آیا نظامیان به کرسی قدرت باز می گردند؟

نویسنده : امین فضلی

دیپلماسی ایرانی: عملیات بزرگ پلیس ترکیه برای مبارزه با فساد مالی، اختلاس و پولشویی و دستگیری سرمایه¬داران و تجار معروف ترکیه، فرزندان برخی وزیران و مدیران بانکها در جریان این عملیات تبدیل به سوژه دایمی روزهای اخیر خبرگزاریهای مهم ترکیه و حتی جهان شده است. اتفاقات رخ داده بعد از شروع این عملیات نشانگر ادامه این بحران در روزها و حتی ماههای آتی است. بحرانی که احتمال ایجاد توازنی جدید بین نیروهای سیاسی در ترکیه را روز به روز افزایش می دهد. اجبار وزیران به استعفا، استعفای نمایندگان مجلس اعلای ترکیه از حزب عدالت و توسعه، ترمیم کابینه دولت با تعویض 9 وزیر و یک معاون نخست وزیر همه حاکی از پرتلاطم بودن فضای سیاسی ترکیه در روزهای آتی و تلاش اردوغان، نخست وزیر ترکیه برای نجات حزبش از امواج شدید این بحران است.

تغییرات در آ.ک.پ از آغاز بحران تا امروز                      

با آغاز عملیات مبارزه با فساد مالی و دستگیری پسران سه وزیر شهرسازی و محیط زیست، کشور و اقتصاد، فشارها برای استعفای آنها شروع شد. اگرچه این وزیران چند روز در مقابل این فشارها ایستادگی کردند و از طرفی اردوغان نیز برای به نمایش گذاشتن اقتدار خود تمایلی به استعفای آنها نشان نمی داد ولی پس از یک هفته مقاومت بالاخره تسلیم شده و استعفای خود را اعلام داشتند. تشابه متن استعفای "معمر گولر" وزیر کشورکشور و "ظفر چاغلایان" وزیر اقتصاد و استعفای اعراضی "اردوغان بایراکدار" وزیر شهرسازی و محیط زیست از وزارت و نمایندگی پارلمان و سخنان بحث برانگیز او هنگام اعلام استعفا نشانگر اجبار این سه وزیر به استعفا از طرف نخست وزیر بود. اردوغان بایراکدار، وزیر پیشین محیط زیست و شهرسازی در برنامه ای تلویزیونی به هنگام اعلام استعفای خود با اعلام نظر مساعد اردوغان و اطلاع ایشان از تغییرات ایجاد شده در پروژه ها، جهت تنویر افکار عمومی و آرامش خاطر مردم ترکیه نخست وزیر را نیز دعوت به استعفا کرد. از مهمترین رویدادهای دو هفته گذشته ترمیم کابینه دولت و جایگزینی 9 وزیر جدید و یک معاون بود. اگرچه قسمتی از این جایگزینی ها به علت شرکت برخی از وزیران در انتخابات شوراهای محلی و شهرداریها است ولی جایگزینی "مولود چاووش اوغلو" به جای "ائگه من باغیش" برای پست وزارت امور اتحادیه اروپا تغییری بود که جلب توجه می کرد. باغیش از جمله کسانی بود که نامش بین متهمان پرونده اختلاس و فساد مالی ذکر می شد. اگرچه وی مجبور به استعفا نشده بود ولی از وزیرانی بود که از همراهی کابینه جا ماند.

استعفاها در مجلس نیز بحران جدیدی در داخل حزب عدالت و توسعه ایجاد کرد. "هاکان شوکور" فوتبالیست سابق تیم ملی و از طرفداران فتح ا... گولن، قبل از شروع عملیات فساد مالی از حزب آ.ک.پ استعفا داد. چند روز پس از آغاز عملیات و در اعتراض به صف آرایی دولت در مقابل سیستم قضایی و نیز تغییرات و انتصابات نیروهای رده بالای پلیس و امنیتی ادریس ناعیم شاهین، وزیر سابق کشور از صفوف حزب عدالت و توسعه جدا شد. روز جمعه 27 دسامبر نیز “ارتوغرول گونای” نماینده ازمیر و وزیر سابق فرهنگ و گردشگری، “اردال کالکان” و “هالوک اؤزدالغا” نماینده آنکارا به سبب اعتراض خود به سیاست های حزب مطبوع خود بخصوص اقدامات انجام گرفته مورد پرونده فساد مالی و دخالت در سیستم قضایی، استعفای خود را اعلام نمودند. در آخرین مورد نیز "حسن حامی یلدیریم"، نماینده حزب عدالت و توسعه از بوردور استعفای خود را از حزبش اعلام کرد. وی برکناری و تغییر دادستان پرونده بررسی فساد و رسوایی مالی گسترده در ترکیه را مورد انتقاد قرار داد و در صفحه توئیتر خود نوشت: "معمر آکاش، دادستانی ترکیه تحت فشار از سمت خود کناره گیری کرد که اقدام غیرقابل قبول است. این اعمال فشار بر مبنای قانون نیست و یک اقدام غیرمشروع تلقی می شود." با این استعفا تعداد نمایندگان حزب حاکم عدالت و توسعه در مجلس اعلای ترکیه به 320 نفر کاهش یافت.

