ایران؛ از دشمن تا متحد

دیپلماسی ایرانی: توافق هسته ای اخیر با ایران نارضایتی قابل پیش بینی بین تندورها در خاورمیانه ایجاد کرد. اما این توافق می تواند فرصتی برای از سرگیری روابط و حتی همکاری استراتژیک با ایران باشد.اتحادهای بین المللی تغییر می کنند، روابط به حالت انجامد می رود و یخ ها آب می شوند. برای 30 سال اخیر، روابط ایران و آمریکا همواره درگیر چرخه ای از بدبینی و بی اعتمادی دوجانبه بوده است. آمریکا اکنون باید به هم ترازی مجدد سیاست خاورمیانه خود بیاندیشد، سیاستی که یکی از اهداف آن یکی کردن دوباره ایران با جامعه بین المللی و تبدیل دشمن به متحد است.

این آسان نخواهد بود. اما در دوره ای دراز مدت، برای ایالات متحده، اسرائیل و مردم ایران خوب است. منافع زیادی شود دارد. ایران که بین دریای خزر و خلیج فارس قرار دارد می تواند ناظر دسترسی چینی ها به منابع انرژی باشد و در عین حال به منزله یک سپر در برابر روسیه عمل کند. ایران همچنین می تواند از طریق روابط خود با حزب الله بر لبنان تاثیر بگذارد و در روابط اسرائیل – فلسطین نیز با استفاده از حماس نقش آفرینی کند. از سوی دیگر بدون ایران، راهکاری برای سوریه نیز وجود نخواهد داشت.

ایران هم اکنون در تمامی این جبهه ها مخالف آمریکاست و بخش زیادی از این مخالفت به تاریخ روابط خصمانه با واشینگتن بازمی گردد نه دشمنی های ایدئولوژیک. ایران از حزب الله برای پیشبرد منافع خود و صف آرایی علیه اسرائیل از نیروهایی مانند حزب الله استفاده می کند نه به دلیل تعهدی که به آن دارد. در حالی که ایران اصلی ترین متحد بشار اسد به شمار می رود ، همچنان نشانه هایی دال بر تمایل تهران به مصالحه در این زمینه وجود دارد.

در سال 2003، احتمال اقدام نظامی آمریکا موجب شد که ایران از طریق سفارت سوئیس با مقامات آمریکایی تماس بگیرد. در آن زمان تهران پیشنهاد مذاکرات گسترده ای را ارایه داد هرچند واشینگتن به جای پاسخ به این پیشنهاد آن را نادیده گرفت اما رویکرد تهران حاکی از آن بود که آمادگی مذاکره و دست کشیدن از برخی موضوعات را دارد.

همچنین ایران و ایالات متحده در موارد متعددی، منافعی دارند که با یکدیگر همپوشانی دارد. هر دو کشور مخالف قدرت گرفتن طالبان بودند و در سال 2001 نیز در مبارزه با این گروه همکاری خوبی انجام دادند. امروز تهران و واشینگتن مخالف القاعده هستند. ایران می تواند از دانش منطقه ای و اطلاعات جاسوسی خود در راه نبرد با این گروه به آمریکا کمک کند.

تهران نیز به روشنی از روابط گرم با آمریکا بهره می برد. از سال 1980 تا 1988 که جنگ ایران و عراق جریان داشت تا تحریم های امروز، ایران همواره متحمل خسارت شده است.  این کشور به سرمایه گذاری در بخش های نفت و بانکداری و تجربه خارجی برای توسعه اقتصادی نیاز دارد. اما دستیابی به آنها بدون ترمیم روابط با ایالات متحده امکان پذیر نیست.

فراموش کردن اینکه این دو کشور زمانی متحد یکدیگر بودند، آسان است. در سال های 1970، ایران و عربستان سعودی   استراتژی مشهور «دو قطبی» ریچارد نیکسون را علیه نفوذ جماهیر شوروی در منطقه تشکیل می دادند. بخشی از خصومت امروزی با آمریکا در ایران به حمایت این کشور از رژیم پهلوی باز می گردد. اما برقراری اتحادی جدید در حال حاضر بر مبنای منافع جدید و متفاوتی خواهد بود.

