امریکا در افغانستان مانند ویتنام گرفتار شده است

دیپلماسی ایرانی - میثم مهتدی: "بررسی تحولات سیاسی افغانستان" عنوان نشستی بود که در تاریخ 6 آبان 92 و با حضور دکتر امین صیقل و مسئولین سایت های دیپلماسی و  تاریخ ایرانی، در محل دانشنامه اسلام معاصر برگزار شد. در این جلسه ابتدا دکتر صیقل شمایی کلی از تحولات افعانستان در دو قرن اخیر را ارائه کرد و سپس به چشم انداز پیش روی این کشور پرداخت.آنچه در زیر می خوانید متن پرسش و پاسخ هایی است که در جلسه با امین صیقل استاد دانشگاه ملی استرالیا مطرح شد :  

غلام علی خوش رو: در حال حاضر در افغانستان هم بحث انتخابات ریاست جمهوری و هم خروج نیروهای امریکایی و ناتو در سال 2014 مطرح است.ارزیابی شما از آینده افغانستان چیست؟ آیا افغانستان پس از خروج نیروهای امریکایی از پس تامین امنیت برمی آید؟

امین صیقل: در بررسی تحولات افغانستان ابتدا نیاز داریم به ویژگی خاص این کشور توجه داشته باشیم. افغانستان کشوری است که طی دو قرن اخیر توسط قدرت­های بزرگ جهان اشغال شده است اما هیچگاه این کشورها نتوانستند کنترل آن را بر عهده بگیرند. روس ها دو بار در قرن نوزدهم ( 1842 و 1879 ) و یک بار در قرن بیستم (1980) و پس از آن آمریکا نیز در قرن بیست و یکم (2001) افغانستان را اشغال کردند. از دلایل ناکامی روس­ها موقتا می گذریم و به دلایل ناکامی آمریکایی ها می­پردازیم. دلایل ناکامی آمریکایی ها در افغانستان همان دلایلی بود که در کشور ویتنام با آن روبرو شدند. در وهله اول آمریکا در هر دو کشور نتوانست اذهان عمومی مردم و جامعه بین الملی را درباره اشغال این کشورها مجاب کند. نکته مشترک دوم این است که آمریکایی­ها نتوانستند در ویتنام حکومتی مردمی بوجود آورند. در افغانستان هم آقای کرزای نتوانست زیرساخت­های مناسب اقتصادی و سیاسی را ایجاد کند. به این ترتیب در افغانستان سیاست همچنان به شکل شخصی و قومی قبیله­ای جریان دارد. البته پیشرفت­هایی محقق شده اما هنوز در حوزه­های ابتدایی است. دلیل سوم و اصلی ناکامی آمریکا در ویتنام این بود که نتوانست از کمک های چین و روسیه به ویتنام شمالی جلوگیری کند. در افغانستان هم آمریکایی­ها نتوانسته­اند جلوی کمک­هایی که به طالبان و شبکه­های قدرت مانند حقانی و حکمت­یار می شود را بگیرند. در مجموع می­توان گفت که این ماهیت جغرافیایی و استراتژیک افغانستان است که به آن موقعیتی خاص می­بخشد. عاملی که البته می­تواند و باید در جهت مثبت مورد استفاده قرار گیرد و افغانستان را به یک پل ارتباطی بین کشورها تبدیل کند.

در مورد وضعیت کنونی افغانستان، نکته اول این است که با توجه به موقعیت خاص و نفوذ ایران، اینکه رابطه ایران و آمریکا در جهت دوستی پیش برود می­تواند برای اکثر کشورهای کناری آن، بخصوص افغانستان،بسیار راه­گشا باشد. برای افغانستان،پس از سال 2014 چهار سناریو محتمل است.

سناریو اول این است که همین وضع در افغانستان ادامه پیدا کند. آمریکا در چهار پایگاه خود در افغانستان به مبارزه با تروریسم ادامه دهد و با توجه به کمبودهای دولت، به نیروهای دولتی کمک نظامی هوایی بدهد. در این صورت جنگ به اصطلاح افغانیزه (Afghanization Of The War) می­شود و در نهایت یا یکی از دو طرف خسته می­شوند و یا تفاهمی اتفاق می­افتد. سناریو دوم این است که پیش از پایان حکومت کرزای جنگ داخلی روی دهد و قدرت بین گروه­های مدعی تقسیم شود. احتمال سوم این است که حکومت آنقدر تضعیف شود که از داخل فرو بریزد که این مساله به نفع نیروهای اقلیت و گروه­های مبارز مختلف تمام خواهد شد. در نهایت سناریو چهارم این است که کوششی نهایی در یک سال آینده انجام شود و تفاهمی منطقوی برقرار شود و رهبری اش به دست نیروهای شورای امنیت سازمان ملل باشد. به این ترتیب افغانستانی شکل بگیرد که نه به ضرر گروهی باشد و نه به نفع آن. در پایان لازم به ذکر است که از سال 1847 تا اکنون این روند بارها و بارها اتفاق افتاده و افغانستان تجربه تاریخی معاصر زیادی در این زمینه دارد. به عبارتی می توان گفت که تاریخ معاصر افغانستان، تاریخ مجادله و زنده ماندن است.

