موقعیت رو به ارتقای روسیه و روند نقش آفرینی آن در مناقشات بین المللی
نویسنده: زهرا سلیمانی پور *
دیپلماسی ایرانی: پس از فروپاشی شوروی، روسیه جدید با موقعیتی متنزل نسبت به دوران ابرقدرتی خود تولد یافت. تقویت جایگاه جدید روسیه در جامعه بین المللی علی رغم مشکلات فراوان فراروی این کشور در دروه گذار، یکی از عمده ترین اهداف سیاستمداران این کشور بود. این امر با قرار گرفتن پوتین در راس هرم قدرت کرملین بطور برجسته ای در دستور کار مقامات این کشور قرار گرفت که هنوز هم شاهد استمرار چنین رویکردی هستیم . یکی از حوزه هایی که با بررسی روندوار آن می توان به تغییر و ارتقای جایگاه روسیه و تاثیر آن در شکل گیری تحولات بین المللی پی برد، وزن این کشور در حل بحران های بین المللی است و با توجه به بروز تحولات اخیر در اوکراین، مطالعه این وجه از سیاست خارجی روسیه خالی از فایده نخواهد بود. پس از اتمام جنگ سرد تاکنون کشورهای متعددی دچار مناقشات داخلی گردیده اند که علی رغم وجه داخلی منازعات، به دلیل تهدید منافع قدرت های بزرگ و دخالت آنها وجه بین المللی نیز یافته اند. عمده ترین این درگیری ها که روسیه نقش فعالی در آنها داشته بحران بوسنی (1992)، جنگ کوزوو (1998)، گرجستان (2008)، سوریه (2011) و اوکراین در سال جاری است.
جنگ داخلی بوسنی(1992): پس از تجزیه یوگسلاوی در سال های 1991 تا 1992، جمهوری های تازه استقلال یافته آن گرفتار جنگ داخلی شدیدی شدند. دامنه این منازعه تا جایی پیش رفت که سایر قدرت ها از جمله آمریکا و روسیه برای فیصله دادن به آن وارد میدان شدند. روسیه در مرحله اول این بحران در سال های 1992 تا 1993، موضعی نسبتا منفعلانه اتخاذ کرد و در این مدت از تمام قطعنامه های مهم سازمان ملل حمایت نمود اما با اعلام تصمیم ناتو برای مداخله نظامی در این کشور مخالفت خود را ابراز کرد. در ارزیابی میزان مخالفت و نوع ابراز آن باید به موقعیت روسیه در این برهه از تاریخ توجه داشت. در این دوره تمرکز و اولویت روس ها اجرای اصلاحات داخلی و همسوسازی نهادهای این کشور با نظم لیبرالی بود و به دلیل افت جایگاه و قدرت روسیه امکان ابراز مخالفت جدی و تاثیرگذاری چشمگیر در جنگ داخلی بوسنی برای این کشور وجود نداشت.
جنگ کوزوو (1998): در سال 1998، جنگ داخلی در کوزوو، استان جنوبی یوگسلاوی شروع شد که خواهان جدایی از صربستان بودند. در این جریان ناتو تصمیم گرفت خارج از ترتیبات سازمان ملل با اقدام نظامی به این بحران خاتمه دهد. پیش از علنی شدن تصمیم آمریکا و ناتو برای اقدام نظامی، روسیه از قطعنامه های شورای امنیت در محکومیت دولت صربستان حمایت کرده بود، در عین حال یلتسین رئیس جمهور وقت روسیه بارها تاکید کرده بود که روسیه تحت هیچ شرایطی دخالت نظامی در این بحران را نمی پذیرد. دولتمردان روسیه با یادآوری شکست در بحران بوسنی، در این منازعه سعی کردند از طریق استفاده از سازوکار قانونی سازمان ملل و ایجاد مانع برای آمریکا و ناتو جلوی تکرار حادثه قبلی را بگیرند. و با ایجاد ائتلاف با چین، تا مرز تهدید به وتوی قطعنامه نیز پیش رفتند اما نتوانستند چنان که باید موفقیت آمیز عمل نمایند. لازم به ذکر است که در این زمان، روسیه علی رغم بهبود نسبی موقعیت، هنوز هم به قدرت لازم برای تحقق اهداف خود در درگیری های بین المللی دست نیافته بود.
