاقه مند شدم نظر منتقدان را جمع آوری کرده و پاسخ هایی که در این زمینه وجود داشت را  نیز گردآوری  کنم و در نهایت یک کتاب تدوین نمودم. این کار  بیشتر یک ابتکار شخصی بوده  و ریشه در تخصص بین رشته ای من دارد. من اساسا در کارهای قبلی خود هم سعی کرده ام، حقوق، فناوری و سیاست را با هم ترکیب کرده و مطالب جامعی را ارائه دهم. در این زمینه هم  چون توافق ژنو بسیار پیچیده و چند لایه بود و قطعا کسانی که تخصص بین رشته ای را ندارند نمی توانند به خوبی همه جوانب این توافق را تبیین کنند، تصمیم گرفتم وارد میدان شده و کتابی را تدوین کنم. به هرحال  وقتی کار انجام شد و مطالب کتاب  به دوستان ارایه شد از آن استقبال کردند. به دلیل داشتن پس زمینه علمی که داشتم، معتقد بوده و هستم که  باید در ارزیابی یک موضوع مهم مانند توافق ژنو، در قالب بی طرفی علمی حرکت کرد. کتاب با همین معیار تهیه شده است و در طرح مطالب و دیدگاهها هم همین بی طرفی رعایت شده است.  حتی در چاپ کتاب هم سعی شد یک انتشارات وزین و بی طرف مانند موسسه روزنامه اطلاعات انتخاب شود و از امکانات چاپ دستگاههای دولتی  استفاده نشده است تا بی طرفی علمی باقی بماند.  

نوشتن این کتاب  در نوع خود یک رکورد است، اینکه شما راجع به یک موضوع خاص در حین مذاکرات بتوانید کتابی منتشر کنید خودش یک رکورد است و تا جایی که بنده اطلاع دارم حتی در کشورهای غربی هم چنین اتفاقی  هنوز راجع به توافق ژنو نیافتاده است.  مقاله زیاد منتشر شده ولی اینکه به شکل کتاب باشد، چنین نبوده است. این نیاز جامعه است. پرسش هایی در شرایط فعلی مطرح شده بود که برای پاسخ بی طرفانه نیاز به این کتاب بود. کتابی که هم ابهامات و هم انتقادها را مطرح کند و هم پاسخهای طرفداران را ارائه کند تا قضاوت را برای خواننده راحتتر نماید. البته منابع در کتاب نیز به صورتی نیست که مثلا گفته شود، فلان روزنامه یا فلان شخص این ابهام را داشته است. بیشتر سعی کرده ام  به صورت مفهومی برخورد کنم. به همین دلیل هم وقت زیادی از من گرفته شد تا تمامی مطالب را خواندم و همه مصاحبه های منتقدین را گوش کردم تا فصل مشترک مفاهیم مطرح شده را استخراج کردم. مثلا انتقاداتی در این زمینه که حق غنی سازی  در این توافقنامه به رسمیت شناخته نشده است. یا اینکه  مثلا چرا کل ذخایر 20 درصد داده شده است  درکتاب مطرح و بررسی شد. حال ممکن است این موارد در صحبت های یک فرد با یک ادبیات بوده و در صحبت های فرد دیگری با ادبیات شدیدتر مطرح شده است. اما اصل موضوع همین است. در زمینه پاسخ ها هم اینگونه بوده است. این کتاب  در برگیرنده موضع رسمی هیچ نهاد دولتی نیست اما در عین حال سعی کردم میانگین نظرات طرفداران این توافق را هم جمع آوری کنم.

