روابط ایران و آمریکا پشت لبخندها

دیپلماسی ایرانی: با دست دادن یا بدون دست دادن، روابط ایران و آمریکا در هفته گذشته با تحولی چشمگیر مواجه شد. این جمله ای است که روزنامه فایننشال تایمز گزارش خود را با آن آغاز کرده است. این روزنامه انگلیسی در ادامه می نویسد: البته که محمود احمدی نژاد، همتای سابق حسن روحانی در سفرهای خود به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل همواره در کانون توجه بود. اما این توجه ها به دلیل این بود که رئیس جمهور سابق ایران هولوکاست را انکار می کرد. در مقابل، روحانی در جریان مصاحبه ها، سخنرانی ها و توییت های خود، چهره ای پراگماتیک از ایرانی را به نمایش گذاشت که به دنبال توافق هسته ای با آمریکاست.

ایران و آمریکا که پس از انقلاب اسلامی به دو دشمن تبدیل شدند، اکنون نخستین گام های محتاطانه خود را در جهت نوعی تشنج زدایی بر می دارند. رویکردی که از پتانسیل تغییر بنیادین سیاست ها در خاورمیانه برخوردار است. هرچند تا پایان سفر چهار روزه روحانی به نیویورک، او و اوباما با یکدیگر دست ندارند، اما برای نخستین بار یک مکالمه تلفنی داشتند که خبر رسمی آن در رسانه ها منتشر شد و دفتر ریاست جمهوری نیز آن را تایید کرد. اوباما در حالی که روحانی در راه فرودگاه نیویورک برای بازگشت به تهران بود، با او تماس گرفت و به این ترتیب نخستین مکالمه تلفنی روسای جمهور ایران و آمریکا پس از انقلاب اسلامی در تاریخ ثبت شد.

سوزان ملونی، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا که اکنون کارشناس امور ایران در موسسه بروکینگر است، می گوید: در روزهای نخست هستیم و کارهای زیادی باید برای آزمودن روحانی و نیت اش انجام شود. وی ادامه داد: هرچند سخنرانی روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل چندان رضایت بخش نبود اما عملکرد او در مجموع خوب بود.

با این حال مقامات غربی و آمریکایی همچنان در مورد توافق تهران و جامعه بین المللی بر سر اهداف هسته ای جمهوری اسلامی دچار تردید هستند. اما در عین حال به منافع ناشی از ازسرگیری روابط با تهران اشاره می کنند.

یک توافق هسته ای در مرحله نخست، خطر درگیر شدن آمریکا در اقدام نظامی علیه ایران را کاهش می دهد. جنگی که پیامدهای آن بنا بر اظهارات کارشناسان بسیار عظیم و غیر قابل پیش بینی خواهد بود. برای ایران نیز توافق با آمریکا و دیگر قدرت های بزرگ به معنی لغو تحرمی ها و نجات اقتصاد از ایزوله بین المللی است.

از نقطه نظر واشینگتن، ازسرگیری روابط با تهران می تواند پیچیدگی هایی را در روابط کاخ سفید با عربستان سعودی ایجاد کند که ایران را به عنوان مانعی در راه هژمونی منطقه ای قلمداد می کند. از سوی دیگر اسرائیل نیز ترجیح می دهد آمریکا به جای یک معامله ضعیف با ایران از گزینه حمله هوایی علیه تاسیسات هسته ای جمهوری اسلامی استفاده کند. اما یک توافق هسته ای قوی با تهران می تواند چارچوبی سیاسی برای حل مساله سوریه ایجاد کند. درصورتی که روابط بهتر با تهران به کاهش حمایت جمهوری اسلامی از حماس منجر شود، این به روند صلح در اسرائیل کمک خواهد کرد. واشینگتن و تهران همچنین دشمنان مشترکی به نام های طالبان و القاعده دارند.

