از بهار ترکی خبری نیست

دیپلماسی ایرانی: همه چیز از میدان تقسیم شروع شد. طرح ساخت و ساز شهری بحث برانگیز در پارک میدان تقسیم استانبول تبدیل به سوژه ای برای به خیابان ریختن ترک هایی شد که مترصد فرصتی برای دندان نشان دادن به دولت رجب طیب اردوغان یا در اصل  حزب عدالت و توسعه بودند. ناآرامی هایی که 5 روز پیش توسط گروهی از فعالان محیط زیست در تقسیم استانبول آغاز شد اندک اندک به 67 شهر دیگر ترکیه هم سرایت کرده و شاید بتوان از آنکارا و ازمیر به عنوان دومین و سومین میزبان گسترده این ناآرامی ها یاد کرد. مخالفت با تخریب پارک تقسیم در حقیقت به ابزاری برای مخالفت با سیاست های کلان سیاسی حزب عدالت و توسعه همراه شد. پخش تصاویری از برخورد خشونت آمیز پلیس ترکیه با معترضان و استفاده از گازهای اشک آور بسیاری از همراهان دولت ترکیه در سطح منطقه ای و البته متحدان غربی این ساختار سیاسی را متعجب کرد. در حالی که رجب طیب اردوغان در میانه ناآرامی ها بار سفر بسته و به کشورهای شمال آفریقا سفر می کند، معاون وی در حرکتی در راستای آرام کردن شرایط از برخورد خشونت امیز نیروهای امنیتی عذرخواهی کرده و با نماینده مخالفان به بحث و گفتگو می نشیند. گفتگویی که تا لحظه تنظیم این متن دستاورد آن ارائه درخواست هایی از سوی مخالفان و زمان خواستن معاون اردوغان برای پاسخ دادن به انها بوده است. بر این اساس مقامات پلیس در شهرهایی  که معترضان در انها سرکوب شده اند باید به دلیل صدور دستور توسل به راهکارهای خشونت آمیز از کار برکنار شوند.  آزادی همه تظاهرکنندگان بازداشتی از آغاز اعتراض ها و صرف نظر از طرح ساخت و ساز شهری بحث برانگیز در پارک میدان تقسیم استانبول نیز از دیگر درخواست های مخالفان عنوان شده است.

با اغاز ناآرامی ها در ترکیه بسیاری از کارشناسان آنچه در این کشور در 5 روز گذشته رخ داد را در راستای تحولات جهان عرب در دو سال گذشته تحلیل کرده و حتی از آن با عنوان بهار ترکی یاد کردند. این در حالی است که هنوز مدرک مستدلی دال بر درخواست اکثریت مردم ترکیه برای برکناری رجب طیب اردوغان در دست نیست و در این مسیر نمی توان همراهی موج عظیمی از مردم با دولت در چند دهه اخیر و انتخابات برگزار شده در این کشور را فراموش کرد. سیاست های اقتصادی حزب عدالت و توسعه به گونه ای برنامه ریزی شده و پیش می رود که به عقیده بسیاری از تحلیل گران ترکیه تا سال 2023 در زمره ده کشور برتر جهان در حوزه اقتصاد قرار خواهد گرفت.عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه که خود از حزب عدالت و توسعه است در جریان این ناآرامی ها انعطاف سیاسی بیشتری از خود نشان داده اما تاکید می کند که اعتراض های مردمی در ترکیه شاید از جنس اعتراض های وال استریت در ایالات متحده باشد اما برگرفته از خیزش های مردمی در خاورمیانه نیست.  از میر محمود موسوی مدیر کل پیشین آسیای غربی وزارت خارجه  و تحلیل گر ارشد مسائل منطقه  سوال کردیم که آیا ترکیه که بسیاری از آن به عنوان الگویی برای کشورهایی چون مصر و تونس پس از انقلاب یاد می کردند اکنون خود قربانی دومینوی این خیزش های مردمی شده است ؟ دلایل سیاسی گروه های حاضر در این اعتراض ها ، پیش بینی برخورد دولت با معترضان و تاثیر این ناآرامی ها بر هیمنه حزب عدالت و توسعه از دیگر پرسش های ما از وی بود.متن این گفتگو به شرح زیر است:

آنچه که این روزهای اخیر در ترکیه شاهد هستیم به نوعی اعتراض به برخی از سیاست های دولت است، اما برخی آن را به بهار ترکی تعبیر کرده اند. شما تا چه میزان با این تعبیر موافق هستید و افراد معترض را به چه گروه هایی دسته بندی می کنید؟
 

اینگونه به نظر می رسد آنچه در ترکیه جریان دارد  با آنچه که به طور خاص دربرخی کشورهای عربی می گذرد، متفاوت است. در حال  حاضر در ترکیه برخوردهایی میان دولت منتخب مردم باگروه هایی صورت گرفته که ماهیت ان با سایر درگیری های منطقه متفاوت است.دولت در نتیجه انتخابات و در نتیجه یک روال قانونی دردست حزب عدالت و توسعه است . در مقابل حزب عدالت وتوسعه که اکثریت را دارد، گروه هایی در ترکیه هستند که از این امر ناخشنودند اما چون فاقد اکثریت هستند از راه های دموکراتیک و سازو کارهای قانونی قادر به تغییر دولت نیستند.یک اعتراض محدود اجتماعی ،بهانه لازم را برای مخالفین فراهم نموده که فرصت موجود را غنیمت بشمرند وهر کدام باانگیزه ای به کاروان معترضین بپیوندند. به طور خلاصه می توان به چند گروه که بالقوه می توانند درحرکت حاضر منفعت و سهم داشته باشند ، اشاره کرد.

