بده و بستان سیاسی روسیه - آمریکا در سوریه

دیپلماسی ایرانی: ورق بازی در سوریه برگشته است. سوریه عزم خود را برای پیوستن به پیمان منع گسترش تسلیحات شیمیایی علنی کرده است. به نظر می رسد که کابوس جنگ تا حدودی از سر سوریه دور شده است. بنابر آخرین اخبار ، سازمان ملل اعلام کرده است که  تمام مدارک لازم برای پیوستن سوریه به معاهده منع گسترش تسلیحات شیمیایی را دریافت کرده  و عضویت دمشق از 14 اکتبر آغاز می شود. بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل از توافق روز شنبه سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه با جان کری، همتای آمریکایی اش درباره سلاح های شیمیایی سوریه استقبال کرده و متعهد شده است که به اجرای این توافقنامه کمک کند. باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا نیز بلافاصله پس از توافق لاوروف و کری از این توافقنامه استقبال کرده و سران کشورهای اروپایی از جمله فرانسه وانگلستان وآلمان نیز از این توافقنامه ابراز خشنودی کردند.اما وزارت دفاع آمریکا، پنتاگون اعلام کرد، به رغم توافق اخیر جان کری و سرگئی لاوروف در خصوص از بین بردن سلاح های شیمیایی سوریه نیروهای آمریکایی همچنان در حالت آماده باش برای انجام هرگونه عملیات نظامی احتمالی علیه سوریه باقی خواهند ماند. دیدار سران کشورهای عربستان، اردن و امارات با فرانسوی ها در خصوص ادامه حمایت از مخالفان سوری هم نشان از سرخوردگی آنان برای حضور در میدان جنگ علیه سوریه است. شاید در این جبهه اختلافاتی با واشنگتن به دلیل تعلل در حمله به سوریه به وجود آمده است که سبب ایجاد نگاه متفاوتی به حل بحران در این کشور شده است. با دکتر بهرام امیراحمدیان، تحلیلگر مسائل بین الملل در خصوص پیوستن سوریه به پیمان منع گسترش سلاح های شیمیایی و نقش روسیه و امریکا و کشورهای عربی در این میان به گفتگو نشسته ایم:

روسیه و آمریکا طرح جدیدی را برای سوریه پیچیده اند. جزئیات این طرح و نقش روسیه در این داستان چیست ؟

در خصوص این مذاکرات باید به چند نکته بسیار مهم اشاره کرد:  سوریه را متقاعد به اعتراف در خصوص  سلاح های شیمیایی کرده اند. از سوی دیگر  پیوستن به پیمان منع گسترش سلاح های شیمایی ، احتمال خطراتی که ممکن بود پس از سقوط و یا کناره گیری بشار اسد در صورت دسترسی نیروهای دولتی یا مخالف به این سلاح ها ایجاد کند را کاهش داده است. بر اساس توافق انجام گرفته این تسلحیات باید در اختیار سازمان ملل قرارگیرد و با نظارت این سازمان در نهایت این تسلیحات از میان برداشته شود.

به نظر می رسد که در این توافق  جامعه جهانی به این نکات مثبت دست پیدا کرده و طبیعتا باید امتیازاتی به روسیه داده باشد. آنچه که مطرح شده از این بحث نشات می گیرد که روسیه همواره تاکید داشته که دولت سوریه از این سلاح ها استفاده نکرده است. این رویکرد به معنای آن است  که سلاح های شیمیایی سوریه در کنترل روسیه و مستشارانی که در آنجا اقامت دارند، قرار گرفته است. بر همین اساس در مقابل امتیازاتی که به جامعه جهانی داده می شود و سبب کاهش هزینه قدرت های جهانی در حمله به سوریه خواهد شد درخواست شده که بشار اسد را به عنوان جنایتکار جنگی محاکمه نکنند چرا که بر اساس تعاریف موجود می تواند به عنوان جنایتکار جنگی معرفی شود.

