بازگشت به مذاکرات از ترس انزوای سیاسی

دیپلماسی ایرانی:   "کوئه ریونگ هائه"، نماینده ویژه کیم جونگ اون با نامه ای دست نویس به چین رسید.مخاطب نامه رهبر جوان و سرکش کره شمالی، رئیس جمهور چین بود.ظاهرا این بار کره شمالی برای آشتی کنان با متحد قدیمی خود که شاید بتوان آن را تنها دوست پیونگ یانگ در عرصه منطقه ای هم خواند ، پیشقدم شده است. شیطنت های هسته ای اخیر کره شمالی و مانورهای موشکی آن دیگر کاسه صبر چینی های در حال رقابت با آمریکا را هم لبریز کرده است. کره شمالی تاکنون جز دردسر سیاسی برای پکن ارمغان دیگری نداشته و چینی ها این بار نگران آن هستند که نزدیکی به پیونگ یانگ دوری از دیگر کشورهای منطقه را برای آنها به بار آورد. 

نماینده ویژه کره شمالی به صراحت اعلام کرد که پیونگ یانگ مشتاق است تا برای حل مسائل مطرح شده در مذاکرات شش جانبه و دیگر مذاکرات با تمامی طرفین این نشست ها همکاری کند.البته به گفته وی این اشتیاق تنها به کلام مختصر نخواهد شد و رهبر کره شمالی برای پیشبرد برخی گام های اساسی و اجرایی نیز آمادگی دارد. مذاکرات شش جانبه از سال 2009 میلادی به دنبال عدم توافقات درخصوص اینکه کره شمالی چه اقداماتی باید برای خاتمه دادن به برنامه های اتمی اش انجام دهد، به حالت تعلیق درآمده است.بسیاری از تحلیل گران مسائل شرق آسیا اعتقاد دارند که پیونگ یانگ از رابطه خصم آمیز با چین و تنها ماندن در معادلات منطقه ای واهمه داشته و البته به پکن به عنوان میانجی برای بهبود رابطه با واشنگتن هم نیاز دارد. دیپلماسی ایرانی در گفتگوی خود با دکتر اسماعیل بشری، کارشناس مسائل شبه جزیره موضوعاتی چون تاریخچه برگزاری مذاکرات شش جانبه و دلیل اصلی اشتیاق کره شمالی برای از سرگیری آن،  نقش چین در راضی کردن کره شمالی و واکنش امریکا را در قبال این پیشنهاد مورد بحث و بررسی قرار داده است:

کره شمالی تمایل خود را برای از سرگیری مذاکرات شش جانبه اعلام کرده است. تاریخچه مذاکرات شش جانبه به چه زمانی بازمی گردد؟ دلایل حضور آمریکا در این مذاکرات را در چه می دانید؟

این مذاکرات از سال 2007 آغاز شد و اعضای این مذاکرات کشورهای ژاپن، کره جنوبی، روسیه، چین، امریکا و کره شمالی بوده اند. حضور هر کدام از اعضا دلایلی دارد:

چین: به دلیل آنکه همسایه کره شمالی و بزرگ ترین متحد آن است

روسیه: متحد پیشین این کشور بوده و هم اکنون نیز دوست و همسایه شمالی آن است

ژاپن و کره جنوبی: بیشترین تهدید را از جانب کره شمالی احساس می کنند

امریکا: به عنوان آنکه قرارداد امنیتی با دو کشور کره جنوبی و ژاپن دارد و این دو کشور زیر چتر اتمی امریکا قرار دارند در این مذاکرات شرکت کرده است.

بر همین اساس مذاکراتی که انجام گرفته با حضور این شش کشور بوده است. قطع شدن این مذاکرات نیز به این دلیل بوده که هر دو طرف مذاکره کننده تا حدودی در این مسائل تاثیرگذار بوده اند و نمی توان تمامی تقصیرها را بر گردن کره شمالی انداخت. بحث اصلی از زمانی آغاز شد که کره شمالی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به سمت ساخت سلاح هسته ای وگسترش توان موشکی خود رفت. از آن زمانی که فعالیت خود را برای ساخت سلاح هسته ای آغاز کرد و موشک های خود را از حالت کوتاه برد به میان برد رساند، در وهله اول کشورهایی همانند کره جنوبی و ژاپن  احساس تهدید شدید کردند و امریکا که در قبال امنیت این دو کشور متعهد بود وارد صحنه شد. اما بعدا با گسترش توان موشکی کره شمالی به تدریج تهدید خاک امریکا نیز توسط موشک های دوربرد کره شمالی مطرح شد. بنابراین امریکا بیشترین تلاش خود را به کار گرفت تا همراه کره جنوبی و ژاپن، کره شمالی را متقاعد کنند که فعالیت های هسته ای خود را در محدوده صلح آمیز نگه داشته و حتی توصیه کرده بود که اگر این نیروگاه هسته ای آب سنگین خود را تغییر داده و فعالیت آن را متوقف سازد، در مقابل نیروگاه آب سبک ایجاد می کند که هم برق و نیازهای الکترونیکی کره شمالی را تامین کند، چراکه نیروگاه هایی که آب سنگین استفاده می کنند پولوتونیوم بدست آورده که این ماده عمده ترین ماده ای است که کره شمالی برای آزمایش های هسته ای خود از آن  استفاده می کند. در نتیجه اعضای مذاکره کننده خواستار توقف فعالیت های هسته ای کره شمالی به ویژه در امور نظامی شده و همچنین خواستار آن بودند که نیروگاه های آب سنگین خود را تبدیل به آب سبک کنند. در مقابل وعده هایی نیز به کره شمالی داده شد که کره شمالی نیز فعالیت نیروگاه خود را تعطیل کردند.