1. نظامیانی که قدرت سیاسی خود را از دست داده اند: نباید فراموش کرد به مدت چندین دهه قدرت در ترکیه به نظامیان تعلق داشت و آنها در طول ده سال گذشته به تدریج با تدبیر حزب عدالت و توسعه و به طور مشخص رجب طیب اردوغان تا میزان زیادی به محل معقول قانونی خود یعنی پادگان ها بازگردانده شده اند، اما این روند تکمیل نشده و هنوز می توانند مزاحمت هایی برای دولت ایجاد کنند.شاید در سر برخی از ژنرال های ترکیه هنوز رویای شیرین بازگشت به قدرت دست یافتنی باشد.
2. احزاب لائیک مخالف برخی سیاست های اسلام گرایانه دولت:  این احزاب در مقابل حزب عدالت و توسعه که گفته می شود انگیزه ها و آرمان اسلامی را دنبال می کند، در ساختار حکومتی ترکیه دارای قدرت هستند . از جمله  آنها حزب جمهوری خلق است که در ترکیه سابقه هشتاد ساله دارد و از زمان آتاتورک در صحنه سیاسی ترکیه حرف اول را زده و اکثر دوره ها حاکمیت را  با حمایت نظامیان  در دست داشته است. تلاش های ده ساله این حزب برای به زیر کشیدن اردوغان از راه های دموکراتیک نتیجه نداده است.
3. شرایط داخلی قومی مذهبی ترکیه : جمعیت کثیری از علویون در این کشور هستند وبا توجه به تجربه دوران عثمانی و به دلیل بافت  سیاسی و اجتماعی میل به حکومت های لائیک دارند و در بخش قومی نیز باید به جریان های قدرتمند ناراضی کردی  اشاره کرد
4:مشکلات خارجی:  این مشکلات نیزظرفیت آن را دارد که دولت عدالت و توسعه  را به دردسر بیندازد .ترکیه از یک  طرف  اختلافات سنتی با دو کشور یونان و ارمنستان دارد . مانورهای سیاسی قدرتمند اردوغان در مقابل اسرائیل موجب آشفتگی مقام های تل اویو شده است.، از طرف دیگر در دو سال اخیر با توجه به تحولات سوریه رقابت جدی را میان ترکیه از یک سو، سوریه ، عراق و ایران  از سوی دیگر می توان مشاهده کرد.
با توجه به مجموعه شرایط داخلی و خارجی می توان گفت آنچه که در ترکیه می گذرد می تواند ترکیبی از عوامل ذکرشده باشد. اما به طور قطع نمی توان آن را به عنوان خیزشی دانست که بوی دموکراسی خواهی می دهد. به  شعارها و نقطه شروع این حرکت نیز نگاه کنیم  به دو مساله کوچک اشاره می شود که  ایجاد مجتمعی در  منطقه ای سبزدر استانبول و یا محدود کردن تبلیغ و فروش مشروبات الکلی در شب یا نیمه شب است که نمی تواند انگیزه یک واقعه اجتماعی باشد. بنابراین  اگر اعتراض های ترکیه را با خواسته های دموکراسی خواهی که در سایر کشورهای منطقه مطرح بوده وهست، مقایسه کنیم این عنوان شامل ترکیه نمی شود البته نمی توان ادعا کرد که حکومت ترکیه حکومتی صد درصد دموکراتیک است اما می توان گفت به این سمت حرکت می کند و یا به عبارت روشن تر روند دموکراسی در این کشور به پیش می رود.

پیش بینی شما از نتیجه این اعتراض ها چیست و آیا اردوغان به معترضین امتیاز خواهد داد و یا همچنان با روش های خشونت آمیز سعی در کنترل اوضاع خواهد داشت؟