البته شریک شدن با کشوری که جورج بوش آن را در محور شرارت قرار داده، برای آمریکای ها دشوار خواهد بود و بیش از همه نگرانی سعودی ها را به دنبال دارد. اما مخالفت عربستان سعودی دیگر آنقدرها هم اهمیت ندارد. ایالات متحده روابط خود را بر مبنای نیاز نفتی با عربستان بنا نهاد بود و با کشف منابع نفتی گسترده در آمریکا دیگر این نیاز نیز به اندازه سابق نیست. اکنون آمریکا بزرگترین تولید کننده هیدورکربن ها در بین کشورهای غیر اوپک است. منابع کانادا، آمریکای جنوبی و آفریقا نیز به طور قابل توجهی افزایش یافته است. هرچند سعودی ها هنوز در بازار نفت نفوذ زیادی دارند اما دیگر نمی توانند مانند تحریم نفتی 1973، جهان را در شوک فرو ببرند. بر خلاف ایران، عربستان چیزی جز نفت برای ارایه دادن ندارد. عربستان سابقه دمکراسی ندارد و حمایت از وهابی ها نیز علاوه بر آسیب زدن به منافع آمریکا، وجهه این کشور را مخدوش کرده است.

اسرائیل مانند عربستان با توافق هسته ای که اخیرا بین ایران و گروه 1+5 شکل گرفت، مخالف است. اما این یک نگاه کوته بینانه است. آشتی بین ایران و آمریکا می تواند در دراز مدت برای اسرائیل نیز خوب باشد. این کشور یهودی مذهب و ایران شیعه منافعی در جلوگیری از نفوذ اعراب سنی در منطقه دارند. آنها پیش از انقلاب اسلامی متحد یکدیگر بودند. هرچند ایران از حماس و حزب الله حمایت می کند، ارتش جمهوری اسلامی هیچگاه در هیچ یک از جنگ های اعراب علیه اسرائیل شریک نشده است.

حتی برخی ادعا می کنند، پس از سقوط رژیم پهلوی و ماجرای گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا در تهران نیز، اسرائیل به نفع جمهوری اسلامی ایران در واشینگتن لابی کرد و در جریان جنگ تحمیلی نیز به نفع تهران عمل کرد.اینکه چه تعداد پیمان صلح با رهبران عرب امضاء شده، مهم نیست، موضوع این است که ایران ثابت کرده می تواند موثر باشد. افزون بر این نمی توان ایران را برای همیشه کنار گذاشت و بهتر است که دو کشور هر چه سریعتر بر مبنای منافع مشترک در جهت بهبود روابط گام بردارند.

البته هنوز اختلافات عمیقی وجود دارد و واشینگتن و تهران اتهام هایی را به یکدیگر وارد می کنند اما تجربه سه دهه تحریم و سکوت نشان داد که این روند در تغییر رویکرد ها تاثیری ندارد. تعامل، میانه روهای ایران را تقویت می کند. تشنج زدایی یکشبه اتفاق نمی افتد. هنوز بخش قابل توجهی از ساختار سیاسی و مذهبی ایران مخالف آمریکاست و راستی ها در آمریکا نیز علیه ازسرگیری روابط با ایران موضع گیری می کنند.

اما هم باراک اوباما و هم حسن روحانی نشان داده اند که می توانند با فشارها مقابله کرده و در جهت توافق گام بردارند. خاورمیانه قرن بیست و یکم، مکانی جدید و خطرناک است. به منظور هدایت این منطقه به سوی آینده ای بهتر، واشینگتن باید دشمنی های قدیمی را کنار بگذارد.

منبع: نیویورک تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه:دوشنبه 18 آذر 1392/ باز انتشار: جمعه 22 آذر 1392