بحران گرجستان (2008): بحران اوت 2008 که منجر به درگیری های نظامی میان روسیه و گرجستان شد، مقطع قابل تاملی در ارزیابی تاثیر جایگاه روسیه بر پافشاری این کشور در پیگیری اهداف خود در بحران های منطقه ای است. پس از وقوع انقلاب گل رز در سال 2003 در این کشور دولت غرب گرای جدید با اقداماتی همچون پشتیبانی از چچن ها، درخواست برچیده شدن پایگاه های نظامی روسیه از کشورشان، مخالفت با پیوستن روسیه به سازمان تجارت جهانی، تلاش جهت ایجاد خط لوله باکوـ تفلیس ـ جیهان، پیشنهاد میزبانی سپر دفاع موشکی و نهایتا کشتار قومیت روس در طی حمله نظامی به مناطق جدایی طلب، زمینه های زبانه کشیدن شعله های خشم روسیه را فراهم کردند. روس ها در سال های ریاست جمهوری پوتین و با اجرایی کردن استراتژی های عملگرایانه توانسته بودند موقعیت شان را به نحو فزاینده ای ارتقا دهند. لذا با قاطعیت بی سابقهای پاسخگوی تهدیدات صورت گرفته از سوی گرجستان شدند؛ بطوریکه ساکاشویلی و غرب پیشبینی چنین بازخوردی را نمی کردند.
جنگ داخلی سوریه (2011): پس از تجربه موفق روسیه در کنترل و مهار جنگ گرجستان، قدرتنمایی روسیه در حمایت از دولت ملی سوریه در قبال پافشاری های مخالفان داخلی و مداخلات قدرت های جهانی که هنوز هم در حال تداوم است، تامل برانگیز است. روسیه در این مسیر با همراهی چین توانست قطعنامه شورای امنیت علیه سوریه را با آرای مخالف وتو کند. در این مسیر اگرچه اوباما با تهدیدهای مکرر به انجام عملیات نظامی در این کشور پیش رفت اما با مشاهده قاطعیت روسیه در حمایت از سوریه و حفظ پایگاه خود در آن متقاعد شد تا این بحران را نه از طریق نظامی بلکه بر سر میز مذاکره حل نماید.
بحران اوکراین(2014): به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران این بحران بیش از آنکه دارای ریشه های داخلی باشد نشات گرفته از تحریکات خارجی است. تحریکاتی از ناحیه کشورهای غربی و خصوصا ایالات متحده که در پاسخ به نقش آفرینی روسیه در حمایت از دولت بشار اسد صورت گرفته است. اوکراین و خصوصا شبه جزیره کریمه به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک خود از اهمیت ویژه ای برای روسیه برخوردار است. لذا با تلاش کرملین بعد از وقوع انقلاب نارنجی و قدرت یابی رهبران غربگرا، مجددا با تغییر کادر رهبری این کشور، اوکراین در حال بازگشت به آغوش همسایه قدرتمند خود بود که حوادث اخیر به وقوع پیوست. پاسخی که تاکنون روسیه در قبال این تحرکات نشان داده است علاوه بر افزایش نیروهای نظامی در شبه جزیره کریمه، قبول پیشنهاد مذاکره با اتحادیه اروپا و ایالات متحده در خصوص حل این بحران بوده است.
جدیت و سرسختی روسیه در رویارویی با بحران های بین المللی اخیر که به نوعی می توان به آنها عنوان جنگ های نیابتی اطلاق داشت، علاوه بر حیاتی بودن منطقه وقوع بحران ها، موقعیت ارتقا یافته روسیه در نظام بین المللی دانست. در روند بررسی بحران های بین المللی و ارزیابی نقش روسیه در آنها به نظر می رسد آنچه که متغیر اصلی در نوع پاسخ و شدت و ضعف آن از سوی این کشور نسبت به آنها داشته است، موقعیت بین المللی این کشور بوده است. روسیه کنونی به میزان چشمگیری با روسیه اواخر دهه 90 متفاوت است و سعی می کند با استفاده از مقدورات بالقوه و بالفعل خود، حد بازیگری اش را به عنوان یک ابرقدرت جهانی تعریف کند که از توانایی تاثیرگذاری مناسبی بر تحولات جهانی برخوردار است. لذا با مقایسه اجمالی این روند شاهدیم با گذشت زمان و ارتقای موقعیت این کشور نوع واکنشی که در پاسخ به بحران های بین المللی و منطقه ای نشان داده است در حال تغییر بوده است.
* کارشناس ارشد روابط بین الملل
نظر شما :