پشت پرده پرونده فساد مالی

مدتی پس از آغاز این عملیات بزرگ، انگشت تحلیلگران و ناظران سیاسی شخص فتح ا... گولن را بعنوان عامل اصلی این بحران نشان می داد. زیرا شکاف بین جریان هیزمت (خدمت) به رهبری فتح ا... گولن و دولت ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان از ماهها قبل ایجاد شده بود. روشن است که اتفاقات اخیر محدود به پرداخت رشوه و یا پولشویی وزیران حکومت اردوغان و یا فرزندانشان و تجار نزدیک به حزب آ.ک.پ نمی شود بلکه مسئله، مجادله ی قدرت بین دو متحد سابق است. شروع کشمکش بین این دو جریان به زمان تظاهرات معروف به "پارک گزی" در استانبول باز می گردد. زمانی که پلیس تحت امر حکومت اردوغان، اعتراض کنندگان ضد اردوغانی را سرکوب کرد و موجب مرگ ۶ نفر از معترضان شد. در آن زمان فتح ا... گولن با انتشار ویدئوهایی در اینترنت، سختگیری پلیس ترکیه را به باد انتقاد گرفت و برای اولین بار نارضایتی خود از حکومت اردوغان را ابراز کرد. موضوع بستن مدارس گولن معروف به "درسخانه" نیز باعث تعمیق این شکاف شد. مدارسی که در آنها "مریدان" فتح ا... گولن پرورش می یافتند. بیشتر فارغ التحصیلان درسخانه پس از اتمام دوران آموزشی خود، جذب بدنه ی حکومت از جمله سیستم قضایی و پلیس شده بودند که در انجام این عملیات نقش بسزایی داشتند. چند روز پس از شروع عملیات مبارزه با فساد مالی تغییرات عمده ای در ساختار پلیس صورت گرفت به صورتی که بیش از 40 نفر از افسران رتبه بالای پلیس و امنیت که در پستهای حساس مراکز مهم بودند جابجا شده و یا انجام وظیفه شان به حالت تعلیق در آمد. این تغییرات به حدی بود که پلیس از دستور قضات و دادستانهای مبنی بر دستگیری برخی از متهمان جدید این پرونده تمرد کردند. این امر ادامه عملیات را با مشکل اساسی مواجه نمود. در سیستم قضایی نیز تغییراتی صورت گرفت و پرونده تحت نظر برخی دادستانها از آنها گرفته شد. مداخله دولت در کار سیستم قضایی شرایط ترکیه را به شکل بی سابقه ای به بن بست کشاند و تغییرات ایجاد شده در دستگاه قضایی به گونه ای بود که باعث از بین رفتن کارکرد آن در عمل شد چرا که پلیس به عنوان ضابط و بازویی اجرایی آن از انجام دستورات سر باز میزد.

