قطر در برابر عربستان کوتاه می آید

دیپلماسی ایرانی: شکاف در شورای همکاری خلیج فارس علنی شد.شورایی که عربستان خود را آقا و سالار سایر کشورهای عضو در آن می داند اندک اندک می رود تا کارآیی سیاسی خود را از دست داده و البته در آستانه فروپاشی عملی هم قرار گیرد. آخرین مصداق این مساله هم در بیانیه مشترکی است که توسط سه کشور عربستان، امارات و بحرین صادر شده است. در این بیانیه هر سه کشور به شکل همزمان در اقدامی اعتراض آمیز سفرای خود را از دوحه پایتخت قطر فراخواندند. سه کشور فوق دلیل این حرکت انتحاری خود در برخورد با یک عضو دیگر شورای همکاری را عدم پایبندی دوحه به توافقنامه ای که در نوامبر 2013 به امضا اعضا رسید ، اعلام کرده اند. معترضان به سیاست های منطقه ای دوحه اعتقاد دارند که با وجود اینکه این توافقنامه به امضای تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر رسیده است اما با گذشت بیش از سه ماه از امضای آن ،  قطر هیچ اقدام لازمی برای اجرایی کردن آن اتخاذ نکرده است. گفته می شود که حمایت های قطر از جریان اخوان المسلمین منجر به صدور این بیانیه توسط این سه کشور شده است. فعالیت های اخوان در امارات و ترس عربستان سعودی از پاگرفتن انها در این کشور و البته خیزش های اقلیت شیعه در شبه جزیره از اصلی ترین دلایل اتخاذ چنین رویکردی عنوان شده است . محمد شریعتی دهاقان سفیر و نماینده سابق ایران نزد سازمان همکاری اسلامی(جده)  در گفتگو با دیپلماسی ایرانی به بررسی دلایل شکل گیری چنین اختلافی و تبعات سیاسی آن برای دوحه پرداخته است :

عربستان، امارات و بحرین روز چهارشنبه سفرای خود را از دوحه فرا خوانده اند. گفته شده این اقدام به دلیل اختلاف میان سه کشور با قطر بر سر روابط دوحه و اخوان المسلمین است و نشان از عمق اختلافات میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس دارد. علنی شدن این اختلاف میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس ریشه در چه مسائلی دارد؟

این اختلاف ها از پیش وجود داشته است. موضوعاتی هم که مطرح شده به تضاد اصلی امارات با گروه اسلامی اخوان المسلمین ، اعتراض عربستان به عدم حمایت های قطر از دولت بحرین توسط رسانه های گروهی  و همچنین نحوه برخورد با تغییرات در مصر پس از کودتا بوده است. تمامی این مسائل در زمره موضع گیری هایی است که چندان مورد پسند ریاض نیست .  در همین حال عربستان نسبت به معارضان مصری حساس است اما دیدیم که فراریان مصری و کسانی که از مصر رفتند مانند شیخ قرضاوی در قطر بوده و از این کشور اطلاعیه صادر می کنند و مقاله می نویسند. این مساله برای عربستان سخت است. عربستان و امارات بر این باور بودند که با تغییر امیر قطر سیاست های این کشور نیز تغییر کند اما چنین نشد.  البته در مقابل قطر اطلاعیه ای را صادر کرد مبنی بر اینکه اختلافات مربوط به کشورهای عضو شورای همکاری های خارج فارس نبوده و خارج از این حوزه است.

آیا این اعمال فشارهای عربستان می تواند در نهایت به تغییر سیاست های قطر و یا همراهی سایر اعضا شورای همکاری خلیج فارس با ریاض منتهی شود؟

به نظر می رسد وزن عربستان بیشتر بوده و فشار بیشتری بر قطر وارد خواهد کرد که تجربه گذشته نشان می دهد در مواردی قطر کوتاه آمده است. در این میان انتظار عربستان از کویت هم این بوده که در مسیر حرکت کند اما کویت و عمان همراهی نکردند. علتش هم این است که اجلاس سران کشورهای اسلامی در کویت برگزار می شود و  از این رو این کشور برخورد اعتدالی با سایر کشورهای عضو را ترجیح می دهد. عمان نیز از ابتدا با اتحادیه شدن کشورهای همکاری خلیج فارس و تشکیل پول واحد مخالف بوده است. از این رو سیاست های این دو کشور مستقل از کویت و عمان است. با این حال به نظر می رسد در آینده قطر خود را به عربستان نزدیک تر کرده و همکاری های کمتری  با پناهندگان مصری داشته باشد. اما به دلیل اینکه مقر اصلی حماس در قطر است این کشور حمایت های بیشتری از این سازمان تشکیلاتی داشته و خواهد داشت.

