قدرت موازی اردوغان و گولن

نویسنده:محمد علی دستمالی

دیپلماسی ایرانی: : دستگیری های گسترده ی روز هفدهم ماه جاری میلادی در استانبول و آنکارا در چهارچوب بررسی پرونده ی فساد گسترده ی مالی و ادارای، ضربات مهلکی بر پیکره ی حزب عدالت و توسعه و دولت رجب طیب اردوغان وارد کرد و بدون شک می توان گفت که طی 12 سال اخیر اردوغان و یاران نزدیک او هیچ گاه تا این اندازه به صورت جدی مورد تهدید قرار نگرفته بودند. با مرور وقایع چند سال اخیر می توان نمونه های دیگری از تلاش برای متوقف کردن دولت آقای اردوغان را به خاطر آورد: تلاش برای تعطیل کردن حزب عدالت و توسعه توسط بخشی از قضات ملی گرای دستگاه قضا و به اتهام تهدید اصل لاییسم توسط یاران اردوغان، اقدام برای دستگیر کردن هاکان فیدان رییس سرویس اطلاعات میت ترکیه به اتهام مذاکره و سازش با پ.ک.ک در ژنو و آشوب پارک گزی و ائتلاف غیررسمی چپ گرایان و حزب جمهوری خلق برای پایان دادن به دوران اقتدار اردوغان؛ نمونه هایی از وقایع مهمی است که طی سالیان گذشته دولت را به لرزه درآورده است. اما عملیات گسترده ی یک هفته ای اخیر، از هر حیث متفاوت بود و حزب عدالت و توسعه این بار دچار لطماتی شده که جبران آن برای اطاق فکر این حزب آسان نیست.

در بررسی اهمیت رویدادهای اخیر می توان به دو موضوع مهم اشاره کرد. اول این که اردوغان این بار به طور مستقیم و آشکار، از جریان گولن ضربه خورد و پیروان خواجه فتح الله افندی پنسیلوانیانشین، تاکنون چنین بی محابا به دولت حمله نکرده بودند و دوم این که افشای برخی شواهد و اسناد پرونده از جمله متن مکالمات شنود شده ی برخی از اعضای کابینه نشان داد که موضوع دریاف رشوه و ریشه دواندن فساد مالی در لایه هایی از دولت اردوغان، اتهامی نیست که ردّ و انکار آن چندان ساده باشد. این موضوع اعتماد بخشی از هواداران اسلامگرای محافظه کار را از حزب عدالت و توسعه سلب کرده و هزینه ی اجتماعی سنگینی را بر دست اردوغان و یاران او گذاشته است.

زندانی شدن فرزندان دو تن از وزرا، دستگیری چندین سرمایه دار و فعال اقتصادی مشهور، برکناری چند وزیر مهم و بازتاب رسانه ای گسترده ی این رویدادها، تا حد زیادی اعتبار و اقتدار اردوغان را زیر سوال برد. با این حال به جرات می توان گفت که هیچ کدام از این وقایع برای شخص نخست وزیر ترکیه مهم تر و مهلک تر از مساله ی نفوذ گولن در تشکیلات دولتی نیست. به عبارتی روشن تر، اردوغان به راحتی کابینه ی خود را ترمیم کرده و ده وزیر جدید را به هیات دولت برده است و با سخنرانی های آتشین خود نیز می تواند تا حد زیادی هواداران حزب خود را اقناع کرده و اعتماد از دست رفته را باز گرداند و بدون تردید دلیل اصلی خشم اردوغان؛ احتمال آلوده شدن برخی از اعضای هیات دولت به فساد مالی نیست. بلکه عصبانیت او دلیل دیگری دارد و باید گفت: رجب طیب اردوغان به عنان نخست وزیر ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه که حدود 52 درصد از آرای مردم کشورش را برای حزب خود به ارمغان آورده، از این عصبانی است که چرا باید نیروهای وابسته به جریان گولن، 15 ماه تمام در حال طراحی یک عملیات بزرگ و تعقیب فرزندان وزرا، خود وزرا و فعالان اقتصادی باشند و اردوغان از چنین چیزی بی خبر باشد.