پاشاها، کارت بازی جدید

نظامیان از دیر باز نقش بسیار مهمی در سنت کشورداری عثمانی و میراثدار آن ترکیه داشته اند. نظامی بودن آتاتورک، معمار جمهوریت ترکیه نیز این امر را پررنگتر کرده است. "پاشا" عنوانی است که برای نظامیان استفاده می شود و حاکی از جایگاه ویژه آنها در جامعه ترکیه دارد. اگرچه نام نظامیان با کودتاهای پی در پی گره خورده است و این امر باعث خدشه دار شدن وجهه پاشاها گردیده است ولی حضور مقدرانه شان در حکومت همواره هاله ای محافظ برای آنها بود. اتحاد اردوغان و فتح ا... گولن اما اتحادی نامیمون برای نظامیان بود. پس از تثبیت حکومت اردوغان و بدست گیری تمام قدرت، نظامیان به اتهام اقدام به کودتا علیه دولت دادگاهی شدند. به نظر بیشتر کارشناسان امر و تحلیلگران سیاسی این متحدان با همکاری هم کودتای غیرنظامی علیه نظامیان شکل داده و ضمن تخریب وجهه پاشاها با اتهام کودتا و جنگ رسانه ای علیه آنها اقدام به تسویه نظامیانی کردند که خود را مدافع اصلی حکومت لاییک می دانستند. بدین وسیله با از بین بردن اقتدار چندین دهه ای نظامیان هم حاشیه ای امنتر برای ایجاد تغییرات بنیادی برای خود فراهم آورده و ترکیه را در مقابل کودتاهای احتمای واکسینه کردند و هم اقتدار خود را در مقابل مردم و نیروهای مسلح به نمایش گذاشتند. از سویی این امر باعث افزایش محبوبیت بیش از پیش اردوغان در بین اسلامگرایان شد. صدها نظامی بلند رتبه با اتهام اقدام به کودتا طی پرونده های "بالیوز" و "ارگنه کون" محکوم و روانی زندانها شدند. فرمانده سابق کل ارتش، ایلکر باش بوغ و بسیاری دیگر از ژنرالها و حتی فرماندهان کل نیروهای زمینی، هوایی و دریایی طی این پرونده دادگاهی و سپس محکوم شدند.

تکاپوهای نظامیان

محکومیت نظامیان در پرونده های بالیوز و ارگنه کون پس از وقوع بحران اخیر در ترکیه بار دیگر تیتر اول خبرها شده است. مشاور ارشد سیاسی اردوغان، "یالچین آکدوغان" که یکی از نزدیکترین مشاوران اوست در مقاله ای به توطئه علیه نیروهای مسلح ترکیه توسط جماعت نورچی اشاره کرده است. وی در این مقاله جماعتچیها را مورد هدف قرار داده و می نویسد "نباید از کسانی که برای ارتش، نیروهای امنیتی، بانکهای دولتی و دولت محبوب مردم کشورش توطئه می چیند انتظار عملکردی در راستای مصلحت این کشور داشت. با ماهیت کسانی را که برای رسیدن به هدفشان هر راهی را مباح می دانند آشنا هستیم."  این نوشته مشاور ارشد نخست وزیر ادعای توطئه علیه نیروهای مسلح و تسویه حساب با آنها را دوباره قوت بخشید. پس از این ادعاها بیشتر زندانیان این پرونده ها خواهان بازنگری در حکم محکومیتشان شد. نامه اعتراض به رای دادگاه توسط وکلای ایشان جهت تجدید نظر در روزهای گذشته به دادگاه ترکیه ارایه شده است. هم چنین خانواده این نظامیان با حضور در مجلس اعلای ترکیه در روز پنج شنبه ضمن قطعی دانستن توطئه علیه ارتش تبرئه ژنرالها و آزادی آنها را طلب داشتند. از سویی ارتش ترکیه به علت سندسازی علیه نظامیان در پرونده های بالیوز و ارگنه کون علیه قضات این پرونده ها شکایت کرد.

تعمیق شکاف متحدان پیشین و روزهای طوفانی آینده

مطرح شدن احتمال آزادی ارتشی ها پس از بحران های اخیر و تعمیق شکاف بین دو متحد قبلی یعنی جماعت گولنچی و دولت اردوغان که با همکاری هم موجب تضعیف ارتش به عنوان مدافع حکومت لاییک شده بودند بسیار بحث برانگیز است. طرح این مسئله از سوی یکی از نزدیکترین مشاوران اردوغان نیز قابل تامل است و احتمال استفاده از پاشاها به عنوان کارتی جدید در مقابل فشارهای سیاسی روزافزون گولن و طرفدارانش توسط اردوغان را در اذهان بوجود می آورد. اگرچه برای تایید یا رد این احتمال باید منتظر رویدادهای آینده بود ولی بازی خطرناکی که اردوغان و دیگر جریان اسلامگرا آغاز کرده اند روزهای طوفانی و پرتلاطمی را برای آینده نزدیک ترکیه ترسیم می کند.