در بخشی از بیانیه آمده که قطر به توافق میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در مورد عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر پایبند نیست. اما می بینیم که عربستان به صورت مشهود و مستقیم در بحرین دخالت می کند.

در سال 2013 با وساطت کویت توافقنامه ای میان کشورهای خلیج فارس به امضا رسید مبنی بر اینکه مصالح خود را رعایت کنند و از نظر تبلیغاتی نیز جوانب کشورهای عضو را مد نظر داشته باشند. عربستان مدعی است که قطر این توافقنامه را نادیده گرفته است. مساله دخالت عربستان در بحرین موضوع دیگری است که در چارچوب توافقنامه کشورهای همکاری خلیج فارس، کشورهای عضو قرارداد نظامی و دفاعی دارند.

در حال حاضر شورا همکاری های خلیج فارس به دو گروه کشورهای عربستان، امارات و بحرین از یک طرف و کشورهای عمان، کویت و قطر از طرف دیگر تقسیم شده است. آیا با بروز چنین اختلاف هایی شاهد دو قطبی شدن این شورا هستیم؟

این اختلافات از قبل وجود داشته اما به صورت علنی اینگونه مطرح نشده بود. حتی میان عربستان و امارات و قطر اختلافاتی از قبل وجود داشته است. میان عربستان و امارات اختلافات مرزی همچنان وجود دارد و امارات سیاست های خود را جدای از سیاست های عربستان دنبال کرده است. زمانی که بعد از کشتار حجاج عربستان با ایران قطع روابط کرد، قطر با ایران روابط کمتری داشت و حتی واسطه برقراری روابط بود. در مورد عمان هم به همین صورت است. کویت نیز به خاطر داشتن پارلمان، سیاست نسبتا مستقلی از کشورهای خلیج فارس دارد. از این رو این احتمال وجود دارد که کویت واسطه ای برای جلوگیری از شدت تنش ها شود و قطر نیز کوتاه بیاید. پیش از این چندین سال بود که عربستان اجازه ورود خبرنگار ویژه الجزیره را به مراسم حج نمی داد ولی بعد از توافق و تغییر روش الجریزه و رسانه های گروهی قطر، مقداری مواضع خود را تعدیل کرد.

مهمترین حوزه های اختلاف دو طرف یعنی سه کشور یاد شده با قطر ایران و مصر عنوان شده است. اما در میان عربستان و امارات و بحرین، شاهد بودیم که امارات بعد از توافقنامه ژنو علاوه بر اعلام حمایت از روند مذاکرات هسته ای وزاری خارجی دو کشور نیز با هم دیدار داشتند. آیا اصلی ترین دلیل اختلاف ایجاد شکاف در استراتژی های کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در قبال ایران است یا مسایل دیگری هم در این میان مطرح است؟

در حال حاضر بیشترین سرزنش عربستان نسبت به قطر که موضوع ایران را نیز مطرح کرده است، دیدار  مقام های قطری با مقام های حزب الله لبنان بوده است. زیرا شورای همکاری های خلیج فارس حزب الله را به خاطر حمایت از مخالفان بحرین مورد تحریم قرار داده است. اما در مورد توافقنامه ژنو، عربستان هیچگاه نارضایتی خود را رسما اعلام نکرد البته رسانه های گروهی این کشور نارضایتی خود را به تصویر کشیدند اما ما شاعد موضع گیری منفی علنی از سوی حاکمان سعودی نبودیم. این کشورها بیشتر نگاهشان به توافقنامه ژنو با شک و تردید بود مبنی بر اینکه آیا توافقنامه ای بین ایران و آمریکا بر سر مسایل منطقه ای صورت گرفته یا فقط مسایل هسته ای است.

مواضع قطر در قبال صدرو چنین اطلاعیه چه بوده است؟ آیا دوحه هم اقدام به مثل می کند؟

قطر اعلام کرده که سفرای خود را از این کشورها فرا نمی خواند که این موضع گیری را می توان به نوعی کوتاه امدن دوحه تعبیر کرد. در حال حاضر قطر به دلیل در اختیار داشتن شبکه خبری مانند الجزیره دست بالاتر را در حوزه تبلیغات رسانه ای در اختیار دارد. دوحه ضمن ابراز تاسف از این حرکت سه کشور عضو شورای همکاری ، تاکید کرده است که برنامه ای برای فراخوان سفرای خود از این کشورها ندارد.

انتشار اولیه: جمعه 16 اسفند 1392 / انتشار مجدد: 21 اسفند 1392