در تحقیقاتی که انجام دادم، 4 محور مورد بحث منتقدان بود. یکی انتقاد شخصی به افراد و وزارت خارجه، دیگری انتقادات به ساختار و روش مذاکرات و سومی انتقادات به محتوای هسته ای توافق ژنو و در نهایت انتقاد به بحث امتیازهایی که  توسط ایران گرفته شده و تعهدات غرب در مورد لغو تحریم ها. در مورد اول بنده موارد مغرضانه مطرح شده علیه اشخاص  و نهادها را  اساسا نقد  نمی دانم بلکه صراحتا ماهیت  تخریب دارد و ارتباطی هم به موضوع و مفهوم  توافق ژنو ندارد زیرا بیشتر غرض ورزی و کینه توزی شخصی است. اما در مورد سه محور دیگر باید بگویم که در مورد انتقادات به ساختار و روش مذاکره 29 عنصر مهم را شناسایی و تشخیص داده و در قالب آن ابهاماتی که وجود داشته را پاسخ دادم. همچنین در بخش محتوای هسته ای 28 محور و در بحث امتیازها و لغو و تعلیق تحریم ها 14 محور مورد بررسی قرار گرفت که در مجموع  71 شبهه و ابهام که و جود داشته است مطرح و پاسخهای آنها هم ارائه شده است. قضاوت را بر عهده خواننده گذاشته ام. درونمایه اصلی کتاب این است.

البته باز هم به این نتیجه رسیدم که شاید برای خواننده  ذکر پس زمینه ای از سوابق مذاکرات نیز مفید باشد به همین خاطر فصلی را به سوابق مذاکرات از قبل از انقلاب تا امروز اختصاص داده ام . پس از بررسی های انجام شده برای تدوین این فصل  به این نتیجه رسیدم که موضوع برنامه هسته ایران یک نیاز بوده است که حتی قبل از انقلاب  نیز و جود داشته است و یک نیاز انرژی پایه نیز بوده است. یعنی نیاز ما به انرژی موجب شده به دنبال این برنامه برویم. قبل از انقلاب هم کارهای زیادی  در این زمینه شروع شده بود و حتی مانند بعد از انقلاب  بارها گفته شده که هدف ما دستیابی به سلاح هسته ای نیست، بلکه خواهان استفاده از توانایی برنامه صلح آمیز هسته ای هستیم. بعد از انقلاب هم این روند دنبال شده است. اینکه چه دولتی بر سر کار آمده روی تداوم این برنامه نقشی نداشته است چون همه دولتها به نوعی آن را دنبال می کردند. برخی دولت ها بر این عقیده بودند که باید با ایجاد یک فضای آرام سیاسی، اجرای حقمان با کمترین مشکل رو به رو شود. دولت نهم و دهم هم معتقد بود نیازی به این کارها نیست و حقمان باید به صراحت گفته شود و به حالت تهاجمی بخواهیم معاهدات بین المللی و حقمان را اجرا کنند. میآمیز

ولی در نهایت برآیند همه این کارها این بود که فعالیت های هسته ای صلح آمیز کشورمان در بستر زمان پیش رفته رود.

گزارشی تقریبا صد صفحه ای سه هفته پس از توافنقامه ژنو از سوی منتقدان به صورت کتاب مجازی منتشر شد. چرا کتاب شما همزمان با آن کتاب مجازی منتشر نشد که پاسخی در لحظه به منتقدان داده شود یا حتی پیش از آن کتاب که برطرف کننده و پیش گیری کننده نقدهای اضافی باشد؟

