"پیمان جامع دوستی ها" با افغانستان و چند سوال

*مهدی رهبر

دیپلماسی ایرانی : روز گذشته روسای جمهور ایران و افغانستان درباره گفت و گو بر سر امضای یک پیمان جامع دوستی ها و همکاری ها با یکدیگر به توافق رسیدند اما این مساله چند ابهام و سوال را برای ناظران برانگیخته است.هنوز جزییاتی از موضوعات مرتبط با این پیمان رسانه ای نشده اما به گفته "ایمل فیضی" سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان "این پیمان شامل همکاری های درازمدتی در زمینه های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی و تعامل دو کشور به منظور دستیابی به صلح و امنیت منطقه ای خواهد بود."

عدم انتشار جزییات پیمان جامع بین دو کشور این سوال را ایجاد کرده که آیا صرف امضای آن نگرانی های تهران را در قبال توافقنامه استراتژیک بین کابل- واشنگتن برطرف خواهد کرد یا نه؟

در حالی که ایران تحت تحریم های بین المللی است و افغانستان نیز تحریم های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا را اجرایی می کند، چگونه دو کشور همکاری اقتصادی خواهند داشت؟ابهام دیگر می تواند در رابطه با شیوه مقابله با تولید و قاچاق مواد مخدر و چگونگی مقابله با آن باشد که چالشی سیاسی، امنیتی و اجتماعی برای ایران است.

نگرانی های ایران از پیمان استراتژیک کابل- واشنگتن

حامد کرزی که بعد از شرکت در مراسم تحلیف حسن روحانی، برای دومین بار در طول سه ماه گذشته به تهران سفر کرده بود، قصد داشت در این سفر استدلالات دولتش را درباره امضای پیمان استراتژیک با آمریکا برای مقامات ایرانی بیان کند.

دولت ایران اعتقاد دارد پیمان استراتژیک بین آمریکا و افغانستان "چرخه باطل خشونت" را در همسایه شرقی اش تداوم خواهد بخشید و باعث نهادینه شدن ناامنی در این کشور خواهد شد. از نظر تهران امضای این پیمان برای افغانستان "مفید" نیست و باید نگرانی های نه تنها ایران بلکه پاکستان، روسیه و چین نیز درباره این پیمان امنیتی لحاظ شود.

از نظر تهران نگرانی درباره این پیمان، در بخش های مختلفی قابل تفکیک است؛ ایران اعتقاد دارد این پیمان امنیتش را در بلندمدت به خطر می اندازد زیرا براساس آن 9 پایگاه نظامی افغانستان در اختیار آمریکایی ها قرار خواهد گرفت. از میان این پایگاه ها، پایگاه های نظامی هرات و هلمند در نزدیکی مرزهای ایران قرار دارد و پایگاه هلمند تنها چند کیلومتر با مرز فاصله دارد.

این سابقه وجود دارد که دولت آمریکا با استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین برای جمع آوری اطلاعات در ایران اقدام کرده است. جدای از این مساله، براساس پیمان استراتژیک 10 ساله کابل- واشنگتن قابل تمدید است و تجربه نشان داده آمریکایی ها بدنبال تعطیل کردن پایگاه های نظامی شان در کشورهای دیگر نیستند.

افغانستان را برج دیده بانی آسیا می دانند زیرا اگر بر این کشور حاکم شد یا در آن نفوذ داشت، می توان همزمان ایران، هند، چین، پاکستان و حتی روسیه را تحت نظر گرفت.

همچنین کابل فاقد قدرت و اختیار لازم برای نظارت بر فعالیت های پایگاه های نظامی آمریکایی است و علیرغم وجود بندی در این توافقنامه مبنی بر عدم استفاده از خاک افغانستان برای حمله به کشور دیگر هیچ تضمینی برای رعایت آن وجود ندارد.

نگاه دیگر ایران آن است که صرف حضور نیروهای نظامی بیگانه و به ویژه آمریکایی در افغانستان باعث می شود تا گروه های تندرو این مساله را دستاویزی برای ادامه درگیری خود با آنها و دولت مرکزی قرار دهند.

بدون تردید قسمت مهمی از بودجه طالبان و گروه های تندرو برای مقابله با دولت مرکزی از طریق تولید و قاچاق مواد مخدر تامین می شود و آمارها نشان می دهد که در خلال سال های حضور نیروهای خارجی نه تنها از میزان کشت خشخاش کاسته نشده بلکه بر میزان آن اضافه شده است.

 دلایل کابل برای امضای پیمان استراتژیک با آمریکا

بعد از آنکه لویه جرگه افغانستان، پیمان استراتژیک با آمریکا را تصویب کرد، حامد کرزی اجرای آن را به پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری این کشور در سال 2014 موکول کرد.

 مقامات افغان اعتقاد دارند ارتش و نیروهای امنیتی این کشور نه سلاح کافی در اختیار دارند، نه آموزش های کافی دیده اند و نه از نظر مالی و امکانات در جایگاهی قرار دارند تا به شکل مستقل در برابر گروه های مخالف مسلح مقاومت کنند.

کابل نگران آن است که در صورت خارج شدن نیروهای خارجی از افغانستان، طالبان بار دیگر با استفاده از زور، دولت مرکزی را ساقط کرده و بار دیگر قدرت را در دست گیرد.

حضور نظامی آمریکا در افغانستان از نظر دولت این کشور تضمین کننده رفتن طالبان به سمت مصالحه با دولت مرکزی به جای تلاش برای حذف آن است؛ افغان ها بر این باور هستند که در صورت تداوم حضور نظامی آمریکا، پاکستان ناچار به تشویق طالبان برای مصالحه با دولت مرکزی براساس طرح ژنرال دیوید پترائوس خواهد شد.

با این حال باید صبر کرد و دید که آیا امضای پیمان جامع دوستی ها و همکاری ها بین ایران و افغانستان، نگرانی های تهران را در قبال پیمان استراتژیک از بین خواهد برد یا این مساله در طول سال های آینده به مساله ای چالشی در روابط دو کشور همسایه و فارسی زبان تبدیل خواهد شد.

* خبرنگار حوزه دیپلماسی