حرکتی که ریاض را به دشمن جهان اسلام تبدیل می کند

دیپلماسی ایرانی: توافق هسته ای مقدماتی اخیر بین ایران و گروه 1+5، انتقاد بی سابقه ای در مورد سیاست آمریکا از جانب دو متحد قوی خاورمیانه ای اش به همراه داشت: اسرائیل و عربستان سعودی. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل، وزرای خود و دیگر حامیان اش در آمریکا را فراخواند تا در کنگره علیه این توافقنامه لابی کنند. در همین حال مقامات سعودی نیز آمریکا را متهم کردند که متحدان اش را در مقابل امنیتی اندک در منطقه می فروشد.

همزمانی آشکار منافع اسرائیل و عربستان سعودی بر سر ایران به تب و تاب رسانه ها در مورد اینکه دو کشور  منافع استراتژیک خود را در مقابله با ایران هماهنگ کرده اند، دامن زد. برخی گمانه زنی کردند که عربستان سعودی برای حمله هوایی احتمالی، آسمان خود را در اختیار اسرائیل قرار می دهد. هرچند چنین هماهنگی بدون تردید محرمانه خواهد بود و ریاض را از انتقاد از اقدام نظامی اسرائیل بازنمی دارد، منافع ملی هر دو کشور را حفظ می کند.

این همواره یک امر عیان بوده که مقامات عربستان و اسرائیل اطلاعات جاسوسی خود را به اشتراک می گذارند. اما نگرانی آنها در مورد ایران بیش از یک فاصله گرفتن ساده از آمریکاست.  هماهنگی دیپلماتیک و نظامی عربستان و اسرائیل علیه ایران بیشتر به یک موج رسانه ای می ماند و در عالم واقعیت بیشتر یک رویاست.  

اسرائیلی ها در مورد اهداف هسته ای ایران نگرانند. بر خلاف حمایت ایران از حزب الله در لبنان و دیگر گروه های نیابتی که اسرائیل قادر به مدیریت آن است، مساله هسته ای یک تهدید موجودیتی برای اسرائیل به شمار می رود. در صورتی که دیپلماسی به نتیجه برسد و تضمینی برای ماهیت صلح آمیز برنامه های هسته ای ایران وجود داشته باشد، آنگاه دیگر تمرکز عمده سیاست خارجی اسرائیل بر این موضوع نخواهد بود.

با این حال تشویش و اضطراب سعودی ها در مورد ایران عمیق تر و پیچیده تر است. نگرانی از نفوذ ایران در امور داخلی جهان عرب، به خصوص عراق، لبنان، یمن و بحرین بسیار زیاد است. باوجود اینکه سابقه دشمنی ایران و عربستان به دهه ها قبل باز می گردد، این خصومت با تلاش تهران پس از انقلاب اسلامی به منظور تبلیغ شیعه گرایی در منطقه، پررنگ تر شد.پیامد آن فوری و آشکار نبود. جنگ ایران و عراق در دهه 90 میلادی و قیمت پایین نفت در دهه 90، موجب تضعیف ایران شد. اما این روند در دهه بعد تغییر کرد. ایران از قدرت گرفتن حزب الله در لبنان حمایت کرد و پس از سقوط صدام حسین در عراق، نفوذ زیادی بر سیاست های عراق پیدا کرد.

در سال 2006، ایران جنبش حماس فلسطین را از نفوذ عربستان دور نگاهداشت و به متحد خود تبدیل کرد تا محور مقاومت منطقه ای را رقم بزند. در همین حال افزایش بهای نفت توانایی ایران برای حمایت از گروه های نیابتی جدید را افزایش داد. این تغییر شکل در توازن منطقه ای برای کشورهای حوزه خلیج فارس نگران کننده بود.

عربستان و اسرائیل علاوه بر متفاوت بودن نگرانی هایی که در مورد ایران دارند، روابط متفاوتی نیز با ایالات متحده دارند که گستره عملیاتی آنها در کوتاه مدت و بلند مدت را تعریف می کند. ارتباط سیاسی، فرهنگی و مذهبی اسرائیل با آمریکا مستحکم است و ایالات متحده تنها کشور قابل اعتماد و متحد ثابت قدم برای تل آویو به شمار می رود. اما اسرائیل قادر نیست بدون وارد کردن آسیب های جدی به روابط دوجانبه به طور مستقل در موضوعت امنیتی حساس وارد عمل شود. البته حتی در صورتی که اسرائیل بر خلاف تمایل آمریکا به ایران حمله کند نیز باز این روابط قطع نمی شود.

در مقابل روابط عربستان سعودی با آمریکا صوری تر است. این پادشاهی برای حفظ امنیت خود به نیروی نظامی آمریکا تکیه می کند و بدون این اتکاء نمی تواند در مقابل حمله احتمالی از سوی ایران مقاومت کند. سعودی ها نیز از منابع نفتی غنی خود برای ایجاد ظرفیت مازاد در بازار استفاده می کنند تا از بالارفتن قیمت ها که به نفع ایالات متحده نیست، جلوگیری کنند.

بر خلاف اسرائیل، عربستان سعودی نفوذ اندکی در سیاست های داخلی آمریکا دارد که بیشتر محدود به حمایت عده ای از مردان نفتی و کارخانه های تسلیحاتی می شود. خاندان سعودی حتی روابط شخصی گرمی با باراک اوباما ، رئیس جمهور آمریکا ندارد. این در حالی است که در گذشته بوش های پدر و پسر و بیل کلینتون، خود  به طور مستقیم روابط دوجانبه با عربستان را مدیریت می کردند.

شاید مهمترین عاملی که چشم انداز همکاری عربستان و اسرائیل را محدود می  کند، رویکرد کلی جهان عرب – شامل عربستان سعودی- در مورد تنها رژیم یهودی نشین خاورمیانه است. به طور مثال اگر اسرائیلی ها از آسمان سعودی ها استفاده کنند برای مدت زیادی محرمانه باقی نمی ماند و در این صورت خاندان سعودی با خشم جهان عرب مواجه می شود. احتمالا اسرائیل از برخی مقامات سعودی حمایت خواهد کرد اما افکار عمومی جهان عرب به این سادگی راضی نمی شود به خصوص زمانی که در مساله فلسطین پیشرفتی صورت نگرفته است. در نهایت سعودی ها به دشمن جهان اسلام تبدیل می شوند.

همانگونه که سعودی ها و اسرائیلی ها نمی خواهند روابط خود را با آمریکا تنزل دهند، به همان اندازه شانس نزدیک شدن آنها به یکدیگر نیز کم است. اما این نباید موجب شود که آمریکا احساس از خود راضی بودن داشته باشد. چنین اختلافاتی – نه تنها بر سر ایران، بلکه در مورد سوریه و مساله فلسطین- می تواند به طور جدی نفوذ آمریکا در منطقه را کاهش دهد.

منبع: پروژکت سیندیکیت / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: دوشنبه 23 آذر 1392/ باز انتشار: جمعه 29 آذر 1392