نگاه کتاب حالت واکنشی ندارد. کتاب یک جزوه یا شبنامه نیست که یک هفته ای تهیه شود. یک کتاب رسمی و معتبر علمی است که بر اساس معیارهای دقیق تهیه شده است. همانطور که گفتم  اینکه ظرف 3 ماه کار تدوین و چاپ یک کتاب در سیستم پر پیچ و خم بروکراسی ما بدون هیچ رانتی با ابتکار شخصی انجام شود در نوع خود یک رکورد است. از طرفی اطلاع رسانی در مورد شبهات و ابهامات توسط  مقامات وزارت خارجه و شخص دکتر ظریف، و در موارد فنی توسط دکترصالحی  بارها در گفت وگوها و سخنرانی های ایشان صورت گرفته  است و شفاف سازیهای زیادی انجام شده است.  بنابراین در قالب نهادهای رسمی کشور این کار انجام شده است اما اینکه به صحبتهای آنها توجه شده است یا نه و چرا مبنا صحبتهای مغرضانه و متن ساختگی آمریکائیها بوده است و اساسا تمایل وجود نداشته است که حقایق را از زبان کانالهای رسمی بشنوند یک موضوع دیگری است که جای بحث جداگانه دارد.  به هرحال برای من دلیلی  نبود که وارد بحث های واکنشی شوم. چون می دیدم که وزارت خارجه و نهادهای رسمی اطلاع رسانی را به حد وفور انجام می دهند.  به هرحال این کتاب و یا  بنده  مسئول این کارنبوده و نیستم و کار علمی و بیطرفانه خود را با ثبت یک رکورد خیلی خوب انجام داده ایم. البته بنده از مطالب تهیه شده توسط منتقدین از جمله این جزوه که مورد اشاره جنابعالی  قرار گرفت در کنار دهها مطلب دیگر استفاد کرده ام . دوستان منتقد مجموعه هائی حتی به صورت تراکت در نماز جمعه  پخش کردند و یا شبنامه هائی را توزیع کردند  که بنده همه را مطالعه کردم و اتفاقا به نوعی همان شبهات را نیز در این کتاب آورده ام. در نظر بگیرید که انتشار یک کار علمی دقیق و معتبر نزدیک به سه ماه طول کشید. می توان مطالب قشری و کم محتوا تر را به صورت روزانه و هفتگی منتشر کرد اما تفاوت کتاب در این است که  بر اساس معیارهای علمی و روش تحقیق تهیه و تلاش شده منبع معتبری برای همه باشد. زمانی که پروسه ای برای یک کتاب  شروع می شود از جمع آوری موارد تا ارزیابی و اینکه مطالب چاپ شده  ملاحظات کلی را رعایت نماید، یک روند پیچیده است که مقداری زمان نیاز دارد. به هرحال با توجه به سیستم بروکراسی ما روندی که برای یک کتاب معتبر علمی طی شده یک رکورد است. مهم تر از همه سعی کردم بی طرفی علمی را مد نظر قرار دهم. هدف نه جانبداری اغراق آمیز از توافق است نه تخریب  آن . من در این کتاب سعی کرده ام  که واقعیتها را  آنچنان که هست مطرح کنم و حواشی اطراف این واقعیت نیز همانطور واقعی  مطرح شوند برای اینکه درک درستی از این موضوع در اذهان مردم شکل بگیرد.

در هنگام تدوین کتاب برخی موارد شاهد بودم که برخی از دوستان منتقد حقیقت ها را  کامل مطرح نمی کنند و یا بعضا وارونه جلوه می دهند و چون احساس کردم این رهیافت ممکن است در دراز مدت موجب آسیب رساندن به منافع ملی کشور شود مصصم شدم که حقایق را به صورت کامل در کتابم بیان کنم. چون بیان حقایق و منصف بودن در قبال هر متن مذاکراتی این امکان را برای مسئولان و مردم فراهم می کند تا واقعیت را ببینند. توافق ژنو یک دستاورد ملی و نتیجه سال ها مقاومت  ملت شریف کشورمان بوده است. الان با گذشت چند ماه از توافق ژنو کم کم حقایق برای همه بیشتر روشن می شود چون  بسیاری از دشمنان این مرز و بوم خواهان به هم زدن توافق ژنو هستند همچنین طرف های مذاکراتی ما در خارج از کشور تلاش دارند به نوعی ازتوافق ژنو و عبارات آن عبور کنند و آنرا به هم بزنند و از چارچوب آن فراتر روند. یعنی عناصری که در این متن نیست را به آن اضافه کنند. در حالیکه کشورمان اساس مذاکرات را توافق ژنو می داند و فراتر از آن چیزی را نمی پذیرد. یعنی منافع ما حفظ توافق ژنو است در حالیکه  برخی  منتقدین  در داخل کشور به گونه ای دیگر رفتار می کردند و بعضا  الفاظی به کار می برند که گمراه کننده بود. شما چیزی را به دست آورده اید که مطلوب منافع شما است بنابراین  باید ساختار آن را حفظ کنید. اما در نتیجه تبلیغات وسیع برخی منتقدین به گونه ای در کشور القا شده که این متن کاملا خلاف منافع ملی است که به نظر من نشان دهنده این است که اطلاع دقیقی از متن و شرایط توافقنامه ژنو و منافع ما  بین برخی از دوستان منتقد وجود نداشته است. لذا تدوین یک کتاب بی طرف واقعا یک نیاز است  و برهمین اساس هم کتابم را تدوین کردم.

