دولت جدید روابط با همسایگان را گسترش می دهد

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته باز هم کنسولگری ایران در هرات مورد حمله مهاجمین افغانی قرار گرفت هرچند با واکنش پلیس افغانستان دست کم سه نفر کشته و چندین فرد دیگر زخمی شدند. این اولین بار نیست که چنین اتفاقی رخ می دهد. مسئله بازگشت مهاجرین افغانی مدتی است که به مسئله ای در روابط دوجانبه ایران و افغانستان تبدیل شده است. ایران سال گذشته اعلام کرده بود که مجوز اقامت افغانها پس از پانزدهم شهریور را تمدید نمی کند و امسال نیز دو هفته قبل از پایان ضرب الاجل مسئولان امور مهاجرت ایران، بر عدم تمدید اقامت مهاجران افغان پس از پایان مهلت تمدید شده، تاکید کردند.هرچند حالا ضرب الاجل اعلام شده از سوی ایران پایان یافته اما هنوز خبری از اخراج اجباری پناهجویان افغان از ایران، منتشر نشده است. رئیس جمهور دو کشور نیز در دیدار خود در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری های شانگهای در رابطه با این مسئله و روند صلح افغانستان، موافقتنامه های امنیتی افغانستان با دیگر کشورها، مبارزه با مواد مخدر و مسایل منطقه ای بحث و تبادل نظر کردند. در رابطه با رویکرد دولت جدید به روابط با افغانستان و موضوعات مطرح در این رابطه با محمد ابراهیم طاهریان، سفیر سابق ایران در افغانستان و پاکستان گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

در سالهای گذشته شاهد مشکلاتی در روابط ایران و برخی از کشورهای همسایه بودیم و بعضا روابط به سردی گرایید. از زمان روی کار آمدن آقای دکتر روحانی تا چه اندازه در این روند تغییر ایجاد شده است؟

مجموعه تحولات چند ماه گذشته کشور، امیدهای جدی برای بهبود روابط ایران با کشورهای همسایه برانگیخته است. پیروزی آقای دکتر روحانی که خود سالها در زمینه سیاست خارجی فعال بوده اند و دید مثبتی به روابط خارجی ایران دارند یکی از مهم ترین اتفاقاتی است که می تواند روابط خارجی متفاوت از گذشته برای ایران رقم زند. انتخاب شایسته آقای دکتر ظریف از سوی ایشان برای وزارت خارجه و رای قاطع مجلس به ایشان مسئله دیگری بود که امیدهایی برای روابط خارجی بهتر برای کشورمان رقم زده است. از مجموعه اظهار نظرهای رئیس جمهور و وزیر خارجه در مدت اخیر بر می آید که دولت تدبیر و امید توجه خاصی به روابط با همسایگان دارند. بنابراین اولویت دادن به خارج نزدیک یا کشورهای همسایه یکی از مواردی است که از مجموعه تحولات چند ماه گذشته می توان درک کرد. توجه کنید که اولین سفر وزیر خارجه جدید به عراق، کشور همسایه بود و اولین سفر آقای دکتر روحانی در قامت رئیس جمهور ایران نیز به بیشکک  برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری های شانگهای بود که در حاشیه این نشست نیز ایشان با مقامات کشورهای همسایه از جمله حامد کرزای، رئیس جمهور افغانستان دیدار کردند.

اساسا جایگاه کشورهای همسایه در روابط خارجی ایران چیست؟ اهمیت توجه به کشورهای همسایه چیست؟ دولت جدید در این زمینه چه نگاهی دارد؟

توجه به روابط با همسایگان و اولویت دادن به این روابط در حوزه خارج نزدیک از اهمیت به سزایی در سیاست خارجی همه کشورها برخوردار است. اصولا خارج نزدیک، امتداد سیاست و امنیت داخلی کشور محسوب می شود. ما دارای 15 کشور همسایه آبی و خاکی هستیم و در شرایطی که فشارهای بین المللی بر ایران وجود دارد و برخی کشورهای غربی ایران را تحت تحریم قرار داده اند و خواستار انزوای ایران هستند گسترش روابط با این کشورها می تواند راه فرار مناسبی برای این فشارها باشد. از سوی دیگر اگر کشور نتواند روابط با همسایه ها را به خوبی تنظیم کند خطرات و تهدیدهای جدی می تواند از سوی همسایگان به ایران وارد شود. به عنوان مثال بحث قرارداد استراتژیک امنیتی میان افغانستان و آمریکا یکی از مسائلی بوده که به دقت از سوی ایران دنبال می شده و ایران به این مسئله حساسیت داشته چرا که حضور پایگاههای آمریکایی در همسایگی ایران می تواند خطرات جدی برای امنیت ملی کشور به دنبال داشته باشد.

