بحث بر سر حکومت دینی اخوان است

دیپلماسی ایرانی: قاهره باز تب دارد. نیروهای ارتش مصر برای متفرق کردن معترضانی که قصد داشتند وارد میدان التحریر شوند از گاز اشک آور استفاده کردند. حامیان اخوان المسلمین با سر دادن شعار، حمایت خود را از محمد مرسی رئیس جمهوری برکنار شده مصر اعلام کرده و خواستار بازگشت وی به قدرت شدند. میدان رابعه العدویه و منطقه القومیه در شهر الزقازیق از جمله مناطقی بود که شاهد اعتراضات حامیان اخوان المسلمین بود که نتیجه آن کشته و زخمی شدن حدود 45 نفر بوده است.  امروز چهلمین سالروز جنگ اکتبر است و رئیس جمهوری مصر نیز به همین مناسبت ضمن اعلام پایبندی کشورش به امنیت و صلح جهانی اعلام کرد که قاهره به حمایت خود از مساله فلسطین و حقوق فلسطینیان مظلوم ادامه می دهد. عدلی منصور گفته است مصر به حمایت خود از روند مذاکرات میان فلسطین و اسرائیل بر اصول و مبادی مشخص و در راس آن اصل تبادل اراضی ادامه می دهد. جنگ اکتبر روزی مشخص و منحصر به فرد در تاریخ مصر و کشورهای عربی است و روزی است که ملت مصر و امت عرب همگی به آن افتخار می کنند و به این مساله می بالند که ملت مصر میهن و عزت خود را حفظ کرد.  برخی صحبت از این می کنند که نظامیان مصری شاید در ظاهر سخن از حقوق مردم فلسطین کنند اما در سایه دست دوستی با اسرائیلی ها داده اند و این در حالی است که مردم مصر همچنان خود را برادر مردم فلسطین می دانند. دکتر زامل سعیدی، تحلیلگر مسائل شمال افریقا به بررسی وضعیت کنونی مصر، اخوان المسلمین و آینده این کشور پرداخته است.

چند روز گذشته شاهد ازسرگیری ناآرامی ها در مصر و کشته و زخمی شدن حداقل 40 نفر بوده ایم. ابتدا اندکی در خصوص وضعیت سیاسی مصر از پس از کشته شدن قریب به 1000 نفر  از طرفداران مرسی  در ماه آگوست و برکناری وی تا به امروز بگوئید؟

از سوم ژوئیه 2013 که ارتش مصر، محمد مرسی، نخستین رئیس جمهور غیر نظامی منتخب مردم در تاریخ معاصر مصر را برکنار و در جای نامعلومی بازداشت نموده تا به امروز، صحنه سیاسی و اجتماعی مصر، شاهد ناآرامی ها و ادامه تظاهرات در مناطق مختلفی از کشور بوده ومهم ترین حادثه در 90 روزی که بر خلع مرسی از ریاست جمهوری گذشت، متفرق کردن مردم متحصن در میدان رابعه العدویه قاهره بوده است که طی آن طبق روایت وزارت بهداری مصر، نزدیک به 700 نفر کشته و هزاران نفر زخمی شده اند، هرچند که طرفداران اخوان المسلمین تعداد کشته های میدان رابعه العدویه در روز 14 اوت 2013 را بیش از 2600 نفر ذکر کرده اند.

نکته جالب توجه در اعتراضات طرفداران اخوان المسلمین به آنچه خود به عنوان «کودتا» از آن یاد می کنند، این است که با نزدیک شدن به مناسبت های معینی،آهنگ اعتراضات را تشدید می کنند. برای نمونه  در روز جمعه 12 مهرماه جاری مصادف با 4 اکتبر، یعنی به فاصله 48 ساعت تا 6 اکتبر که چهلمین سالگرد جنگ شش اکتبر اعراب و اسرائیل و شکستن خط دفاعی بارلو در ساحل شرقی کانال سوئز بوده، طرفداران اخوان المسلمین که تحت فشار نظامیان و تبلیغات رسانه های لائیک در روزهای اخیر دچار نوعی ضعف  شده بودند، با استفاده از این فرصت، اعلام کردند که از روز جمعه تا یکشنبه (12-14 مهرماه 92) با بسیج توده های بزرگ مردمی، به تظاهرات می پردازند و میدان های اصلی شهرهای بزرگ، ازجمله میدان التحریر در وسط قاهره  که از همان جا قیام مردم مصر بر علیه رژیم حسنی مبارک در 25 ژانویه 2011 آغاز شد و سرانجام در 11 فوریه همان سال به سقوط رژیم مبارک انجامید، به تصرف خود درخواهند آورد.