گفتید که از یک روش تحقیق برای نوشتن کتاب بهره بردید، یکی از اصول روش تحقیق ارجاع به مستندات داخلی و خارجی است که توسط نهادهای مطالعاتی صورت می گیرد، دسترسی شما به منابع خارجی چگونه بوده است؟

من در همه قسمتهای کتاب از منابع متعدد و معتبر بین المللی در فصول مختلف استفاده کرده ام. مثلا فصلی را در مورد اثرات منطقه ای توافق ژنو آورده ام که در این فصل به اظهارنظرهای مقامات سیاسی در خصوص توافق ژنو و اثراتی که این توافقنامه بر روی منطقه و سطح بین المللی داشته است ارجاع داده ام. فصل دیگری هم راجع به بحث های حقوقی آورده شده است که از منابع معتبر حقوقی استفاده شده است.

بحث های محتوایی توافقنامه چطور؟

در این بخش هم همینطور از منابع معتبر استفاده شده است. شما باید ببینید حق ما شناسایی شده است؟ مبانی حق ما چیست؟ آیا اگر محدودیتی در اجرای حق  با هدف تسهیل آتی آن بپذیریم  این به معنی سلب حق است؟ رویه کشورهای دیگر در این زمینه  چه بوده است؟ این موارد را از مطالعات و اسناد معتبر بین المللی موجود به دست آورده ام. بسیاری از کشورها حتی ژاپن و برزیل محدودیت های را در اجرای حقشان پذیرفته اند ولی حق به صورت موضوعی انتزاعی بر سر جایش قرار دارد. این کشورها چه محدودیت هایی  برای اجرای حق پذیرفته اند که توانسته اند اجرای حقشان در زمینه غنی سازی را تسهیل و به رسمیت بشناسند. در ماده 4 ان پی تی و در اساسنامه آژانس و در قرارداد پادمان حق ما به رسمیت شناخته شده است. در اسناد کنفرانس بازنگری در سال 2000 و 2010 به صراحت ضرورت احترام به انتخاب کشورها در مورد سیاستهای چرخه سوخت که اعم از غنی سازی است تصدیق شده و این  موضوع مورد تایید کشورهای غربی از جمله 5 کشور هسته ای قرار گرفته است. به صورت اجماعی در سند نهایی پذیرفته شده که باید تصمیمات کشورها در زمینه ورود به چرخه سوخت مورد احترام قرار گیرد که تمامی این موارد را به عنوان منابع در کتاب آورده ام. امیدوارم خوانندگان کتاب تصویر کلی از مبانی حق و رویه کشورها در ذهنشان شکل  گیرد. البته این کتاب به ایجاد تصویر جامعی برای خواننده ای که تا حدودی با ادبیات مذاکره و مسایل حقوقی آشنا هستند، کمک می کند. از لحاظ چارچوب و روش نیز تلاش شده است که موضوع هم اطلاع رسانی دقیق و هم همه جانبه برای کمک به فهم بیشتر موضوع باشد وهم تمرینی در داخل کشور برای فرهنگ نقد و نقد پذیری باشد. چون این بهتر از آن است که به ابزارهایی برای تخریب روی بیاوریم و نهایتا به منافع ملی آسیب بزنیم.