به این دلیل است که رویکردی که به نظر می رسد دولت جدید در پیش گرفته است و تلاشی جدی برای بهبود روابط با کشورهای همسایه در حال انجام است مهم و قابل توجه تحلیل می شود. شما به مراسم تحلیلف آقای دکتر روحانی توجه کنید که برای اولین بار از میهمانان خارجی برای این مراسم دعوت شد و اکثر همسایگان در سطوح بالا و با حضور رئیس جمهور یا وزیر خارجه در این مراسم شرکت کردند. پیام این اتفاق این است که ما روابط با همسایگان را جدی گرفته ایم و علاقه داریم که با همسایگانمان در بالاترین سطوح کار کنیم و در مقابل همسایگان نیز پاسخی متقابل و در خور به این پیام صادر کردند. این رویکرد می تواند پایه ای برای سیاست خارجی فعال و پویا در دوره دکتر روحانی باشد.

ایران در چند دهه گذشته از ناامنی در مرزهای شرقی اش رنج برده و همواره این نگرانی در روابط دوجانبه وجود داشت است. آقای روحانی در دیدار خود با آقای کرزای خواهان تامین صلح و امنیت در افغانستان بوده و اشاره کرده اند که صلح در این کشور به نفع ایران است. تا چه اندازه می توان امیدوار بود که این نگرانی ها در دوران جدید از بین برود؟

این مسئله درستی است که ناامنی در کشورهای همسایه ایران به ضرر ایران است و ایران خواهان امنیت در مرزهای خود است. به خصوص که ایران از ناامنی در مرزهای شرقی خود در طی چند دهه گذشته بسیار رنج برده است. مسئله ورود مواد مخدر، مهاجران غیر قانونی و ناامنی و تروریزم از مرزهای شرقی یکی از مسائلی بوده که همواره نگرانی های ایران را برانگیخته است. اما به هر حال امروز در پاکستان دولت جدیدی از انتخابات بر آمده و می توان این اراده را در اسلام آباد دید که خواهان بهبود روابط با ایران است. افغانستان نیز  خود را برای انتخابات آماده می کند و سال آینده انتخابات ریاست جمهوری در این کشور برگزار خواهد شد و دولتی جدید در این کشور بر سرکار خواهد آمد. دولت جدید در ایران، پاکستان و افغانستان می توانند دورانی نوین از همکاری های سه جانبه را رقم زنند. امیدواریم مجموعه تحولات در سه کشور و منطقه روابط را به سمتی ببرد که شان همسایگی حفظ شود و شاهد روابطی بهتر از گذشته و کاهش مشکلات امنیتی در مرزها و افزایش همکاری های اقتصادی و فرهنگی باشیم.

ارزیابی شما از وضعیت کنونی امنیت در افغانستان چگونه است؟ وضعیت امنیتی در افغانستان چه تاثیری بر وضعیت روابط ایران و افغانستان خواهد گذاشت؟

افغانستان در حال حاضر درگیر دو موضوع مهم است؛ یکی بحث انتخابات است که پروژه انتخابات عملا کلید خورده است و ثبت نام رای دهندگان شروع شده و در آینده نزدیک هم ثبت نامه کاندیداها آغاز خواهد شد و بحث دیگر بحث خروج نیروهای خارجی و ناتو از افغانستان است. هر دو این موضوعات برای ما مهم است. علاوه بر این دو موضوع عمده، موضوع روزمره ای که توجه همه را به خود جلب کرده است حرکات و اقدامات جریان افراط در این کشور است که هفته گذشته نیز اقدامات تروریستی را در هرات، استان همجوار ما، انجام داد. جریان افراط در افغانستان تلاش می کند با این گونه اقدامات نظرات خود را با ابزارهای غیر دیپلماتیک تحمیل کند. چنین فضایی حساسیت های کار را برای ایران بالا می برد. چنانچه دکتر روحانی نیز در دیدار اخیر خود با آقای کرزای اشاره کردند بحث توسعه ناامنی در افغانستان برای ایران بسیار مهم است و گسترش ناامنی در این کشور می تواند هزینه های زیادی را به ما وارد کند. باید مراقب بود که وضع از وضع کنونی پیچیده تر نشود.

