رابطه ایران - روسیه یک طرفه شده است

دیپلماسی ایرانی: روس ها دست به کار شده اند.ظاهر بازی بحران در سوریه حاکی از آن است که روسیه نقش محوری را در بحران سوریه بازی می کند.پس از داستان امحای تسلیحات شیمیایی سوریه که شاهد پشت کردن امریکا به متحدان سنتی اش چون عربستان و بی توجهی واشنگتن به درخواست های دوست منطقه ایش ترکیه بودیم به نظر می رسد که روسیه جای خود را در منطقه باردیگر باز کرده است. روس ها اکنون برای به ثمررسیدن پروژه ژنو 2 تلاشی را برای نزدیک کردن مواضع تهران و ریاض آغاز کرده اند. همزمان با اتحاد میان روسیه و امریکا برای حل سیاسی بحران در سوریه، تهران و واشنگتن هم در مسیر تنش زدایی از روابط مشترک قرار گرفته اند. مساله ای که به ضم عده ای می تواند زنگ های خطر را در روسیه ای که سالهاست از نبود رابطه میان ایران و امریکا بهره مند می شود را به صدا درآورد.سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه برای دیدار با مقام های ایران امشب وارد تهران می شود.دیداری که در آن شاید از طرح روس ها برای میانجی گری میان ایران و عربستان هم سخنی به میان آید. ناصر نوبری، سفیر ایران در اتحاد جماهیر شوروی سابق  در سال های دولت میرحسین موسوی در گفتگو با دیپلماسی ایرانی تاکید می کند که روس ها در سالهای دوری ایران از امریکا با بهره برداری از این وضعیت بسیاری از وزنه های منافع منطقه ای را به سمت خود سنگین کرده اند. مشاور وزیر و مدیر بخش سخنگویی وزارت امورخارجه در دولت هاشمی رفسنجانی،  مشاور استراتژیک وزیر امور خارجه در دوران ریاست جمهوری خاتمی و  سفیر برگزیده ایران برای کانادا در دولت اول احمدی نژاد  در این گفتگو به  بررسی چشم انداز چهارضلعی روابط ایران ، اعراب ، روسیه و امریکا پرداخته است :

به نظر می رسد که نقش روسیه در معادلات منطقه ای پررنگ تر از پیش شده است. هم در بحران سوریه ما شاهد موفقیت روس ها در قانع کردن امریکایی ها برای پرهیز از گزینه نظامی بودیم و هم در حال حاضر روس ها برای برگزاری کنفرانس ژنو 2 پیشنهاد میانجی گری میان تهران و ریاض را داده اند. آیا می توان گفت که ما شاهد ائتلافی هر چند مصلحتی میان روسیه و امریکا هستیم؟

البته فعلا نمی توان گفت در معادلات منطقه ای بلکه باید گفت نقش روسیه در معادلات منطقه ما پر رنگ تر می شود. عامل اساسی این نقش یابی روسیه در منطقه ما نیز موقعیت و وضعیت خاص ایران است.

وضعیت خاص ایران چنین است،بین توان عملیاتی ایران در منطقه و توان دیپلماسی ایران شکاف عمیقی وجود دارد. توان عملیاتی ایران در منطقه بسیار بالاست و توان بالائی را نیز صرف و هزینه می کند و موقعیت های فراوانی پدید می آورد اما توان دیپلماسی ایران هم ارز آن نبوده و پائین تر است و لذا دیپلماسی ایران قادر به بهره برداری سیاسی لازم از آن موقعیت ها در معادله سازی های سیاسی منطقه ای و بین المللی نبوده و روس ها با فرصت طلبی و هنرمندی حرفه ای از این خلاء استفاده می کنند و سوار موقعیت های به وجود آمده از امکانات و عملیات ایران می شوند،روس ها پس از فرو پاشی شوروی و عراق عملا از منطقه خارج شدند و آمریکا با ورود به عراق و افغانستان در حقیقت یکه تاز اصلی منطقه شد و در این میان ایران در منطقه به تنهائی در برابر آمریکا مقاومت کرد و رقابت منطقه ای صرفا بین موقعیت ها و امکانات ایران با آمریکا در عراق،سوریه،لبنان،فلسطین و افغانستان وخلیج فارس و بحرین و سودان و ... شکل گرفت.

از وقتی که روسیه با محوریت پوتین خود را جمع جور و یا خود را پیدا کرد، متوجه شد که هرچه دوستی با غرب کند، نهایتا استراتژی آمریکا در تجزیه و خرد سازی روسیه تغییر نخواهد کرد. بر این اساس مجددا به بازسازی موقعیت خود در مناطق معطوف شد. البته نه با روش اتحاد شوروی و هزینه مستقیم خود در مناطق،  بلکه سعی کرد استراتژی رقابت منطقه ای با آمریکا را با هزینه عناصر منطقه ای شکل دهد. در خاورمیانه موقعیت و امکانات و توان بالای عملیاتی ایران و ناتوانی دیپلماسی ایران در بهره برداری سیاسی از آن،برای این استراتژی روسیه بهترین فرصت را فراهم کرده است.

روس ها مترصد تشدید و بحرانی شدن رقابت های ایران با طرف های مقابل در منطقه هستند  تا با حربه "میانجی" و صلح سازی و آشتی سازی خود را وارد معرکه کنند و از این میان برای خود موقعیت سازی می کنند و دوباره وارد منطقه می شوند.