سرچشمه آغاز اختلاف ها میان دو طرف به چه مسائلی بازمی گردد؟

اما در کل اختلافاتی پیش آمد که امریکا، ژاپن و کره جنوبی به اندازه کافی نیازهای مالی و اقتصادی که در قالب کمک های غذایی، دارویی بود را به خوبی انجام ندادند و به تعهدات خود پایبند نبودند.  در نتیجه اختلافات میان آنها دوباره گسترش پیدا کرد، اگرچه در این فاصله زمانی که کره شمالی به توافقاتی با کره جنوبی و امریکا رسیده بود، کره جنوبی سعی کرد در منطقه ای در خاک کره شمالی منطقه اقتصادی و تجاری کیسونگ را به وجود آورد که تعداد زیادی از شرکت های کره جنوبی در آنجا شروع به فعالیت کردند و طبق برنامه بنا بود تعداد زیادی کارگر کره شمالی در این منطقه که روزبروز هم قرار بود دامنه فعالیت اقتصادیش رشد پیدا کند، مشغول به کار باشند. اما این روند طبق برنامه ها به صورت دلخواه پیش نرفت و تعداد کارگرانی که از کره شمالی در این مجتمع کار می کردند حدود 55 هزار نفر بود، با این وجود بخش قابل توجهی از ارز مورد نیاز کره شمالی را نیز همین مجتمع تامین می کرد. در نهایت کره جنوبی برای اینکه بتواند حداقل غول سیاسی کره شمالی را به سمت تعادل ببرد تا بعدها وحدت دو کره امکان پذیر شود، سعی کرد نوعی رفرم اقتصادی را درکره شمالی پیش ببرد و کمک هایی در این زمینه انجام دهد تا علاقه مندی های کره شمالی به سمت توسعه اقتصادی پیش رود و نه توسعه نظامی.

تحولات در کره شمالی هرازگاهی یا با تغییر رهبر پیش آمده و یا اتفاقاتی  که در منطقه منجر به تغییر رفتار پیونگ یانگ شده است. به عنوان نمونه گاه مانور مشترک امریکا و کره جنوبی و یا آزمایش های هسته ای و موشکی کره شمالی این منطقه را وارد تنش هایی کرده که امکان وقوع جنگ را در هرلحظه افزایش داده است. خوشبختانه تا به امروز جنگی جدید در این منطقه به تبع تحولات رخ نداده و مانورهای این دوره امریکا و متحدان آسیایی اش بیخ گوش پیونگ یانگ هم به پایان رسیده است. البته کره شمالی متوجه زیان های تعطیلی مجتمع صنعتی کیسونگ شد و در عین حال چین هم که مایل نیست در شبه کره تنش شدیدی به وجود آید چرا که  این تنش می تواند چین را وارد صحنه کرده و آسیب ببیند، همواره سعی کرده فشارهایی را بر رهبری کره شمالی وارد کند تا آنها به سمت مذاکره پیش روند. به همین  دلیل چنین روندی سبب شده تا کره شمالی مجددا تمایلی به سمت مذاکره پیدا کند.

نقش چین در معادلات هسته ای کره شمالی و تمایل امروزش برای بازگشت به مذاکرات شش جانبه را چگونه ارزیابی می کنید؟

البته نظری که چین دارد تا اندازه ای متوجه کره جنوبی هم است. آنها مدعی هستند و اصرار بر این امر دارند که هنوز هم امریکا تعدادی سلاح هسته ای در کره جنوبی دارد، اگرچه خود کشور کره جنوبی فاقد سلاح هسته ای است و به دنبال این آزمایش ها هم نرفته است، اما موشک هایی را که از امریکا خریداری کرده آزمایش می کند. چین بر این باور است که اگر بناست تا کره شمالی خلع سلاح شود، کره جنوبی هم باید از سلاح های استراتژیک خالی شود و شاید فشار چین بر این مبناست.

کره شمالی در حالی با پیشنهاد بازگشت به مذاکرات شش جانبه موافقت کرده که فعالیت های هسته ای و موشکی اخیر این کشور موجی از تحریم های جدید و قطعنامه های نو را برای آن به دنبال داشته است. آیا پیونگ یانگ این بار وادار به امتیازدهی بیشتر نخواهد شد؟

کره شمالی همیشه با خواستگاه حداکثری وارد صحنه می شود و در بسیاری مواقع مذاکرات صورت می گیرد اما به نتیجه مطلوب نمی رسد. در این مذاکرات امریکا، کره جنوبی و ژاپن در یک سو قرار خواهند گرفت و در سوی دیگر روسیه، چین و کره شمالی قرار خواهند داشت. اما نمی توان روسیه  را در این جریان به عنوان متحد کره شمالی قلمداد کرد، بلکه این کشور بیشتر نگران مسلح شدن کره شمالی به سلاح هسته ای است، همانطور که چین هم این نگرانی را دارد. بنابراین نمی خواهند این سلاح ها علیه آنها نیز استفاده شود.

اگرچه روسیه به عنوان دوست و چین به عنوان متحد طرف کره شمالی قرار می گیرند اما کفه ترازو زیاد به نفع کره شمالی نیست و در نتیجه سعی می کنند فشارهایی را به این کشور وارد کنند که کمتر دست به اعمال تنش زا بزند و به سمت مصالحه و تعادل پیش رود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14 

انتشار اولیه: شنبه 4 خرداد 1392/ باز انتشار: سه شنبه 7 خرداد 1392