استیو کلمنوس، از بنیاد آمریکای جدید می گوید: این یک لحظه فوق العاده است ، چرا که از سرگیری روابط با ایران می تواند از زمان پایان جنگ سرد و عادی سازی روابط با چین، بیشترین تاثیر مثبت را بر امور بین المللی داشته باشد. به گفته وی، در صورتی که آمریکا از این فرصت استفاده نکند، بزرگترین خطای استراتژیک را از زمان حمله به عراق مرتکب شده است.این در حالی است که باتوجه به لایه های بی اعتمادی که ایران و آمریکا را از یکدیگر جدا کرده است، تئاتر دیپلماتیک می تواند نقش مهمی ایفا کند.

تردیدها در مورد انگیزه هایی شیطان بزرگ همچنان در ایران وجود دارد. واشینگتن از حامیان رژیم پهلوی بود و نقش واشینگتن در کودتای 28 مرداد نیز غیر قابل انکار است. واشینگتن نیز به سهم خود ماجرای گروگان گیری اعضای سفارت اش در تهران و بمبگذاری بیروت  در سال 1983 را از یاد نمی برد.

با این حال اوباما در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل به این نکته اشاره کرد که ایران خود قربانی استفاده از تسلیحات شیمیایی بوده و واشینگتن نیز به دنبال تغییر رژیم در ایران نیست. رئیس جمهور آمریکا خاطرنشان کرد به دنبال حل دیپلماتیک مساله هسته ای ایران است و نشستی که دو روز بعد با حضور وزرای خارجه ایران و آمریکا در زمینه پرونده هسته ای انجام شد نیز به گفته مقامات سازنده بود. اکنون تمامی نگاه ها به نشست 16 اکتبر دوخته شده که قرار است ایران و گروه 1+5(آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین،روسیه و آلمان) نشست دوم را برگزار می کنند. تهران خواستار تعدیل تحریم هاست و در مقابل آمریکا و متحدان اش فهرست بلند بالایی از درخواست ها دارند که شامل تعلیق غنی سازی 20 درصدی و متوقف کردن فعالیت راکتور آب سنگین اراک و تاسیسات فوردو است.

علاوه بر این هم دولت آمریکا و هم ایران با مخالفت هایی در داخل کشورهای خود مواجه هستند که در راه حصول توافق، مانع تراشی می کنند. بیشتر تحریم های آمریکا که هم اکنون علیه ایران اعمال می شود در نتیجه قوانینی است که کنگره به تصویب رسانده است. از سوی دیگر بسیاری از اعضای کنگره نیز تحت تاثیر لابی اسرائیل قرار دارند. این در حالی است که هم اکنون نیز بسته جدیدی از تحریم ها در انتظار تصویب کنگره است.

در ایران نیز عناصر رادیکال همچنان فعال هستند و برخی از نزدیکان رئیس جمهور از این موضوع نگران هستند که تندروها در انتظار فرصتی مناسب برای واکنش نشان دادن باشند. امیر محبیان، استاد فلسفه غرب در دانشگاه آزاد می گوید: روحانی 6 ماه برای توافق هسته ای زمان دارد. پیش از آنکه تبلیغات انتخابات مجلس شورای اسلامی شروع شود و تندروها بتوانند تبلیغات گسترده ای علیه وی انجام دهند. به گفته وی در صورتی که روحانی در مذاکرات هسته ای شکست بخورد، رئیس جمهور آینده ایران از احمدی نژاد نیز تندتر خواهد بود.

کریم سجادپور، کارشناس امور ایران در موسسه کارنگی نیز می گوید، دشوارترین مذاکرات نه بین روحانی و اوباما، بلکه بین اوباما و کنگره از سویی و روحانی و رهبری از سوی دیگر است. چرا که هر دو رئیس جمهور تحت فشار سیاست های داخلی قرار دارند.

این در حالی است که هم روحانی و هم اوباما انگیزه های زیادی برای توافق دارند. روحانی به رای دهندگان در انتخابات 24 خرداد قول داده که وضعیت اقتصادی را بهبود بخشد. از سوی دیگر اوباما نیز در سه سال پایانی ریاست جمهوری خود باید کاری در مورد ایران انجام دهد. رئیس جمهور آمریکا باید بین اقدام نظامی و توافق هسته ای با ایران یکی را انتخاب کند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: شنبه 6 مهر 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 10 مهر 1392