از سوی دیگر باید به این نکته نیز اشاره کرد که نجات بشار اسد از محاکمه به سختی مورد پذیرش جامعه جهانی قرار می گیرد به دلیل آنکه تنها ایالات متحده امریکا نیست که این مساله را دنبال می کند بلکه نهادهای وابسته به سازمان ملل، حقوق بشر و عفو بین الملل در میان جوامع مختلف خواهان تعقیب آن هستند، همچنین افرادی که از جنگ در سوریه یعنی شهروندان سوری که  آسیب دیده اند هم بدون شک به دنبال بازپس گیری آنچه که از دست داده اند خواهند بود. اگر 100 هزار کشته در درگیری های سوریه صد نفر هم عقبه داشته باشند جمعیت بسیار زیادی هستند که به طور حتم با دولت سوریه از نظر حقوقی و قانونی مشکل دارند. بنابراین در موضوع عدم محاکمه اسد در صورتی که این مساله پایان یابد تنها تضمین روسیه و امریکا کافی نخواهد بود بلکه این مساله در نهادهای حقوقی پیگیری خواهد شد.

امریکا اعلام کرده است که اگر سوریه پیمان منع استفاده را نقض کند، برای حمله به سوریه منتظر مجوز سازمان ملل نخواهیم ماند. شما این نگاه امریکا را پس از شک و تردید ها و در نهایت تصمیم به عدم حمله چگونه تفسیر می کنید؟

در اثتای آماده شدن برای حمله به سوریه جان کری به طور تلویحی در یک سخنرانی اعلام کرد که امریکا حمله نمی کند به شرط آنکه سوریه سلاح های شیمایی خود را به جامعه جهانی تسلیم کند که آنها معدوم شود. از این ابتکار کری روسیه بهره گرفت و وزارت خارجه این کشور به دلیل آنکه با سوریه رابطه نزدیکی دارد این موضوع را طرح کرده که در نهایت این ابتکار به نام روسیه تمام شده است. از آنجایی که روسیه قصد داشته تا نقشی در جامعه جهانی ایفا کند از این فرصت استفاده کرده و با نفوذی که در سوریه داشته توانسته آنها را به پای میز مذاکره کشاند و ولید معلم را وادار کرده تا اعتراف کند سلاح شیمیایی دارند و آنها را تحویل جامعه جهانی خواهند داد. از این جهت به نظر می رسد امریکا بر این تفکر پافشاری دارد که اگر این ابتکار هم کارساز نباشد و قصد داشته باشند برای ادامه بحران زمان بخرند حمله نظامی رخ خواهد داد، به دلیل آنکه امریکا در ابتدا صحبت از یک هفته کرده بود و سپس 15 روز شد و در حال حاضر مهلتی یک ماهه داده اند. باید اشاره کرد که این فرایند طول خواهد کشید و جابجایی این سلاح ها بسیار حساس و  هزینه بر است چراکه در میانه راه معدوم شدن  ممکن است از سوی تروریست ها حملاتی صورت گیرد که بحران را جدی تر کند. به همین سبب وقت یک هفته ای که امریکا داده در عمل نقض آن مذاکرات است و به نظر می رسد امریکا همچنان مترصد حمله است.

بنابراین هرگونه کوتاهی منجر به فاجعه ای خواهد شد.  بدین معنا که اگر میان دولتمردان سوریه افرادی باشند که قصد ایجاد مشکلاتی برای دولت سوریه داشته باشند در این کار تعلل می کنند و بهانه ای به دست امریکا می دهند تا ایالات متحده حمله کند. بنابراین به نظر می رسد بهترین راه آن است که هر چه زودتر ضرب العجلی تعیین کنند و در برنامه زمان بندی دولت سوریه تعهدپذیر باشد تا از این فاجعه جلوگیری کنند، در غیر این صورت امریکا منتظر است که اقدامات نظامی خود را به سرانجام برساند که در نهایت منطقه را به آشوب خواهد کشید.

