ایران؛ نقطه ای روشن در خاورمیانه ای متروک است

دیپلماسی ایرانی: باربارا اسلاوین، تحلیلگر امور ایران است که در سال 2007، کتابی تحت عنوان «ایران، آمریکا و راه مارپیچ به سوی درگیری»، منتشر کرد. توصیه های او در مورد سیاست خارجی ایران و آمریکا در رسانه های معتبر انعکاس پیدا می کند. آنچه در زیر می خوانید تازه ترین یادداشت اسلاوین در مورد ایران است که در آن به بهبود شرایط با روی کار آمدن دولت روحانی اشاره کرده و ایران را نطقه ای روشن در خاورمیانه امروزی توصیف می کند.

در حالی که باراک اوباما این هفته از سفر بازمی گردد -  تفریحی کوتاه مدت که با لزوم واکنش وی با بحران در قاهره به پایان رسید – به چشم انداز دستاوردی بزرگ در سیاست خارجی در پایان دور دوم ریاست جمهوری اش، می اندیشد.

مدت هاست که مصر، متحد قدیمی آمریکا به چیزی بین کشوری پلیسی و آشوب زده تبدیل شده، سوریه به خودزنی ادامه می دهد و درگیری ها در عراق، لبنان، یمن، لیبی، تونس و بحرین تشدید شده است. معدودی به نهایی شدن پیمان صلح اسرائیل – فلسطین امید بسته اند. خارج از خاورمیانه، تلاش برای احیای روابط به دیواری از جنس پوتین برخورد کرده و چین در بهترین حالت یک دوست دشمن به شمار می رود.

در میان این تصویر غم انگیز و متروک، یک نقطه ظاهرا روشن به چشم می خورد : ایران. با تغییر رئیس جمهور از یک چهره محرک و جنجال بر انگیز (محمود احمدی نژاد) به یک چهره تکنوکرات باهوش به نام حسن روحانی، شانسی واقعی برای تعدیل تنش های هسته ای و دور نگاهداشتن آمریکا از جنگ دیگری در خاورمیانه، پدید آمده است. حتی ایران می تواند به کاهش درگیری ها در سوریه و لبنان کمک کند.

ایران و ایالات متحده مدت هاست که یکدیگر را نفی می کنند و پس زدن یکدیگر به اندازه ای در سال های اخیر موثر بوده که تصور هرگونه مصالحه و توافق، دشوار به نظر می رسد. اما متحدان قدیمی آمریکا در منطقه اکنون تحت فشار جدیدی هستند و دیگر صف بندی مجدد آمریکا و ایران فراتر از تصور نیست.

تغییر محاسبات ایران و آمریکا

محاسبات ایران و آمریکا در سال های اخیر تغییر چشمگیری داشته است. برای ایالات متحده، مبارزه با القاعده از 11 سپتامبر 2001 به یک اولویت تبدیل شده که پس از آن تلاش برای منع اشاعه هسته ای در جایگاه دوم قرار داشته و ترویج دمکراسی نیز با فاصله زیادی در رتبه سوم بوده است. برای ایران که از زمان انقلاب اسلامی با تحریم ها و شرایط وخیم اقتصادی دست و پنجه نرم می کند، هدف اصلی لغو تحریم ها و کاهش ایزوله منطقه ای و همچنین پذیرش نقش منطقه ای این کشور در ساختارهای اقتصادی و امنیت منطقه ای است.

به خصوص با رشد سرطان گونه عناصر جهادی سنی در سوریه و ظهور مجدد آنها در عراق، لیبی، یمن و به ویژه مصر و افغانستان، منافع ایران و آمریکا در منطقه بیش از هر زمان دیگری به یکدیگر نزدیک است. با این حال کلید این قفل در حل پرونده هسته ای و آرام کردن اسرائیل، عربستان و اعضای کنگره آمریکا، است. اکنون اگر نشانه ها در مقایسه با زمانی که محمد خاتمی دولت را ترک کرد بهتر نباشد، به طور حتم در مقایسه با چهار سال گذشته مطلوب تر است.  

حسن روحانی در نخستین کنفرانس خبری خود به طور روشن به پرسش ها در خصوص مذاکره مستقیم ایران و آمریکا پاسخ نداد. اما خاطرنشان کرد ایران برای تعامل جدی با طرف های دیگر آماده است و عزم راسخی برای حل مسائل و تعدیل نگرانی های جامعه بین المللی دارد.  

