سوریه، ایران را از مصر دور کرد

شرق: رابطه ایران و مصر گویا قرار نیست بهبود یابد، هرچند بعد از انقلاب مصر و سرنگونی حسنی مبارک دیکتاتور، امیدها برای برقراری رابطه ایران و مصر که سال هاست در بدترین وضع ممکن خود به سر می برد زنده شد، اما گویا این رابطه طلسم شده است. محمود احمدی نژاد که از زمان مبارک، تلاش زایدالوصفی برای برقراری رابطه میان دو کشور از خود نشان داده بود، می خواست برقراری رابطه این دو کشور را به نام خود ثبت کند. در دولت اصلاحات نیز دو کشور تا مرحله صدور بیانیه برقراری رابطه پیش رفتند اما ناگهان در 48ساعت آخر تلاشی که در آستانه به ثمر نشستن بود با اتفاقاتی از جمله عکس گرفتن مهدی چمران با نماد خالد اسلامبولی در بهشت زهرا بی نتیجه ماند و پرونده امنیتی شده رابطه با ایران در مصر، بار دیگر به دست بایگانی سپرده شد.  «ما به شکل قاطع در پی تجدید رابطه با مصر هستیم و اگر دولت مصر اعلام آمادگی کند تا پایان وقت اداری همین امروز، سفارت ایران در قاهره را برپا می کنیم»، این اظهارنظر احمدی نژاد در 24 اردیبهشت 1386 در کنار اظهارنظرهای دیگر او در رابطه با آمادگی همه جانبه برای برقراری رابطه با مصر گرچه نتیجه ای دربر نداشت اما با روی کارآمدن مرسی و سفر رییس جمهور دولت انقلابی به ایران جهت شرکت در اجلاس جنبش عدم تعهد امیدهای دولت را زنده کرد اما بار دیگر نحوه حضور مرسی و سخنرانی او و مدت زمان بسیار کم اقامت او در تهران نشان داد که اختلافات بین مصر و ایران آن قدر سطحی نیست که حتی با یک انقلاب بزرگ در مصر بتوان آن را به دست فراموشی سپرد. تلاش های رییس دولت ایران اما برای برقراری رابطه ادامه داشت و سه سفر علی اکبر صالحی به مصر گرچه باز هم بی نتیجه ماند اما میزبانی مصر در اجلاس همکاری های اسلامی زمینه مناسبی برای سفر احمدی نژاد به مصر را فراهم آورد. لبخندهای دو رییس جمهور در مقابل دوربین های رسانه های خبری در بدو ورود احمدی نژاد به مصر در فرودگاه قاهره گرچه بار دیگر احتمال برقراری رابطه بین کشور را به شدت تقویت کرد اما برنامه های جانبی رییس دولت ایران از جمله حضور جنجالی اش در دانشگاه الازهر، عمق اختلافات و ابعاد آن را به خوبی نشان داد. با این حال، لغو یک طرفه روادید اتباع مصر برای سفر به ایران و پیشنهاد کمک های اقتصادی به این کشور از سوی ایران، تلاشی مجدد بود برای بهبود رابطه. حمله تندروها به محل اقامت حافظ منافع ایران در مصر، رابطه این دو کشور را وارد مرحله جدیدی از سکون و عقبگرد کرده است! با محمدعلی سبحانی مدیرکل خاورمیانه وزارت خارجه و سفیر سابق ایران در لبنان و اردن در دوران اصلاحات درباره موانع روابط مصر و ایران به گفت وگو نشستیم.