حامد کرزی در دیدار خود با روحانی، خواهان حل مشکل تمدید مدت اقامت مهاجران افغان در ایران شده و اظهار امیدواری کرده که بازگشت مهاجران افغان به صورت دواطلبانه باشد. مسئله بازگشت مهاجران افغانی در ایران یکی از موضوعاتی است که طی مدت اخیر بحث های زیادی به دنبال داشت است و چند روز پیش حمله به کنسولگری ایران در شهر هرات در این ارتباط در صدر اخبار رسانه ها قرار گرفت. ارزیابی شما از این مسئله چیست؟

موضوع مهاجرین و مهاجرت هایی که در طول سه دهه گذشته از افغانستان به ایران رخ داده است یکی از موضوعات مطرح در روابط ایران و افغانستان است. مهاجرین افغانی در شرایط زمانی متفاوت به ایران مهاجرت کرده اند. برخی در زمان اشغال افغانستان توسط شوروی سابق بعضی در زمان درگیری ها و مشکلاتی که بین گروههای مجاهدین پیش آمد و برخی نیز بعد از تصرف بعضی مناطق افغانستان توسط جریان افراط افغانستان به ایران مهاجرت کردند. بنابراین در سه دهه ای که افغانستان ملتهب بود مهاجرت  افغانی ها با انگیزه های سیاسی امنیتی یا بیشتر انگیزه های اقتصادی رخ داده است. در حال حاضر برخی آمارها بیانگر حضور میلیونی مهاجران افغانی ثبت شده و حضور چند میلیونی مهاجران غیرثبت شده افغانی در ایران است.

آنچه من اظهارات مقامات دولت می فهمم این است که رویکرد دولت جدید نسبت به مهاجرین به خصوص مهاجران افغانی در بستر امنیت ملی و البته با لحاظ مسائل انسانی و اسلامی است. چرا که بحث مهاجرین بحثی انسانی و اسلامی است و ملاحظاتی مطرح است؛ به خصوص این که امسال سال انتخابات در افغانساتان است و باید به ترتیبی با این مسئله مواجه شود که این موضوع در یک بستر درست پیش رود. من امیدوارم با توجه به نوع نگاهی که دولت جدید نسبت به این موضوع دارد ضمن در نظر گرفتن رافت اسلامی این موضوع بر اساس یک تصمیم کارشناسی و تفاهم جلو رود. به هر حال هر کشوری مصالحی دارد و این مصالح و و منافع ملی باید همه جانبه دیده شود.

پس از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید در ایران هیئتی به سرپرستی وزیر مهاجرین افغانستان با پیامی از رئیس جمهور این کشور به ایران آمد و ملاقات هایی با مقامات وزارت خارجه و مقامات وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران داشتند و این دیدارها منجر به تفاهماتی در ارتباط با مسئله مهاجرین شده است. تاکید می کنم که این موضوع یک موضوع انسانی است و البته ابعاد سیاسی اقتصادی و امنیتی دارد و باید در یک بستر کارشناسی و در یک روند معقول مورد بررسی قرار گیرد و تصمیماتی که اتخاذ می شود بر اساس همین محور هایی که اشاره شد به اجرا گذاشته شود فکر می کنم در دولت جدید بنا بر این است که این مسئله به نحوی دنبال شود که کمترین ضایعات و هزینه ها را داشته باشد.

دولت آقای روحانی با شعار تغییر در سیاست خارجی بر سرکار آمد و به طور مشخص دولت نگاه متفاوتی به رابطه با جامعه جهانی به خصوص کشورهای غربی دارد. با توجه به روابط افغانستان و غرب به خصوص آمریکا و موضوع پیمان استراتژیک بین دو کشور، در صورت بهبود روابط ایران و غرب آیا می توان از کاهش نگرانی های ایران در مورد پیمان استراتژیک آمریکا و افغانستان و در نتیجه بهبود روابط ایران و افغانستان سخن گفت؟

من با آنچه در سوال مطرح شد چندان موافق نیستم. اشاره کردم که احساس من این است که دولت جدید تاکید  جدی بر روابط با همسایگان و اولویت بخشیدن به این روابط دارد. بنابراین پیش از آنچه روابط ایران و غرب مورد نظر دولت باشد روابط با همسایگان مورد اهتمام دولت است و در سخنان وزیر خارجه این مسئله به دقت قابل مشاهده است. توجه داشته باشیم که امروز بخش جدی از جامعه جهانی یعنی بیش از 37 کشور در همسایگی ما یعنی در افغانستان حضور نظامی دارد و این دو قابل تفکیک نیستند. مشخص است که به میزانی که ما رابطه ای بهتر و مبتنی بر احترام متقابل و بر اساس منافع و مصلحت ها با جامعه جهانی داشته باشیم به همان میزان می توانیم رابطه مشخص تر و بهتری در جهت منافع متقابل با همسایگان خصوصا با موضوع افغانستان داشته باشیم. به نظر می رسد که روابط کم تنش تر ایران با جامعه جهانی می تواند بستری برای روابط بهتر ایران با همسایگان به خصوص افغانستان در همه عرصه های امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی باشد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/16

انتشار اولیه: جمعه 29 شهریور 1392/ باز انتشار: دوشنبه 1 مهر 1392