وزیر خارجه روحانی، سفیر سابقه ایران در سازمان ملل است که اخیرا با کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مورد فراهم کردن زمینه ازسرگیری مذاکرات هسته ای گفت و گوی تلفنی داتشه است. محمد جواد ظریف و اشتون احتمالا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل که ماه سپتامبر در نیویورک برگزار می شود، با یکدیگر ملاقات می کنند.

ظریف که نقشی اساسی در مذاکرات هسته ای ایران ایفا خواهد کرد بارها تاکید داشته که سلاح هسته ای ، به جای ارتقاء امنیت ایران آن را مخدوش می کند و جمهوری اسلامی آماده است در مقابل به رسمیت شناخته شدن حقوق هسته ای برای تعدیل نگرانی های منطقی جهان خارج اقدام کند.

درحالی که مقام رهبری، حرف آخر را در مورد چنین موضوعاتی می زنند، روحانی و ظریف هر دو سابقه راضی کردن ایشان برای پذیرش روابط بهتر با غرب را داشته اند. روحانی در سال 2004، زمانی که در راس هیات مذاکره کننده هسته ای ایران قرار داشت، با تعلیق غنی سازی اورانیوم موافقت کرد. ظریف نیز در سال 2003، یکی از چهره های دخیل در ابتکاری بود که پیشنهاد مذاکره ایران و آمریکا در خصوص مسائل مورد دغدغه دو طرف را مطرح می کرد. مذاکره در خصوص پرونده هسته ای، تروریسم و مجادله اعراب و اسرائیل. 

سخن از میانه روی

ظریف اخیرا در مصاحبه ای که با دیپلماسی ایرانی داشته علیه رادیکالیسم در سیاست خارجی سخنن گفته و اعلام کرده که با روی کار آمدن روحانی، ایران به اندازه کافی اعتماد به نفس دارد تا میانه روی که کدی برای مصالحه به شمار می رود را ازخود  نشان دهد.

ظریف می گوید: میانه روی در باور شخصی ریشه دارد و کسی که به میانه روی اعتقاد دارد، به توانمندی ها، قدرت ، امکانات، و ظرفیت های خود در این راه واقف است. اما آنهایی که ضعیف تر هستند، راه رادیکالیسم را دنبال می کنند. رادیکال ها در جهان بزدل هستند. امروز جهان به میانه روی نیاز دارد و جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور قدرتمند،می تواند سیاست خارجی خود را با اعتدال پیش ببرد.

البته معنای میانه روی در سطح تجربی باید در آینده مشاهده شود. اما در شرایطی که تغییر در تفکر به تنهایی کافی نیست، این نکته اهمیت دارد که فضایی برای موفقیت مذاکرات ایجاد شود.

زمانی که احمدی نژاد رئیس جمهور ایران بود، هر گونه تلاش برای تعدیل تنش های ایران و آمریکا، با اظهارات وی در مورد نابودی اسرائیل و انکار هولوکاست و دیگر اظهارات جنجالی، مخدوش می شد. این در حالی است که روحانی با شرایطی متفاوت با انتخاب احمدی نژاد بر سر کار آمد و از حمایت عمومی برخوردار است.

در بطن منطقه ای که تا کنون در آن بیش از 100 هزار نفر در سوریه کشته شده اند، و نیروهای امنیتی و ارتش در مصر نیز ظرف مدت یک هفته، هزار نفر را کشته اند، ایران کشوری به شمار می رود که که در مقام مقایسه به خون آغشته نشده است. دولت روحانی نیز به دنبال آزادی های اجتماعی و آزادی زندانیان سیاسی است.

من در جریان سفر اخیر به ایران، دریافتم که مردم این کشور در مورد رئیس جمهور جدید تردید هایی دارند اما از پایان دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد خرسند به نظر می رسند. آمریکا در مصر گام های صحیحی برنداشته و اکنون سطح آمریکا ستیزی در این کشور بسیار بالا است. عربستان سعودی و پادشاهی های سنی مذهب دنباله رو این کشور، آمریکا و اروپا را در سر و سامان دادن به دولت جدید مصر ناتوان می بینند. شاید دولت اوباما نفع بیشتری در تمرکز بر موضوع ایران و دستیابی به توافق با تهران داشته باشد، تا تلاش برای نفوذ در میان ژنرال های مصری. رئیس جمهور آمریکا اکنون می تواند به هدفی دست یابد که همتایان سابق او در 34 سال گذشته نتوانستند آن را محقق کنند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: پنجشنبه 31 مرداد 1392/ باز انتشار: دوشنبه 4 شهریور 1392