از موفقیت های اقتصادی تا غیبت رقیب قدرتمند

دیپلماسی ایرانی: انتخابات 30 مارس 2014  شهرداران و مجالس محلی شهرستانهای ترکیه نقطه عطفی در تاریخ سیاسی ترکیه و حیات سیاسی عدالت و توسعه به شمار می آید. بعد از ماجرای رسوائی فساد مالی چهار وزیر کابینه دولت عدالت و توسعه، پخش نوارهای مکالمه میان اردوغان و پسرش  بلال اردوغان، جنگ تمام عیار با فتح الله گولن و طرفدارن وی (جماعت) و انتشار نوار مذاکرات جلسه سری وزارت خارجه ترکیه درباره سوریه و .... باعث شد تا  بسیاری از تحلیل گران شکست عدالت و توسعه را در انتخابات اخیر پیش بینی کند. اما برخلاف انتظار، حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان توانست با اخذ بیش از 45 درصد آراء هشتمین پیروزی پی در پی خود را در انتخابات متعدد ترکیه بدست آورد. نوشتار حاضر به بررسی دلایل پیروزی عدالت و توسعه در انتخابات اخیر خواهد پرداخت.

تبارشناسی عدالت و توسعه:

با مروری بر تاریخ معاصر سیاسی ترکیه، احزاب راست در این کشور همواره نقش اصلی و مهمی را ایفا کرده اند. بعد از تاسیس جمهوری ترکیه در 1923 نخستین حزب راست گرا به رهبری عدنان مندرس در 1946 تاسیس شد و توانست تا کودتای 1960 بر ترکیه حکومت کند. بعد از آن نیز با الهام از این حزب که در نهایت با اعدام نخست وزیر (دبیرکل حزب) به فعالیت آن پایان داده شده بود، حزب عدالت تشکیل شد که آن هم با کودتای 1980 مواجه شد و  بعد از آن  احزابی چون مام وطن، راه راست، حرکت ملی، سلامت ملی، رفاه و عدالت و توسعه نیز در تقسیم بندی سیاسی جزء احزاب راست گرا محسوب می شوند. ملی گرایی، تاکید بر دولت مرکزی قدرتمند، محافظه کاری، توجه به اقتصاد (به ویژه سیاست های لیبرالی و نئو لیبرالی)، احترام به مذهب و دین ویژگی های مشترک تمامی این احزاب می باشد که البته درصد این ویژگی ها در میان همه احزاب یکسان نیست. به عنوان مثال در جهت گیری هایی حزب حرکت ملی، ملی گرایی و ناسیونالیسم مورد تاکید فراوان رهبران حزب است و در حزب رفاه، آموزه های مذهبی نقشی تعیین کننده داشته است .عدالت و توسعه نیز در مجموع صاحب تمامی ویژگی های مذکور است که در صدر آن رویکرد اقتصادی، محافظه کاری، و توجه به دین قرار دارد. از منظر سیاست خارجی منهای حزب رفاه که دارای گرایشات اسلام گرا بوده است بقیه احزاب تا حدودی رویکرد تعاملی با غرب داشته اند و از هرگونه چالش نیز با همسایگان خود پرهیز کرده اند البته این  امر به معنی نادیده انگاشتن متغییرهای منطقه ای و بین المللی در دوره های مختلف سیاست خارجی نیست. از نظر پایگاه اجتماعی این احزاب از حمایت اقشار روستایی، پایین شهری و تا حدوی طبقه متوسط  (بورکرات ها، تجار خرده) برخوردار بوده اند  والبته درباره عدالت و توسعه می توان صاحبان صنایع، تجار و  تا حدودی تحصیل کردها را افزود. جغرافیای آراء این احزاب در نقشه ترکیه را می توان آناتولی مرکزی دانست که اکثرا دارای مذهب سنی هستند و شهرهای ساحلی و مرزی ترکیه همواره از حامیان احزاب رقیب بوده اند و البته در وضعیت حاضر رویکرد کردها هم نسبت به عدالت و توسعه رویکر حمایتی بوده است به طوری که در انتخابات اخیر کاندیداهای از عدالت و توسعه در شهرهای کرد نشین نیز پیروز انتخابات بوده اند.