برای درک روشن تر اهمیت این موضوع، باید ماجرا را چنین مرور کرد: شاگردان فتح الله گولن از 15 ماه پیش پی برده اند که یک تاجر ایرانی الاصل به نام رضا ضراب که در زمانی کوتاه تر از حد معمول و از مسیر میان بر، حق شهروندی ترکیه را به دست آورده و نام خود را به رضا صراف تغییر داده، با فرزندان چند وزیر و برخی از خود وزرا ارتباط مستقیم دارد و با ریخت و پاش های غیرمعمول، هدایای گران قیمت و پرداخت رشوه های کلان، به راحتی به انتقال طلا و ارز مشغول است و برخی از مقامات دولتی نیز مسیر را برای او هموار کرده اند. از روز افتتاح این پرونده در دستگاه پلیس استانبول، حسین چاپکن رییس پلیس کلان شهر استانبول و معاونین او در جریان این پرونده قرار گرفته و موضوع به شکل کاملا محرمانه پیگیری می شود و رییس پلیس در این مورد کوچک ترین اطلاعاتی به وزیر کشور و شخص نخست وزیر ارائه نمی دهد و سرویس اطلاعاتی میت نیز از این موضوع بی خبر است و زمانی که پس از 15 ماه یکی از قضات جسور و نزدیک به گولن، دستور بازداشت متهمین را صادر می کند، اردوغان، وزیر کشور و سایر مقامات، درست پس از آغاز موج دستگیری ها در جریان موضوع قرار می گیرند. اردوغان به حدی از این موضوع خشمگین شد که در زمانی کمتر از 24 ساعت رییس پلیس استانبول، روسای دوایر پنچگانه ی پلیس و مدیران پلیس بیش از سی استان ترکیه را برکنار کرد و معمر گولر وزیر کشور که در بازرسی از اطاق خواب فرزند وی بیش از چهار میلیون دلار وجه نقد به دست آمده، پنهان کاری نیروهای پلیس را خیانت دانست و اعلام کرد که در طول دوران 41 ساله ی خدمات خود هیچ گاه با چنین خیانتی روبرو نشده است. اردوغان، پنهان کاری و به عبارتی دیگر فعالیت محرمانه ی نیروهای پلیس و قضات نزدیک به گولن و حمله ی گسترده ی آنان به حزب عدالت و توسعه را مصداق مدیریت قدرت موازی یا دولت در سایه می داند و از این موضوع به شدت وحشت زده شده است و جملاتی که ظرف روزهای اخیر بین او و گولن رد و بدل شده در تاریخ چند سال اخیر بی نظیر بوده است.

اردوغان چندی پیش دستور داد کلیه ی موسسات کنکوری تعطیل شوند و از ان جایی که اغلب این موسسات با درآمدهای چند میلیاردی خود به شاگردان گولن تعلق دارند، این موضوع موجب آغاز یک جنگ تمام عیار شد و تهدیدات خواجه فتح الله کاری کرد که هیات دولت ترکیه تصمیم گرفت تعطیل کردن این موسسات را به دو سال دیگر موکول کند. یعنی زمانی که سه انتخابات مهم شهرداری ها، مجلس و ریاست جمهوری به پایان برسد و دولت در امان باشد. با وجود آن که دولت در این پرونده دستان خود را در مقابل جریان گولن به نشانه ی تسلیم بالا برد، آنان حاضر نشدند از افشاء موضوع فساد مالی خودداری کنند. تئوری توطئه اردوغان بر این باور است که عملیات دستگیری متهمین فساد مالی توطئه ای است که در خارج از ترکیه طراحی شده است.

برخی از تحلیل گران نزدیک به حزب عدالت و توسعه نیز در حمایت از این تئوری اردوغان اعلام می کنند که آمریکا و اسراییل در این جریان دست دارند و این عملیات، یک فعالیت سازماندهی شده و چند جانبه برای پایان دادن به حیات سیاسی اردوغان است. با این حال شواهد و واقعیت های موجود نشان می دهد که دولت کنونی اردوغان و رفتار سیاسی تیم او تضاد چندانی با منافع و مصالح پایدار آمریکا و اسراییل ندارد و هنوز هم این تیم در میان گزینه هایی همچون حزب چپ گرای جمهوری خلق به رهبری کمال کلچداراوغلو، حزب راست افراطی حرکت ملی به رهبری دولت باغچلی، حزب اسلامگرای سعادت و شاگردان اربکان به رهبری مصطفی کمال آک، حزب راست افراطی تند اتحاد بزرگ به رهبری مصطفی دستیجی و سایر احزاب، بهترین و قدرتمندترین گزینه برای اداره ی ترکیه است و دولت اردوغان نیز دست کم در چند سال گذشته در حوزه ی سیاست خارجی هیچ گاه به شیوه ای عمل نکرده که در تقابل با آمریکا و اسراییل قرار بگیرد و اعتقاد به تلاش واشنگتن و تل آویو برای تضعیف ترکیه با واقعیت های موجود چندان منطبق نیست. بنابراین باید پذیرفت که چیزی به نام توطئه وجود ندارد و هر چه هست مربوط به رقابت و کشمکش قدرت بین جریان گولن و حزب عدالت و توسعه است. البته ذکر این موضوع نیز مهم است که جریان گولن به دنبال رسیدن به اقتدار سیاسی نیست و آن چه که این گروه متنفذ به دنبال آن است، برخورداری از شراکت معقول، حیاط خلوت برای فعالیت رسانه ای، اقتصادی، آموزشی و حاشیه ی امن برای سازماندهی های اجتماعی است.

اردوغان هم اکنون پروژه های حساسی را در دست اجرا دارد که برای به پایان بردن پیروزمندانه ی این پروژه ها به یاری و حمایت گولن نیازمند است و هر چه زودتر باید به این تنش پایان دهد. برخی از این پروژه ها عبارتند از: الف) اتخاذ استراتژی مهم تولید، تامین و انتقال انرژی از راه ایجاد نیروگاه هسته ای، خرید نفت و گاز از ایران، آذربایجان و عراق و توافق با اقلیم کردستان عراق برای ترانزیت نفت به اروپا. ب) تغییر ساختار سیاسی ترکیه و حرکت به سوی ساختار ریاستی با الهام گرفتن از الگوی پوتین – مدودف و رییس جمهور شدن اردوغان و کسب نتایج روشن در سه انتخابات پیش رو. جیم) پایان دادن به مقطع سه ساله ی روند حذف روادید با اتحادیه ی اروپا. دال) پایان دادن به درگیری با پ.ک.ک و رساندن مذاکرات صلح به نتیجه ی نهایی.