هنگام اوج گیری بحران سوریه و رفتن طرف ها یعنی ایران و سوریه از یک طرف و آمریکا و متحدانش از طرف دیگر به سمت رودرروئی و درگیری بزرگ منطقه ای،روس ها با توان بالای دیپلماسی خود در میانجیگری وارد صحنه شدند و ضمن اینکه خود را پیروز میدان می دانستند ممانعت از وقوع یک جنگ بزرگ کردند، موقعیت خود در منطقه و در صحنه بین المللی را نیز بازسازی کردند و پس از فروپاشی شوروی مجددا صندلی خود را مقابل صندلی آمریکا گذاشتند.

رابطه روسیه با کشورهای عربی منطقه را چگونه ارزیابی می کنید ؟ روس ها اعتقاد دارند که ژنو 2 بدون نزدیک شدن دیدگاه ریاض - تهران به هم به موفقیت نخواهد رسید و بر همین اساس پیشنهاد میانجی گری در این میان را داده اند. آیا روسیه در میان اعراب از چنین جایگاهی برخوردار است ؟ 

خیر،روسیه حتی در دوران ابرقدرتی شوروی در میان اعراب خلیج فارس جایگاهی نداشته است و آن موقع فقط به بخش کوچکی تحت عنوان یمن جنوبی بسنده می کرد و آن را هم با فروپاشی یمن جنوبی و یکپارچه شدن یمن از دست داد. اکنون تشدید اختلاف و تنش میان تهران و ریاض و ضعف دیپلماسی ایران دوباره بهترین فرصت را برای روسیه پدید آورده تا با نشان دادن و بالا بردن برگ ایران،خود را به عنوان میانجیگر بین ایران و عربستان وارد معادلات خلیج فارس کند و از آن طریق خود را به شیوخ خلیج فارس نزدیک گرداند.

برخی تحلیل گران منطقه ای ادعا می کنند که اعراب با بیم از نزدیکی میان تهران - واشنگتن به دنبال متحدی  منطقه ای تر برای خود هستند و این گزینه مناسب می تواند روسیه باشد. آیا روسیه می تواند جای امریکا را برای متحدان قدیمی واشنگتن در منطقه بگیرد ؟ 

به طور سنتی و ذاتی،روسیه نمی تواند جای آمریکا را بین شیوخ خلیج فارس بگیرد و شیوخ صرفا برای حساس کردن و اعمال فشار بر آمریکا از یک طرف و تضعیف ایران از طرف دیگر مانور نزدیکی به روسیه را به نمایش می گذارند،بنابراین برای شیوخ،روسیه،صرفا یک برگ بازی است تا یک همکار استراتژیک.از طرف دیگر روسیه توان جایگزینی آمریکا را ندارد.

آیا با توجه به نزدیکی میان روسیه و امریکا در بحث امحای تسلیحات شمیایی می توانیم ادعا کنیم که واشنگتن خسته از کارزارهای خاورمیانه به نوعی در حال تقسیم مسئولیت با روس  ها در منطقه و واگذاری برخی پرونده ها به این کشور است ؟ 

به نظر من غرب به رهبری آمریکا از ابتدا هم با هدف وارد شدن به یک کار زار جدی،ماجرا را شروع نکرد.آنها خوب می دانند بازی با آتش در این نقطه بسیار حساس به سادگی قابل کنترل نیست و نمی توان یک سناریوی مطمئن و معین و قابل کنترل برای ابتدا تا انتهای چنین جنگی در چنین نقطه ای را نوشت.بازی مخالفت پارلمان انگلیس با دولت یک سناریوی از پیش طراحی شده توسط خود سردمداران بود که همین ماجرا،فرصت بازی اوباما با کنگره را نیز ایجاد کرد. آنها به دلیل بهم خوردن توازن در سوریه به ویژه با وارد شدن حزب الله خواستند با این مانور دوباره موازنه را برگردانند و با امتیازگیری در خصوص سلاح شیمیائی که بیش از همه نگران اصلی اش اسرائیل بود،تعادل نسبی برقرار شد.روسیه هم با هوشیاری بر اساس همان سیاستی که ذکر کردم هنرمندانه و به موقع وارد معرکه شد و برای خود جایگاه سازی بین المللی کرد.

در جریان انقلاب های عربی در دو سال گذشته شاهد بودیم که روس ها چندان مانند امریکایی ها ورود علنی به صحنه نداشتند اما امروز عملا این روس ها هستند که ابتکار عمل در بسیاری از پرونده ها را در دست دارند. آیا می توان گفت که انقلاب های رخ داده در منطقه همان اندازه که متحدان امریکا را به حاشیه راند باعث قدرت گرفتن بیشتر روس ها شد ؟ 

در واقع آن موقع  روس ها توان و پتانسیل ورود به منطقه را نداشتند در حدی که به راحتی در مورد لیبی صحنه را به حریف تحویل دادند. همانطور که گفتم بی ثباتی و وقوع بحران ها و خلاء دیپلماسی در منطقه بهترین محمل روس ها برای ورود به منطقه بوده است و به همین دلیل است که امروز در مقایسه با سه سال پیش،روس ها ابتکار عمل در بسیاری از پرونده ها را در دست دارند،اگر ایران را در منطقه تعطیل کنید چیزی برای روسیه در منطقه نمی ماند.سالهاست که به دلیل ضعف دیپلماسی ایران،روابط روسیه و ایران یک طرفه شده و روس ها از رابطه با ایران یکسویه هم از امکانات منطقه ای و بین المللی و هم از امکانات دوجانبه استفاده کرده اند و ما نتوانسته ایم مابه ازای متناسب آنچه که آنها استفاده کرده اند را به دست آوریم.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: سه شنبه 19 اذر 1392 / باز انتشار: یکشنبه 24 آذر 1392