خاورمیانه، آتشی که همه را در خود می‌سوزاند

دیپلماسی ایرانی: جیمز ادیسون بیکر سوم، وزیر امور خارجه اسبق امریکا و وزیر اسبق خزانه داری این کشور از حزب جمهوریخواه است. مردی با سابقه طولانی کارهای اداری و دیپلماتیک که یکی از سرشناس ترین چهره های تاثیرگذار در حزب جمهوریخواه و دستگاه سیاست خارجی امریکا محسوب می شود. وی در زمان رونالد ریگان، رئیس جمهوری اسبق امریکا در سال های 1981 تا 1985 رئیس اداره کارکنان ریاست جمهوری امریکا بود. در زمان جورج بوش پدر نیز مسئولیت وزارت امور خارجه را برعهده گرفت. آن دوره به دلیل جنگ ایران و عراق و حمله عراق به کویت یکی از مهمترین سال های تاریخ قرن گذشته میلادی بود. رابطه نزدیک وی با خانواده جورج بوش به اندازه ای نزدیک و زبانزد است که هر دو طرف یکدیگر را در برابر دیگران حتی در محافل رسمی به اسم کوچک صدا می کنند. در دوران جورج بوش پسر نام او در پرونده بررسی ناآرامی های عراق پس از حمله امریکا به این کشور در سال 2006 بر سر زبان ها افتاد. وی که متولد 1930 در شهر هیوستون امریکا است فارغ التحصیل دانشگاه تگزاس در آستین در رشته حقوق است که در کنار سیاست از حقوقدانان برجسته امریکا نیز محسوب می شود.

این بار شبکه العربیه در برنامه مشهور هفتگی خود موسوم به «خاطرات سیاسی» به سراغ او رفته و مصاحبه مفصلی را با وی انجام داده است که دیپلماسی ایرانی در نظر دارد هر هفته به طور مرتب این مصاحبه ها را منتشر کند. اکنون هفتمین بخش آن را می خوانید:

موفقیتتان در کویت به شما قوت قلب داد که گامی در مذاکرات صلح میان اعراب و اسرائیل بردارید. در خاطراتت می نویسی که فرایند صلح در خاورمیانه آخرین چیزی بود که می خواستی آن را حل کنی. و توصیف کرده ای که خاورمیانه دره ای است که باید از آن اجتناب کرد نه فرصتی که باید از آن بهره برد. چه چیزی باعث شد که بعدا نظرت را عوض کنی و همه توانت را به کار بگیری که کنفرانس صلح را برپا کنی؟

وقتی که این حرف ها را می زدم زمانی بود که وزرای امور خارجه و روسای جمهور سابق به من می گفتند که مواظب باش خودت را درون دره نیندازی. این توصیفی بود که از خاورمیانه می کردند و می گفتند هر کسی که وارد آن می شود با چنان آتشی مواجه می شود که همه چیز را در خودش می سوزاند. اما بعد از این که کویت را از عراق گرفتیم وضعیت جئوسیاسی تغییر کرد. به گونه ای که می دیدیم خدمت بسیار خوبی به کشورهای عربی هم پیمانمان در منطقه خلیج فارس کردیم. همین طور خدمت بزرگی به اسرائیلی ها کرده بودیم برای این که جلوی خطر امنیتی بزرگی علیه آنها را با شکست ارتش عراق گرفته بودیم. برای همین از صداقت کامل نزد دو طرف معادله برخوردار بودیم. برای همین دیدم که می توانیم از این صداقت و فرصتی که از این بابت پیش آمده است، استفاده کنیم تا پیشرفتی در احیای صلح میان کشورهای عربی با اسرائیل حاصل شود.

یعنی این که دیدی شکست صدام حسین و پیروزی پیمان بین المللی علیه او برای اخراجش از کویت کمک می کند به این که قدم هایی در فرایند صلح بردارید یا این که لازم است از آن بهره برداری کنید تا بتوانید فرایند صلح را به پیش ببرید. فعالیت های فشرده ای را در خاورمیانه آغاز کردی که از خلال آن وارد دقیق ترین و حساس ترین جزئیات شدی. کدام خط را پیش گرفتی و به کدام بند اعتماد کردی که در آن موقع در میان طرف های درگیر قابل اعتماد نبود و بخشی مفقوده به حساب می آمد؟

آن چه انجام دادیم توجه به کشورهایی بود که با مذاکرات صلح ارتباط داشتند. به آنها گفتیم که الآن فرصت مناسبی است برای این که تلاش های تازه ای را آغاز کنید تا به هدفی شامل میان کشورهای عربی و اسرائیلی برسید. و ایالات متحده تمایل دارد که این تلاش ها را رهبری و اداره کند و هر آن چه در توان دارد برای تحقق آن صرف کند. و حاضر است سخنرانی ها و تضمین هایی هم به همه طرف ها بدهد تا تاکید کند که ایالات متحده نمی خواهد هیچ کدام از مواضع سیاسی خود را تغییر دهد و فقط می خواهد همه طرف های درگیر در این موضوع را برای نخستین بار پشت میز مذاکره بیاورد تا بحث بر سر فرایند صلح آغاز شود. توانستیم بر برخی از موانع که همان عدم رضایت گفت وگوی برخی طرف ها با طرف مقابل بود، غلبه کنیم. و به آنها بفهمانیم که نمی توان درباره مذاکرات صلح بدون مذاکره مستقیم صحبت کرد.

هر طرف شرایط و مطالباتی داشت. مثلا اسرائیل حتی نمی خواست حرفی از سازمان آزادیبخش فلسطین بزند چرا که آن را گروه تروریستی می دانست. نمی خواست که سازمان ملل نقشی برای برگزاری چنین کنفرانسی به عنوان کنفرانس صلح داشته باشد. آن سال سال انتفاضه در فلسطین نیز بود که سالی مهم برای شما محسوب می شد. بر روی آن کار کردید و فهمیدید که بر خلاف انتظارتان می تواند به شما کمک کند که یک فضای دینامیکی جدید در خاورمیانه برای پیشبرد فرایند صلح به وجود بیاید. چگونه چنین چیزی به دست آمد؟

فکر نمی کنم که ما انتفاضه را عاملی کمک کننده برای پیشبرد صلح قلمداد کردیم. ابدا چنین نظری نداشتیم. آن چه می دیدیم این بود که وضعیتی که بعد از جنگ خلیج فارس پیش آمد که توانست ما را برای احیای مذاکرات صلح ترغیب کند. حق با تو است، نه ما و نه اسرائیل در آن موقع با سازمان آزادیبخش فلسطین که به آن به عنوان یک گروه تروریستی نگاه می کردیم، همکاری نمی کردیم. برای همین فکر همکاری با فلسطینی ها از درون سرزمین های فلسطینی را مطرح کردیم. علی رغم این که اسرائیل درک می کرد که این فلسطینی ها دستورات را از یاسر عرفات می گرفتند. و این چیزی بود که ما هم می دانستیم با وجود این که هیچ تعامل مستقیمی با عرفات و سازمان آزادیبخش فلسطین نداشتیم. موضوع به این باز می گشت که اگر فضا به ما اجازه داد بتوانیم گامی رو به جلو برداریم و برای نخستین بار همه طرف های مهم در این موضوع را گرد هم آوریم. به گونه ای که اسرائیل و همسایگان عربش پذیرفتند که رو در روی هم بنشینند و درباره راه های رسیدن به صلح با یکدیگر صحبت کنند.

ادامه دارد...