_____________________________________________________________

بعد از انقلاب مصر، پیروزی اخوانی ها و روی کارآمدن مرسی در این کشور، در داخل ایران کم نبودند و فعالان سیاسی که از این تحولات ابراز خوشحالی و امیدواری کردند که رابطه برقرار خواهد شد اما همان طور که می بینیم، نه تنها در این رابطه پیشرفتی حاصل نشده بلکه دچار سکون و بعضا عقبگرد هم شده. علت این اتفاق را در چه می بینید؟
اینکه بعد از تحول رخ داده در مصر در ایران هم منتظر تحولی در خصوص رابطه با این کشور می بودیم، امری است طبیعی. در مصر هم بودند افرادی که چه در دوره مبارک و چه در حال حاضر معتقد بوده و هستند که اعتقادی به ضرورت قطع رابطه ایران و مصر ندارند، مخصوصا حالا اینکه مدعی هستند دولت انقلاب، تحت تاثیر غرب یا اسراییل هم نیست، چرا که کشورهای غربی و اسراییل مسلما تمایلی به برقراری رابطه دو کشور ایران و مصر نداشته و ندارند.
در این میان اما شتاب زدگی دولت ایران در برقراری رابطه به هر شکل ممکن و استفاده از آن در تحولات داخلی کشور از اول هم مورد انتقاد بنده و بسیاری از کارشناسان بوده، چون بر اساس منافعی که کشور دارد، باید اقدامات دیپلماتیک و اقدامات سیاسی در خارج از کشور صورت بگیرد نه اینکه یک دولت دوست داشته باشد حتما خودش کاری را انجام دهد. دولت ایران در رابطه با دولت مصر نباید عجله می کرد. خصوصا اقدامات آخر احمدی نژاد خیلی عجیب بود. حضور ایشان به آن صورت در دانشگاه الازهر یکی از همین نکات است؛ چرا که در آنجا به جایگاه رییس جمهور ایران اهانت شد. این سفری بود برای کاری خاص و باید برای همان کار انجام می شد.
بحث رابطه ایران و مصر باید در سطوح پایین تر مورد بررسی و چانه زنی و مذاکره قرار گیرد همان طور که تا الان تلاش می شده چنین روندی در پیش گرفته شود اما این سفر آقای احمدی نژاد و حواشی آن، کاری عجولانه بود که به رابطه ایران و مصر لطمه زد و آن را پیچیده کرد. البته این اولین و آخرین اقدامات از این دست ایشان نبود.
 

یعنی اقداماتی که از سوی دولت آقای احمدی نژاد برای برقراری رابطه بین دو کشور انجام شد از نظر شما شتابزده و غیرعملی بود؟
بله، رفتار دولت ایران و نسنجیده عمل کردن و شتابزدگی باعث شد که بخش هایی از دولت مصر عکس العمل های تندی نشان دهد. پس نمی توان به عملکرد این مدل خوشبین بود و تعبیر غیرعملی، درست است. امروز هم دوره خاصی در مصر است و ما می بینیم که برای اولین بار است که این طور محل اقامت مسوول حفاظت منافع ایران مورد هجوم قرار می گیرد.
باید توجه داشت همیشه اقدامات دیپلماتیک باید سنجیده و متناسب باشد. هر کاری باید به زمانش انجام شود، کارشناسان باید کار کنند، وزارت خارجه ها با هم بحث کنند، سازمان ها و نهادهای دوطرف با هم گفت وگو کنند، وقتی رابطه سیاسی برقرار شد و این رابطه سیاسی توانست حدبالایی از اعتماد به خودش جلب کند، آن وقت زمینه برای سفر مقامات سیاسی برای یک کار دوجانبه فراهم می شود و آن موقع است که رییس جمهور ایران هر کس که بود باید این کار را می کرد.
یک نقص در سیاست خارجی ایران وجود دارد و آن هم مربوط به آقای احمدی نژاد نیست. کلا ما این روند و رفتار را باید بیشتر آموزش ببینیم و اجرا کنیم و آن این است که «اصل استمرار» در سیاست خارجی رعایت نمی شود. اصل استمرار یک اصل شناخته شده است که دولت ها بر اساس منافع ملی سیاست های کلان کشور را طراحی می کنند. مهم نیست که چه کسی اجرا کند مهم این است که به موقع، سریع، دقیق و تاثیرگذار عمل شود.

به غیر از رفتارها و تصمیمات سیاسی دولتمردان ایران، بحث شیعه و سنی بودن و همچنین گرایشات مختلف مذهبی که در مصر وجود دارد تا چه اندازه توانسته بر عدم رابطه این دو کشور تاثیر بگذارد؟
ببینید، اینکه ما فکر کنیم چون در مصر، اسلامگراها البته بر پایه رای مردم و در یک فرآیند نسبتا دموکراتیکی روی کار آمدند بنابراین اینکه آنها فورا با ایران رابطه برقرار می کنند، تصور غلطی است. آنها هم مسایل و مشکلات خودشان را دارند. در مصر اسلامگراها، گرایش های مختلفی دارند. برخی از آنها به شدت طائفی فکر می کنند و ایران را طائفی می دانند و از فعالیت های مذهبی ایرانی ها نگران و با آن مخالف هستند.در همین جا اجازه دهید از رفتار شتابزده دولت در رابطه برقرار کردن با گروه های مختلف مصری بدون هماهنگ کردن با آن مراکز تصمیم گیر انتقاد کنم چرا که این تلاش ها منجر به بروز حساسیت های فراوانی شده است. سال پیش گروهی از خانواده شهدای مصر به ایران دعوت شدند و مورد پذیرایی قرار گرفتند، حضور این افراد در ایران موجب عکس العمل های تندی در داخل دولت مصر و میان افراطیون سلفی شد. به گونه ای که سلفی ها با استفاده از این فرصت علیه ایران قلمفرسایی ها کردند و دولت مصر را از ایران ترساندند و مجموعه اقدامات اینچنینی دولت مصر را وادار می کند از همکاری هایی که می خواهد با ایران انجام دهد عقب نشینی کند.