با توجه به اینکه روند مذاکرات ادامه دارد و وارد فازیی برای رسیدن به راه حل جامع شده اند آیا احتمال نقص منابع در مطالب کتاب وجود نخواهد داشت؟ یا اینکه بهتر نبود پس از رسیدن به راه حل نهایی کتاب منتشر می شد؟

همین حالا هم جنابعالی می فرمائید که چرا همان سه هفته اول بعد از توافق، کتاب منتشر نشده است. بنابر این نمی توان صبر کرد همه چیز نهائی شود و بعد کتاب را داد. البته در صدد هستم که جلد دوم این کتاب را بعد از توافق جامع ارائه کنم. اما  اطلاعاتی که در کتاب آمده با همه ملاحظات مدنظر قرار گرفته شده است و از این جهت مهم است که ما درک درستی از چارچوب توافق ژنو داشته باشیم. اما واقعا چرا توافق ژنو مهم است؟ زیرا سنگ بنای هر راه حلی برای موضوع هسته ای ما است. ما در فاز اول و در حال اجرای این توافق هستیم. مردم باید بدانند طی 6 ماه چه چیزی اجرا می شود. ازطرفی چارچوب کلی توافق جامع هم در توافق ژنو آمده است. بنابراین این مذاکرات ادامه پیدا می کند و آن چارچوبی که ایجاد می شود باز منطبق بر توافق ژنو است. بنابر این توافق ژنو از اهمیت بالائی برخوردار است.

اما در این مسیر وارد جزییات شده اند که باز همین جزییات  هم برای عده ای ابهام ایجاد می کند.

چارچوبی که در ژنو به دست آمده از این لحاظ مهم است که به مردم کمک می کند ما به دنبال چه چیزی هستیم و چه چیزی در دراز مدت برای ما قابل پیگیری است. مذاکرات در مکانهای مختلفی انجام می شود ولی همه این مذاکرات خارج از چارچوب توافق ژنو نیست. عناصری که غربی ها تلاش دارند وارد مذاکره کنند و ما آن را رد می کنیم به این دلیل است که چارچوب تهیه شده بر اساس منافع ملی ما بوده است. لذا اطلاع رسانی دقیق در این زمینه مهم است به این خاطر که افکار عمومی بداند که چارچوبی که تیم مذاکره در مورد آن بحث می کند واقعا دارای چه عناصری است و رئوس برنامه بلند مدت چیست. حال جزییات ممکن است عناصربیشتری داشته باشد اما فراتر از این چارچوب نیست. مهم این است که عنصری که در چارچوب نیست وارد توافق نمی شود.

این نگرانی بخشی از جامعه و  افکار عمومی است که شاید غربیها عناصر دیگری به برنامه دراز مدت اضافه کنند. اما توافق ژنو این اجازه را نمی دهد و از این رو توافق مزبور یک  دستاورد ملی است و اهمیتش به خاطر این است که چارچوب اصلی مذاکراتی و خط مشی یک توافق جامع از قبل در آن پیش بینی شده است و می دانیم در آخر به مرحله ای می رسیم که اجرای حق استفاده صلح آمیزاز جمله غنی سازی در آن  به رسمیت شناخته می شود، تحریم ها کاملا برداشته و لغو می شود و ما وضعیتی شبیه کشورهای پیشرفته در زمینه استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای بدون سلاح هسته ای پیدا می کنیم. همان وضعیتی که خودمان سالها است دنبال آن هستیم.

 ما تازه وارد فاز اول اجرایی شدن توافق ژنو شده ایم  و مذاکرات برای بلند مدت شروع شده است. هرچه راجع به چارچوب یعنی همین توافق ژنو مطلع تر باشیم بهتر می توانیم گامهای بعدی مذاکرات را پیش بینی کنیم و در این زمینه با اطمینان بیشتری حرکت نمائیم.  الان دشمنان ما در تلاش هستند که این چارچوب را به هم بزنند. از این رو باید سعی کنیم دستاورد ملی خود را که همین چارچوب مذاکراتی است را حفظ نمائیم.