دلایل پیروزی عدالت و توسعه:

عامل اقتصادی:  مهمترین و اصلی ترین عامل پیروزی عدالت و توسعه در انتخابات اخیر موفقیت های این حزب در بخش اقتصادی است. تولید ناخالص ملی این کشور در  10 سال اخیر همواره مثبت بوده است. میزان بیکاری علی رغم تمامی بحرانهای سیاسی و اقتصادی در 2013 زیر 10 درصد قرار داشته است. سن امید به زندگی در ترکیه در سال 2013 به طور متوسط 75 سال بوده است. نظام بیمه  درمانی در این کشور همگانی شده است. نرخ تورم در همان سال نیز کمتر از 8 درصد و جمعیت زیر خط فقر آن نیز در سال 2013کمتر از 17 درصد بوده است (1).  با توجه به کارنامه اقتصادی عدالت و توسعه در 10 سال اخیر  مردم ترکیه دوباره  نامزدهای عدالت و توسعه را به عنوان شورای شهر و شهرداری های انتخاب کرده اند و این امر حکایت از رضایت طبقات پایین و متوسط و حتی تجار ترکیه از عملکرد اقتصادی عدالت و توسعه است. به نحوی که در انتخابات اخیر هیچ کدام از احزاب رقیب کوچکترین انتقادی از عملکرد اقتصادی دولت نداشتند و عمده انتقاد آنان معطوف به پرونده فساد مالی اخیر بود.

ضعف رقبای انتخاباتی و قدرت رهبری اردوغان: علی رغم اینکه انتخابات اخیر انتخابات محلی بوده و در مقایسه با انتخابات مجلس دارای اهمیت کمی بوده است اما به دلیل وقوع حوادثی مانند پارک گزی، ماجرای فساد مالی، اختلاف شدید اردوغان با فتح الله گولن، اعمال سیاست های اقتدار طلبانه از جانب اردوغان، فضای انتخابات بسیار سنگین و دوقطبی شده بود. اما علی رغم تمامی این عوامل عدالت و توسعه پیروز انتخابات بود. مهمترین رقیب سیاسی عدالت و توسعه حزب جمهوری خواه خلق علی رغم تمامی تلاش خود در دو کلان شهر استانبول، آنکارا (هرچند در آنکارا به دلیل اعتراضات فراوان برنده انتخابات به طور رسمی اعلام نشده است) به اختلاف بسیار کمی بازنده انتخابات شد. عدم ارائه برنامه مشخص از جانب این حزب، گرایش به جانب کاندیداهای راستگرا، سابقه بد اداره دولت در گذشته توسط حزب جمهوری خواه خلق، ضعف رهبری در حزب،  علی رغم برخورداری از حمایت غیر مستقیم فتح الله گولن، نتوانست بیش از 28 درصد آراء را کسب کند. در واقع اشکال عمده ساختاری این حزب مربوط به خواستگاه و بینش سیاسی حزب است چرا که در تقسیم بندی سیاسی این حزب جزء احزاب چپ سوسالیست محسوب می شود و عمده ترین حامیان آن نیز می بایست طبقه پایین و سندیکاهای مختلف کارگری باشد و حال اینکه در ترکیه چنین ساختاری وجود ندارد و این حزب تنها حمایت قشر تحصیل کرده با گرایشات چپ و همچنین درصدی از علوی ها را دارد. و در میان طبقات متوسط و پایین به عنوان مخالفان دین و  کمالیسم افراطی شناخته می شوند.  رقیب دیگر عدالت و توسعه، حزب حرکت ملی که بعد از مرگ آلپ ارسلان ترکش از  سال1997 توسط دولت باغچلی رهبری می شود  و به دلیل خواستگاه اجتماعی مشترک با عدالت و توسعه و همچنین تاکید افراطی بر ناسیونالیسم ترکی و سرسختی در مقابل کردها نیز در حدود 15 درصد آراء را کسب کرد.  همچنین هنر رهبری اردوغان که شامل؛ استفاده بهینه از رسانه های عدالت و توسعه، حمله شدید و بی سابقه به فتح الله گولن، بزرگنمایی تهدیدات پیش روی عدالت و توسعه ، مدیریت پرونده فساد مالی، حذف و جابجایی نیروهای وابسته به جماعت از سیستم قضایی، امنیتی و اقتصادی دولت بود، را باید از جمله عوامل موثر این پیروزی دانست.