فرانسه با سه کشور عربی عربستان، امارات و اردن توافق کرده اند که همچنان حمایت خود را از مخالفان سوری ادامه دهند. آیا می توان گفت که در حال حاضر اختلافی میان این کشورها با امریکا بر سر حمله به سوریه پیش آمده است و یا به عبارت دیگر این سه کشور عربی از عدم حمله به سوریه سرخورده شده اند؟

فرانسه و کشورهای عربی و امریکا می توانند به موازات هم اقدام کنند و یا به تنهایی. فرض محال این است که اگر امریکا به سوریه حمله کند و ماشین نظامی این دولت را تضعیف کند بالاخره باید جایگزینی برای دولت پیدا شود و آنها نباید افراد وابسته به نیروهای افراطی  و القاعده ای باشند که در آن صورت همه متضرر خواهند شد به ویژه کشورهای همسایه ای که به نوعی از مخالفان میانه رو حمایت می کردند. از این منظر است که جبهه دیگر قصد دارد در حین آنکه دولت سوریه  به تعهدات خود برای خلع سلاح شیمیایی عمل می کند و در زمانی که این دولت تضعیف می شود نیروی جایگزینی پیدا کنند که جزو گروه های افراطی نبوده و به تعهدات بین المللی نیز پایبند باشد. همچنین  تسلیحاتی که تا به امروز در اختیار مخالفان بوده تسلیحات سبک بوده است و از این پس لازم است برای توازن قوا مخالفان به سلاح های استراتژیک دست پیدا کنند. از این منظر است که پیش از این نیز دربرنامه  فرانسه و برخی از کشورهای عربی ارسال کمک های تسلیحاتی به معترضین سوری وجود داشت اما زمان آن را اعلام نکرده بودند. در حال حاضر زمان آن رسیده که اقدام کنند تا بتوانند در تحولات موازنه قوایی که در سوریه صورت می گیرد نقش آفرینی کنند و از فاجعه ای که منتظر آن هستیم جلوگیری شود.

همانند مصر که امریکا دخالتی نکرد و عربستان به تنهایی از مخالفان مرسی حمایت کرد؟

خیر، مساله مصر و سوریه بسیار متفاوت است چراکه مخالفان مرسی پشتیبانی با عنوان ارتش داشتند اما در سوریه ارتش با دولت است و یا به معنای دیگر ارتشی ایدئولوژیک می باشد، در مصر ساختار ایدئولوژیکی برای ارتش وجود نداشت که در نهایت شاهد بودیم با قدرتی که در دست داشت از مردم حمایت کرد. در حالیکه وضعیت در سوریه متفاوت است به دلیل آنکه  مخالفانی که در برابر دولت قرار گرفته اند مسلح هستند یعنی جنگ داخلی است در صورتی که در مصر جنگی وجود نداشت مخالفان حضور داشتند اما از اسلحه استفاده نمی شد  چراکه ساختار اخوان المسلین کاملا متفاوت است. نوع دخالت عربستان هم بر این اساس متفاوت خواهد بود. عربستان در بحرین نیروی نظامی می فرستد، در مصر 6 میلیارد دلار کمک می کند و در سوریه نیز به نحو دیگری برای مخالفان سلاح ارسال می کند که تمامی این تلاش ها درجهت  تامین منافعش است.

امیر کویت با اوباما دیداری داشته، این دیدار و مذاکره را در کجای پازل تحولات خاورمیانه و بحران سوریه قرار می دهید؟  

اگر قصد رصد تحولات منطقه را داشته باشیم کویت منطقه خوبی است به دلیل آنکه قلب پایگاه های نظامی در خلیج فارس به حساب می آید طبیعی است که این کشورها روابط نزدیکی دارند به اضافه آنکه قدرت نظامی برای جلوگیری از حمله های احتمالی از سوی کشورهایی همچون سوریه موجود نیست. بر همین اساس در جنگ خلیج فارس هم شاهد بودیم آنچه که سبب پایان اشغال کویت شد نیروهای نظامی کویت نبودند بلکه نیروهای امریکایی بودند که وارد عمل شده و رفع اشغال کردند. دولت کویت که متحد امریکاست علاقه دارد این رابطه را به ویژه در شرایط کنونی به هر شکلی  حفظ کند و در دادن پایگاه به امریکا هم قطر و بحرین اعلام آمادگی کردند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: یکشنبه 24 شهریور 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 28 شهریور 1392