  بحثی که در کتاب مطرح کردم این است که گفتمان داخل و خارج راجع به توافق ژنو با هم متفاوت است. گفتمان غالب در خارج کلان نگری و مسایل استراتژیک اطراف توافق ژنو بوده و اکثرا مثبت است و بویژه دوستان نزدیک ما در کشورهای همسایه اظهارنظرتشان راجع به این موضوع بسیار مثبت است اما در داخل کشور برآیند آنهایی که ادبیات سازی کردند، گفتمان خُرد نگر بوده که فقط بر واژه ها تکیه کرده و کاملا دیدگاهی منفی بوده است. اگر به موقع گفتمان را تغییر ندهیم ، مشکل ایجاد می شود. چیزی که نقطه قوت کشورمان در پیگیری مطالبات بعدیش در مذاکرات است به عنوان نقطه ضعف در داخل جلوه  داده می شود. چیزی که کل دنیا نگاه مثبت نسبت به آن دارد و مذاکره کنندگان و آنهایی که در فن مذاکره هستند و بررسی کرده اند مثبت می دانند، در داخل منفی جلوه داده می شود. این دیدگاه ممکن است سبب ایجاد پیامدهای منفی در پیگیری آنچه منطبق با منافع ملی است شود و عواقب مطلوبی را در پی نداشته باشد.

بخشی از اظهارنظرهایی که در داخل مطرح شده، سوای از پرسش های نقدگونه، پاسخ هایی در راستای دفاع از توافقنامه بود. اما این پاسخ ها پایه علمی نداشته و بعضا ابهامات و انحرافاتی را ایجاد می کرد. آیا در کتاب به این موضوع پرداخته شده است؟

بله این موضوع هم به نوعی مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری از دوستان به صورت جزیی و بر اساس درک خودشان دفاع های یک بعدی از توافق ژنو کرده اند که همین مساله موجب دستاویز بقیه افرادی که اطلاعات ناقص دارند، شد و اسبابی برای نقد گردید. در حالی که به نظرم اینگونه دفاع کردن کار مفیدی نبوده است. توافق ژنو یک توافق جامع و بسیار پیچیده  وچند بعدی است. کسی که  راجع به این موضوع  صحبت می کند باید  همه لایه های حقوقی، سیاسی و فنی توافق را مدنظر قرار دهد و هم باید با ادبیات مذاکره و بده بستان سیاسی آشنا باشد و هم باید جوانب فنی را در نظر بگیرد. بحث های فنی بسیار پیچیده ای وجود دارد که اگر افراد پس زمینه مورد نیاز را نداشته باشند، ممکن است هم خود و هم دیگران را گمراه کنند. بنده  با تخصص بین رشته ای که دارم همیشه فناوری، حقوق و سیاست را با هم ترکیب می کنم، چون زمینه کاری ام این است. آنگاه نگاه جامعی از توافق ارائه می شود. بسیاری از مواردی که دوستان به عنوان نقطه ضعف در مورد توافق مطرح کردند، در واقع نقطه قوت توافق است. اگر عمیق تر بیان کنیم در راستای تثبیت اجرای حق غنی سازی ایران است. اهمیت ویژه این توافق نیز بر این است که اجرای حق غنی سازی کشور، برای 5 درصد در این توافق تثبیت شده و در حال تسهیل شدن است.