سید صادق خرازی:سوال امروز این است که نیروهای مختلف فعال در صحنه سیاسی افغانستان آیا اجازه خواهند داد تا انتخابات برگزار شود؟

امین صیقل:امکانش وجود دارد منتها شرطش این است که کرزای رل بزرگی در جهت حفظ توازن و اتحاد بین کاندیداها ایفا کند. باید توجه داشته باشیم که از ده کاندیدای مطرح هشت نفر وابسته به کرزای هستند و تنها یک نفر(عبدالله) از حزب مخالف است. اما عبدالله ویژگی خاصی دارد که او را در صحنه سیاسی امروز از دیگر رقبا متمایز می کند. پدر عبدلله پشتون و مادرش از هزارهاست. این یعنی عبدالله بین هر دو گروه مقبول است و می تواند نقش ملی مهمی بازی کند. شاید لازم است که پیش از انتخابان توافق نامه ای امضا شود که بازنده های انتخابات از برنده­ها حمایت کنند.

محمد علی مهتدی: مساله مهم امروز طالبان است. طالبان تنها نیروی سازمان یافته در افغانستان است و از طرف سعودی­ و پاکستان حمایت می شود. طالبان اصلا اعتقادی به برگزاری انتخابات ندارد و نه اعتباری به انتخابات داده و نه به مشارکت در آن مایل است. در عین حال شکل گیری طالبان براساس طرح برژینسکی بود تا نیروی جلوی نفوذ ایران در آن منطقه را بگیرد. حال پاکستان خود در مرز فروپاشی است و بدین ترتیب ارزش گذشته را برای غرب ندارد. در حالیکه از سوی مقابل سلاح هسته ای هم در اختیار دارد. با توجه به این عوامل می توان گفت سرنوشت افغانستان تا حد زیادی به سرنوشت پاکستان بسته است.

امین صیقل:درست است که سرنوشت و امنیت این دو بهم بسته است. اما نکته مهم و مشکل بزرگ نواز شریف این است که از سال 1982 سیاست افغانستان توسط دستگاه امنیتی پاکستان پیش برده می شده است و آی. اس. آی سرمایه گذاری زیادی بر طالبان کرده است. مهم این است که بتوانند دستگاه امنیتی پاکستان را تحت تسلط سیاسی خود درآورند. ارتش افغانستان باید بتواند کار نیروهای خارجی را بکند که طبق برنامه ها، تعدادشان در سال آینده از هفتاد به سی هزار نفر کاهش خواهد یافت. در حال حاضر از 21 گروه ارتش تنها یکی آماده است.

نورالله مرادی:من فکر می­کنم مقایسه افغانستان با ویتنام ایراداتی دارد. ویتنام در جنگ دو قسمت جنوبی و شمالی شده بود و تضاد بین حکومت دست نشانده و حکومت­های ایدئولوژیک بارز و شدید بود. به علاوه ملت ویتنام درگیر اختلافات قومی نبودند. همه مخالفان در مبارزه با آمریکایی ها متحد بودند. در افغانستان حکومت ایدئولوژیک فاسدی قدرت را در دست دارد که از پایگاه مردمی بی­بهره است. ملت هم یکدست نیست و خطر جنگ داخلی بین پشتون و هزاره و سنی و شیعی بسیار محتمل است. به علاوه این آمریکا هم با آمریکای دهه 60 تفاوت های بسیاری دارد. آن روز جنگ نظامی بود و امروز بیشتر جنگ اطلاعاتی است.

امین صیقل: نظرات شما درست است اما ملاک من برای مقایسه، وضعیت داخلی دو کشور اشغال شده نبود و به موقعیت آمریکا در هر دو کشور مربوط می­شد.

محمد مهدی امینی: آیا در جامعه افغانستان با توجه به حافظه تاریخی و امکانات موجود بن­مایه­ای برای تغییر و توسعه وجود دارد؟

امین صیقل: در خارج شهرهای بزرگ وضع معیشیتی بسیار سخت و سطح امکانات پایین است. اما در شهرهای اصلی پیشرفت­های بسیاری هم در حوزه حقوق زنان و هم در زیر ساخت­های لازم برای توسعه محقق شده است. نهضت­های فرهنگی کوچک بسیاری سر برآورده است و زنان هم به تبع آن فهم سیاسی و اجتماعی بیشتری پیدا کرده­اند. بیست و پنج درصد پارلمان را زنان در اختیار دارند که میزانی بالاتر از استرالیا است. بیست و پنج کانال تلویزیونی در افغانستان وجود دارد و تنها در کابل شصت روزنامه منتشر می شود. البته حجم و عمق تغییرات هنوز کم است اما جای امیدواری است. می­توان گفت افغانستان وضعیتی مشابه ایران در دهه 1970 دارد و البته باید توجه داشت که هفتاد درصد مردم افغانستان هنوز سواد خواندن و نوشتن ندارند و این معضل بزرگی در راه توسعه است که باید به سرعت رفع شود.

انتشار اولیه: دوشنبه 13 ابان 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 15 ابان 1392