 حرکت اخوان المسلمین در روز جمعه 12 مهرماه به سوی میدان های التحریر و رابعه العدویه با مقابله نیروهای انتظامی حمایت شده توسط یگان هایی از ارتش مصر روبرو شد که در نتیجه آن 5 نفر تظاهر کننده کشته و ده ها نفر زخمی شدند و بعد از آن ارتش اعلام کرد که میدان های التحریر و رابعه العدویه و النهضه (مقابل دانشگاه قاهره) تا روز دوشنبه 7 اکتبر بسته خواهد بود. اکنون همه نگاه ها به سوی یکشنبه 6 اکتبر دوخته شده است تا معلوم شود که طرفداران اخوان المسلمین از سالگرد پیروزی ارتش مصر در جنگ 1973 چگونه بهره برداری خواهند کرد و عکس العمل فرماندهان نظامی حاکم بر مصر امروز چه خواهد بود.

به نظر می رسد که با وجود دستگیری مقام های ارشد اخوان و محمد مرسی و بلوکه شدن اموال آنها این جریان هنوز قادر به جمع کردن طرفدارن خود و به راه انداختن تظاهرات چشمگیر در قاهره و دیگر شهرهای بزرگ است. آیا به نظر شما اخوان قابل حذف است ؟ اگر نمی توان اخوان را از دایره سیاست مصر خارج کرد به نظر شما وزنه این جریان سیاسی پس از برکناری مرسی در مصر تا چه اندازه است؟

ادامه اعتراضات طرفداران مرسی، حتی بعد از کشتار 14 اوت میدان رابعه العدویه، و ظهور نسبتا پرحجم آنها در تظاهرات روز گذشته (جمعه 12 مهر)، به عقیده ناظران اوضاع مصر، موجبات نگرانی نظامیان حاکم را بیشتر کرده و ظاهرا تبلیغات آنها برای اثبات بی کفایتی حکومت یکساله اسلامی ها، کافی نبوده است، خاصه اینکه در سه ماه گذشته اوضاع معیشتی مردم مصر، نه تنها بهبود نیافته بلکه در بعضی زمینه ها بدتر هم شده است.

 مسئله قابل اشاره در اقدامات سه ماهه اخیر حاکمان فعلی مصر، تشکیل کمسیون 50 نفره برای تعدیل قانون اساسی به ریاست عمرو موسی وزیر خارجه اسبق مصر بوده که یکی از مهم ترین مأموریت های این کمیسیون حذف اسلامی ها از صحنه سیاسی مصر است. اما این کار به حدی غیر واقعی و غیر عملی است که حتی یک استاد جامعه شناسی دانشگاه آمریکایی قاهره، دکتر سعدالدین ابراهیم که خود مسیحی است، اعلام کرده است که در جامعه مصر نمی توان مانع تأسیس حزبی بر پایه های دینی شد.

 گذشته از این، جنبش اخوان المسلمین که در سال 1928 توسط حسن البنا، تأسیس شد ، در 85 سال گذشته از چنان پشتوانه و نفوذ مردمی در جامعه مصر برخوردار بوده که حتی در زمان جمال عبدالناصر که با رهبری ناسیونالیسم عرب، از نفوذ بالایی در کل جهان عرب برخوردار بود ، علیرغم اتهام جنبش اخوان به ترور عبدالناصر (در سال 1954) و اعدام سید قطب، رهبر جنبش اخوان، هیچکدام از این وقایع نتوانست نفوذ اخوان را در جامعه مصر از بین ببرد.