شاید مشکل باشد به طور روشن تصویر آینده را ارائه داد، اما در مجموع می توان چینش نیروهای ترکیه را این گونه تفسیر کرد که طرفداران حزب عدالت و توسعه بسیار زیاد و گسترده اند و  نظر سنجی ها نشان می دهد که هنوز حمایت وسیع مردم ترکیه پشت سر حزب عدالت و توسعه است که این مساله نیز جنبه سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی و در نهایت اعتقادی دارد. بدین معنا که در حوزه حامیان حزب عدالت و توسعه افراد لائیک نیز فراوان دیده می شوند و این حمایت نیز  به دلیل موفقیت های اقتصادی است که این حزب داشته، تورم را کنترل کرده و اشتغال را بالا برده و در اقتصاد دنیا جایگاه مناسبی داراست. بنابراین حزب عدالت وضعیت قوی در جامعه ترکیه دارد اما  با توجه به اینکه جریانات متفاوتی در مقابل این حزب وجود دارند، آنها سعی می کنند تا از فرصت بدست آمده برای تضعیف حزب عدالت و توسعه استفاده کنند. اما اینکه این حزب اشتباهی را مرتکب خواهد شد یا خیر، طبیعتا هر اشتباهی می تواند منجر به طولانی شدن این حرکت  شود اما در کل نمی توان گفت که حرکت ریشه داری است و تصور نمی شود که منجر به جابجایی قدرت در ترکیه شود و نمی تواند حکومت فعلی ترکیه را تهدید کند.دولت ترکیه برای کنترل اوضاع از دادن برخی امتیازات تاکتیکی استفاده می کند ولی قدرت را واگذار نخواهد کرد.مخالفین در ادامه ناارامی مشکل خواهند داشت.سهم جهانگردی در اقتصاد ترکیه 27 میلیارد دلاراست وبه خصوص استانبول با ۱۰ میلیارد دلار درامد به این پول محتاج است و مشکل بتوان پذیرفت که تحمل شرایط ناآرام را داشته باشدد.
 

در چند ماه اخیر بخصوص با تشدید بحران در سوریه و همسویی ترکیه با سیاست های آمریکا و اروپا در قبال این جریان شاهد نزدیکی بیشتر انکارا به غربی ها بودیم. آیا این وقایع می توان به تغییر رویکرد اروپایی ها و آمریکا در نگاه مثبت به دولت اردوغان منتهی شود؟

در اروپا همیشه دو نوع رویکرد متفاوت نسبت به ترکیه وجود داشته است:
یک مورد رویکرد محافل حقوق بشری است که در وضعیت حاضر از آن استفاده خواهند کرد به دلیل آنکه در جهت برنامه های خود فشار بیشتری را بر دولت ترکیه وارد کنند.
اما در سطح دولت ها بعید به نظر می رسد که حرکت جدی در مقابل ترکیه  صورت گیرد.
در خصوص امریکا نیز رابطه با ترکیه رابطه بسیار مهمی است که به مساله فلسطین، به مجموعه تحولات بهاری منطقه، جایگاه ترکیه در مقابل روسیه و قفقاز و مسائل و مشکلاتی که امریکا با ایران در مساله هسته ای دارد مربوط است . بعید به نظر می رسد که دولت امریکا در تحولات ترکیه در مقابل دولت این کشور قرار بگیرد و گمان می کنم که ترجیح امریکایی ها بر این است که ترکیه شاهد تغییرمهمی نباشد.

شما اشاره کردید که حزب عدالت و توسعه حامیان بیشماری در ترکیه دارد، با توجه به آنچه که اخیرا در این کشور شاهد بودیم از جمله دستگیری ۱۷۰۰ نفر، به نظر شما از محبوبیت اردوغان تا چه میزان کاسته شده است؟

صحنه هایی که این روزها در رسانه ها شاهد آن هستیم تاثیر منفی بر محبوبیت اردوغان خواهد داشت اما اینکه  در طولانی مدت  هم ادامه داشته باشد باید منتظر بود تا اینکه تحولات بعدی چه خواهد شد. در حال حاضر نظر سنجی هم صورت نگرفته و اگر اظهارنظری داشته باشیم متوسل به گمانه زنی خواهیم شد که اعتباری نخواهد داشت.اکثریت مردم شرایط مطلوب اقتصادی و رفاهی خود را محصول مدیریت صحیح حزب عدالت و توسعه می دانند.
آیا معترضینی که این روزها در ترکیه به بهانه برخی از مسائل به تظاهرات رفته اند، افرادی هستند که نسبت به سیاست های اردوغان که فردی اسلام گراست، اعتراض داشته و دارند؟
بعضی از سیاست های دولت ترکیه برای برخی گروه های لائیک خوشایند نیست، اما این گروه ها از سوی دیگر هدف رسیدن به قدرت را نیز دنبال می کنند. بنابراین نمی توان این حرکت ها را مبارزه   علیه اسلام خواهی دانست. هیچ یک ازحرکت هایی که حزب عدالت و توسعه داشته حرکت های رادیکال در جهت اسلام خواهی نبوده،  بلکه حرکت های کوچک و نرمی بوده است. به طور نمونه پس از سال ها حکومت،این حزب خواسته به میزان بسیار کمی ازتبلیغ و فروش مشروبات  بکاهد که نمی توان طرح این موضوع را حرکتی رادیکال تلقی کرد و به عنوان حرکتی که کشور را به سمت حکوت اسلامی می برد دانست ، حرکت این حزب ملایم و با شیب کمی بوده است.این اتهامات مقبولیتی نخواهد داشت مگر آنکه  در دست برخی اهداف دیگر قرار گیرد که به دنبال رسیدن به قدرت هستند.
تحریریه دیپلماسی ایرانی‪ 14/

انتشار اولیه : چهارشنبه 15 خرداد 1392/ باز انتشار: دوشنبه 20 خرداد 1392