لغو روادید اتباع مصر به ایران و همچنین سفرهای توریستی گردشگران ایرانی به مصر که از آنها به عنوان دستاوردهای دولت در رابطه با دو کشور نام برده می شود، تا چه اندازه می تواند یخ رابطه دو کشور را آب کند؟
ببینید، بحث گردشگری هم کاری بسیار شتابزده و غیرمنطقی بود، دولت ایران در مصر همکاری توریستی ای را امضا می کند که توریست های ایران فقط به مراکز تاریخی بروند یعنی توریست های ایران حق ندارند به مراکز مذهبی بروند، حق ندارند به بازار مصر بروند، حق ندارند به جایی سفر کنند و این خودش یک کار از همان دست کارهایی است که دولت نهم و دهم بدون توجه به جایگاه ایران و ایرانی انجام داد و من نمی دانم پاسخگوی این همه مسایل چه کسانی هستند.

آیا دوستانی که با حرارت و شدت و حدت از این سیاست ها حمایت می کردند و امروز در حال رسیدن به این نکته هستند که چه اشتباه بزرگی انجام دادند، امروز مسوولیت این کارها را می پذیرند و آیا حاضرند بگویند که ما در حمایت از سیاست های این دولت اشتباه کردیم؟
به هر صورت این کار، بسیار غیرمنطقی بود و باعث می شود نگذارد آن مراکز مرتبط و مراکزی که می توانند این رابطه را تنظیم کنند و نقشه راهی طراحی کنند که در وقت خودش این رابطه با اهمیت را برقرار کنند کار خودشان را انجام دهند و رابطه ای برقرار کنند که برای دو طرف نفع و سود داشته باشد و هر دو طرف در آن احساس پیروزی کنند.

در ابتدای بحث به نقش غرب و اسراییل در عدم برقراری رابطه دو کشور در دوران مبارک اشاره کردید، قدرت های خارجی امروز از چه میزان تاثیرگذاری در رابطه این دو کشور برخوردار هستند؟
در زمان مبارک من تایید می کنم آمریکایی ها واسراییلی ها تمایل به برقراری رابطه ایران و مصر نداشتند و به دولت مبارک فشار می آوردند که با ایران رابطه برقرار نکند، اما الان دولت در مصر شرایط دیگری دارد. اگر ما سیاستمدارانه و هماهنگ عمل کرده بودیم، وضع مان در مصر، امروز بسیار بهتر بود. من فکر نمی کنم امروز فشارهای خارجی عامل اصلی مشکلات رابطه ما با مصری ها باشد، به نظر من طبیعتا آن تندروهایی که ضدایران هستند حضور دارند و تبلیغات می کنند و فشار می آورند. ما باید به گونه ای عمل کنیم که فرصت به آن گروه ها ندهیم، به نظر من دولت فعلی مصر خیلی مشکلی با برقراری با ایران ندارد. ما باید با رفتار منسجم و عقلانی این فرصت ها را از خودمان و از دولت مصر و از کسانی که طرفدار رابطه ایران و مصر هستند، نگیریم.

آقای سبحانی، امروز یکی از نمادهای اختلاف ایران و مصر را می توانیم در مناقشه سوریه ببینیم، موضع ایران در قبال سوریه تا چه اندازه می تواند موجب دوری ایران از مصر شود؟
حمایت ما از دولت سوریه، نه فقط در مصر بلکه در اغلب کشورهای عربی حساسیت به وجود آورده و مخالفت با ایران در قبال حمایت از دولت علوی سوریه را به روزنامه ها و مطبوعات و به داخل مردم کشاند که این موضوع در مصر بیش از کشورهای دیگر تاثیرگذار بود. گروه حماس وقتی با مناقشه سوریه مواجه شد، سوریه را ترک کرد، گرچه رابطه قدیمی با سوریه داشت و این رابطه را دوست داشت.اینکه ما از دولت اسد حمایت کرده ایم تاثیر بسیاری بر رابطه ایران با کشورهای عربی خصوصا کشورهای مشمول تحولات بهارعربی گذاشته است، آنها فکر می کنند که ما در مقابل تحولات و خواسته های جهان عرب و مردم جهان عرب ایستاده ایم. مجموعه این چالش ها مانع از شکوفایی رابطه ایران و مصر و حتی سایر کشورهای مشمول بهار عربی شده است.