اگر بخواهید نقشه راهی برای آرام شدن مصر در نظر بگیرید نخستین مولفه های آن چه خواهد بود ؟

برای خروج مصر از وضعیت فعلی، نقشه راه قابل تصور این است که همه بازیگران صحنه سیاسی این کشور، اعم از اسلامی و غیر اسلامی، به بازی گرفته شوند و راه حل سیاسی برای اعاده حیات به تجربه دمکراتیک در این کشور که تأثیر غیر قابل انکاری بر کل جهان عرب دارد، یافته شود.

پس از برکناری مرسی شاهد اعمال خشونت شدید نیروهای نظامی علیه طرفداران اخوانی بودیم که به هرحال و با وجود تمام انتقادها اکثریت آراء را هم در انتخابات پارلمانی و هم ریاست جمهوری در اختیار داشته است. ریشه های اختلافی چنین جدی ارتش با اخوان را در چه می دانید؟

ریشه های اختلافات ارتش مصر با اخوان به زمان های دور برمی گردد. روابط اخوان با عبدالناصر در پاسخ به سوال 3 مورد اشاره واقع شد. پیش از آن اخوان از همان بدو تأسیس با رژیم سلطنتی حاکم بر مصر نیز درگیری داشتند، چون اخوان بر این اساس تأسیس شد که اسلام می تواند حکومت کند و شعار آنها از ابتدا این بوده است: «الاسلام هو الحل» یعنی راه حل مشکلات جوامع مسلمان، در حاکمیت اسلامی نهفته است.

 بعد از عبدالناصر،سادات هم در دوره های مختلفی روابط افتان و خیزان با اخوان داشته و بارها فعالیت های آنها را ممنوع و رهبر جنبش، یعنی عمر تلمسانی را زندانی کرد.نکته مهم این است که لیبرال های مصری، اعم از قبطیان (مسیحی ها) و چپی ها و سایر اقشار غیر متدین که به نوعی شامل نظامیان هم می شود، اصولا موافق اسلام سیاسی نبوده و حکومت دینی اخوان را نمی تابند.

 یک روز پیش از آغاز این ناآرامی ها کاترین اشتون در قاهره با ژنرال السیسی و برخی مقام های اخوان دیدار کرده  و خواهان تعامل سیاسی طرفین شده بود. به نظر شما چرا اروپا و امریکا نمی توانند بحران فعلی در مصر را مدیریت کنند؟

آمریکا و اروپا در مورد تحولات جاری مصر مواضع ابهام آمیزی را اتخاذ کرده اند. زیرا از یک طرف علاقه ای به حاکمیت اخوان المسلمین، و به طور کلی حکومت های دینی ندارند و از طرفی دیگر نمی توانند در مقابل ساقط کردن یک حکومت منتخب مردم توسط نیروهای مسلح سکوت کنند. درپرتو چنین وضع ناهمگونی، خانم کاترین اشتون که تا کنون 3 بار از قاهره دیدن کرده، از جمله طی 3 روز گذشته، و با رهبران مصر از جمله ژنرال سیسی، مرد نیرومند مصر ملاقات کرده، بدون هیچ دستاوردی قاهره را ترک نموده و فقط اعلام داشت که از رهبران مصر خواستار پیشبرد تعامل سیاسی شده است.خانم ماری هارف نیز به عنوان سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، از حکومت موقت مصر خواسته است که محیط را برای ایجاد راه حل سیاسی با مشارکت همه گرایش های جامعه هموار کند. اما مصریان مخالف حکومت نظامیان می گویند که غربی ها  اگر صداقت می داشتند،    می توانستند بیشتر از اینها به نظامیان مصری فشار بیاورند تا تجربه دمکراسی در مصر، مسیر سالم تری را بپیماید/14.

تحریریه دیپلماسی ایرانی

انتشار اولیه: یکشنبه 14 مهر 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 17 مهر 1392