 روند صلح با کردها: هیچ نخست وزیری در تاریخ سیاسی ترکیه به اندازه اردوغان بر حل مساله  کردها در ترکیه تاکید نداشته است. بعد از مذاکرات سری و طولانی اسلو دولت ترکیه با پ ک ک در فاصله سالهای 2011-2009 سرانجام عدالت و توسعه توانست گام هایی جدی در حل مساله کردها در ترکیه بردارد.  و براساس توافقات انجام شده میان  طرفین دولت متعهد به آزادی زندانیان کی جی کی، بهبود وضع اوجالان در زندان، تدریس زبان کردی در مدارس، استفاده مجدد از اسامی کردی برای شهرهای کردنشین و عدم اجرای برنامه سوگند وفاداری به هویت ترک و اجرای آزادانه مراسم عید نوروز توسط کردها شد و در مقابل نیز پ ک ک متعهد به خروج نیروهای مسلح خود از ترکیه شد. علی رغم کاستی ها طرفین در انجام تعهدات خود در طول یکسال اخیر هیچ گونه درگیری میان دولت و پ ک ک انجام نشده است و این امر منجر به افزایش نسبی رفاه و سرمایه گذاری در شهرهای کردنشین شده است. دو عامل خارجی  که روند صلح با کردها را دچار پیچیدگی کرده است تشکیل پی ی دی (PYD)  به رهبری صالح مسلم در سوریه و رقابت بارزانی با اوجالان بر سر رهبری  کردهای منطقه و استفاده بهینه عدالت و توسعه از این دو عامل می باشد. و نتیجه ملموس این روند آرامش نسبی در این مناطق است که موفقیت مهمی برای عدالت و توسعه نیز محسوب می شود و تاثیر آن نیز در انتخابات اخیر ترکیه قابل مشاهده بود به طوری که کاندیداهای عدالت و توسعه توانستند در برخی شهرهای کردنشین پیروز انتخابات شوند.

سیاست خارجی عدالت و توسعه: در برادشت اول جهت گیری  سیاست خارجی ترکیه از سال  2011  یکی از نقاط ضعف عدالت و  توسعه محسوب می شد و حتی عبدالله گل؛ رئیس جمهور  ترکیه نیز  به تجدید نظر در سیاست خارجی ترکیه تاکید داشت اما حتی اشتباهات سیاست خارجی عدالت و توسعه در فرآیند ایجاد گفتمان دگر سازی  توسط اردوغان در داخل لعاب طرفداری از مظلوم و دفاع از حق به خود گرفت و حمایت داخلی را برای عدالت و توسعه در پی داشت. حمایت های همه جانبه اردوغان از مرسی، مخالفان دولت شام و حماس تاثیر فراوانی در میان اقشار دیندار جامعه ترکیه داشت.

چشم انداز پیش رو:

چشم انداز تحولات اخیر و پیروزی عدالت و توسعه را رجب طیب اردوغان در سخنرانی بعد از پیروزی (مشهور به سخنرانی بالکن که طبق عادت مرسوم بعد از پیروزی در انتخابات در مقر ستاد مرکزی عدالت و توسعه انجام می شود) ترسیم کرد که بطور خلاصه می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1-         آمادگی شرکت در انتخابات ریاست جمهوری توسط رجب طیب اردوغان

2-         تصفیه کامل تمامی ارکان دولت از دولت در سایه (طرفداران فتح الله گولن)

3-         ادامه روند صلح با کردها و گسترش این روند

4-         دو قطبی شدن شدید جامعه ترکیه و رادیکال شدن رقابت ها

5-         تقویت جایگاه بین المللی ترکیه، بویژه بعد از انتقادات اخیر اتحادیه اروپا و ایالات متحده از ترکیه در مواردی مانند کشته شدن برکین الوان، مسدود کردن شبکه های اجتماعی، عدم وجود سیستم قضایی بی طرف.

+++

1-      آمار از سایت بانک جهانی است.