پس از امضای توافق نامه ژنو گفته شد برخی از مفاد توافق نامه قابل تفسیر برای طرفین است. آیا در کتاب نوشته چگونه می توان به تفسیر های به رای شده را نگاه بی طرافانه داشت؟

بله دقیقا این یکی از پیچیدگیهای مذاکره یک سند بین المللی است و این بحث مربوط به هنر و مهارت مذاکره کنندگان است. لذا برای اظهار نظر دقیق روی این واژه ها  باید با ادبیات مذاکره آشنا بود. ما چیزی در عالم مذاکره به نام ابهام سازنده _ Constructive ambiguity _ داریم وقتی دو طرف مذاکره به مرحله ای می رسند که اختلافات شدید است و دیگر دو طرف نمی توانند کاری انجام دهند و مذاکرات به شکست می انجامد، هنر دیپلماتیک این است که عنصر ابهام سازنده را وارد کرده که حداقل توافق میان طرفین حاصل شود. جایی ابهام سازنده به کار می بریم که اصلا توافق امکان پذیر نیست ولی هنر دیپلماتیک این است که حداقل توافق های طرفین را وارد متن می کند به دلیل اینکه در فرایند مذاکرات، اعتماد سازی شود. در عین حال طرفین هم می دانند  که یک طرف می گوید برداشتش این است و آن طرف هم می گوید که ما برداشتمان این است. با همدیگر توافق می کنند و اختلاف نظر را برای مراحل بعدی به تعویق می اندازند. این هنر دیپلماتیک است.

 چون چارچوب کاملا روشن است در نهایت خط قرمز ها هم لحاظ می شود. مثلا یکی از موضوعات اختلافی که در کتاب مورد اشاره قرار گرفته است همین قطعنامه های شورای امنیت است که راجع به آن از ابهام سازنده در توافق ژنو استفاده شده است. ما قطعنامه های شورای امنیت را غیرقانونی می دانیم و آنها را اجرا نمی کنیم  و این موضوع را در خلال مذاکرات هم اعلام کرده ایم اما  بقیه کشورها حتی دوستان نزدیک ما در حال اجرای آنها هستند چون آنها را لازم الاجرا می دانند. در حالیکه همزمان خواست ما هم این است که تحریمهائی اعمالی از سوی این قطعنامه های غیر قانونی هم برداشته شوند.از طرف دیگر این قطعنامه های غیر قانونی از نظر ما، از نظر اعضای دائم شورای امنیت بسیار مهم هستند چون تحت فصل هفتم صادر شده اند. به عبارتی حداقل خواسته های غربی ها و اعضای دائم شورای امنیت  اجرای همین قطعنامه های شورای امنیت است که به هیچ وجه از نظر ما قابل قبول نیست. حال اینکه مقاومت و  قدرت دیپلماتیک ایران شرایط را به مرحله ای رسانید که همه اعضای دایم شورای امنیت را پشت میزمذاکره با ایران  نشاند تا بر روی چیزی که از نظر آنها بسیار مهم و لازم الاجراست، مذاکره  کنیم خودش یک بخش مهم قضیه است که نباید آنرا از نظر دور داشت چون آنها می گویند ایران دارد در سطح جامعه جهانی بدعت ایجاد می کند و بعضی ها می گویند ایران اعتبار شورای امنیت را زیر سوال می برد. اینها در ادبیات مختلف بین المللی خارج از کشور به وفور بیان شده است ولی در داخل کشور برخی دوستان منتقد به این موارد توجه نمی کنند و صرفا روی یک سری برداشتهای محدود از برخی واژه ها اصرار دارند و در نقل قولهای خود از خارجیها هم دقیق و جامع نیستند و تصویر کلی توافق را هم به صورت کلی فراموش کرده اند و از طرف دیگر تصورشان این است که این متن را ایران به تنهائی نوشته است بنابراین انتقاد می کنند که چرا به جای این واژه، این عبارت نوشته نشده است یا چرا برخی عبارات مبهم در آن وجود دارد. درکتاب به تفصیل در این مورد صحبت شده است و تک تک واژه ها و عبارات بکار گرفته شده در این زمینه در توافق ژنو با معانی خاص خود مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته است که توصیه من خواندن بخشهای مربوطه در کتاب است.  

انتشار اولیه: شنبه 23 فروردین 1393/ باز انتشار: چهارشنبه 27 فروردین 1393