تلاش برای تضعیف ایران،ذکاوت در آشتی با کردها

دیپلماسی ایرانی: ترکیه کشوری با بیشترین تعامل در محیط بین الملل دارای ابعاد گسترده ای در وجوه سیاست خارجی است که او را به بازیگری چند وجهی تبدیل کرده است. نقش های ترکیه در بازی در محیط بین الملل از سوی تحلیلگران گوناگون متفاوت ارزیابی می شود. برخی بر این باورند ترکیه بازیگری نیست که بتواند در همه سطوح پیرامونی خود به ایفای نقش بپردازد، برخی نیز بر این باور پافشاری دارند که ترکیه می تواند و ظرفیت آن را دارد تا بازیگری توانمند باشد.

در سالی که گذشت ترکیه با بهره گیری از تمامی ظرفیت های خود توانست ماشین دیپلماسی خود را هم چنان فعال نگه دارد. نکته مهم این است که تحلیگران بیرونی نمی خواهند بپذیرند ترکیه کشوری قدرتمند دارای کادرهای دیپلماتیک توانمند و سیاستمداران برجسته ای است که توانسته اند ترکیه را از کشوری بدهکار، ورشکسته با تورم بالا و خارج از تحمل، با نرخ بیکاری بالا، نظامیان قدرتمند و حاکم که برخی اوقات با کودتا بر سرکار بوده اند، کشوری عقب مانده و در حال توسعه در خاورمیانه را به کشوری با قدرت چانه زنی بالا در محیط بین الملل تبدیل کنند. از این رو این تحلیلگران گاهی در تحلیل های خود می خواهند به سیاستمداران ترکیه پند بیاموزند و آنها را از راهی که می روند و از خطراتی که در پیش دارند، آگاه سازند. این آغاز ارزیابی های نادرست است که سبب بروز برخی کاستی ها در برآوردهای سیاسی می شود. ترکیه را باید از درون نگریست و نه از بیرون.

هر پدیده ای در جهان دارای روندی است که از آغاز تا فرجام یک منحنی نرمال را طی می کند و هنگامی که به نقطه اوج منحنی می رسد، ناگزیر سراشیبی را می پیماید و به زوال منتهی می شود. برای جلوگیری از این زوال بایستی تا پیش از رسیدن به نقطه اوج تغییراتی ایجاد و با اصلاحاتی در همان هنگام روندی نو پدید آورد. ترکیه در سیاست خارجی خود و در اقتصاد این راه ها را پیموده است و نظام پارلمانی آن توانسته است با اصلاحات قانون اساسی به این نیازها پاسخ دهد. در حالی که در پیرامون ترکیه روند تحولات به گونه ای دیگر است. از این رو ترکیه روندی دگرگونه را طی می کند که برخی تحلیلگران نمی خواهند یا نمی توانند آن را باور کنند.

ترکیه تنها کشور مسلمان عضو ناتو و خارج از حوزه جغرافیایی آن واقع در قاره آسیاست که در ترتیبات امنیتی اروپا قرار دارد و در دهه های اخیر دیگر جزو خاورمیانه شمرده نمی شود. کشوری که توانسته است در ترتیبات 5+1 وارد شود و به عنوان میزبان و میانجی وارد عمل شود. از مهم ترین رویدادهای ترکیه در سال 1391 را می توان برگزاری نشست گروه کارشناسی 1+5 در استانبول دانست که در روز پایانی سال برای بررسی مسائل هسته ای ایران برگزار شد. هم چنین استانبول میزبان نشست مخالفان حکومت سوریه بوده که برای تعیین نخست وزیر دولت موقت سوریه جهت جایگزینی در نهادهای بین المللی و دریافت کمک های خارجی تشکیل شد. از این رو می توان ترکیه را در سال 1391 بازیگری تاثیر گذار در صحنه روابط بین الملل به شمار آورد. باید یادآور شد استانبول پایتخت سیاسی و فرهنگی ترکیه نقشی بزرگ در معادلات منطقه ای داشته است.

ظهور کردها در صحنه سیاسی ترکیه با ترور سه نفر از کادرهای مرکزی حزب کارگران کردستان ترکیه در شهر پاریس دگر باره مساله کردها را بر سر زبان ها انداخت و در محیط سیاسی ترکیه بازتاب وسیعی یافت. وارد شدن دولت ترکیه در مذاکره با رهبر پ.ک.ک عبدالله اوجالان، موجب شگفتی جامعه ترک و جامعه جهانی شد و بازتابی گسترده به همراه داشت.

تنش در روابط  ایران - ترکیه

مقامات ترکیه گاهی برای پاسخ گویی به افکار عمومی در برابر ناتوانی در مساله کردها کوشش دارند تا فرافکنی کرده و در این گونه رویدادها پای کشورهای همسایه ای چون ایران و عراق را به میان می آورند. در مرداد ماه در پی گسترش فعالیت چریک های پ.ک.ک. مقامات ترکیه ادعا کردند که ایران به این گونه ناامنی ها در ترکیه دامن می زند. بلنت آرینچ معاون نخست وزیر ترکیه در اظهاراتی قابل تامل عنوان داشت که آنکارا هر اقدامی که نیاز باشد برای مقابله با ایران انجام می دهد. وی اظهار داشت که مواضع ایران در قبال ترکیه موجب ناراحتی مقامات آنکارا شده است.

معاون نخست وزیر ترکیه در ادامه اظهارات خود مدعی شد که نه فقط در موضوع سوریه، بلکه در برخی موارد مواضع اتخاذ شده از سوی ایران ما را ناراحت کرده است. او مدعی شد که افزایش حملات حزب کارگران کردستان پ.ک.ک در جنوب ترکیه با حمایت ایران انجام می شود. او افزود که منظورش رفتار ناراحت کننده ایران است و ترکیه هر اقدامی را که لازم باشد برای مقابله با تهدید ایران انجام می دهد.

 وی همچنین مدعی شد که اطلاعاتی به دست آنها رسیده که اعضای پ.ک.ک از داخل ایران وارد ترکیه می شوند. بنابر ادعای این مقام ترک، اعضای پ.ک.ک در کمپی به نام «سهیدان»در داخل ایران مستقر هستند و برای انجام عملیات ابتدا به کردستان عراق رفته و سپس از آنجا وارد ترکیه می شوند.

سیتم دفاع موشک های پاتریوت

ترکیه در پی ناکامی برای جلب نظر شورای امنیت سازمان ملل در تصویب قطعنامه ای علیه سوریه و ایجاد منطقه پرواز ممنوع در نواحی هم مرز با ترکیه، برای پوشش امنیتی اردوگاه های پناهندگان سوری و نیز حملات موشکی سوریه به قلمرو مرزی ترکیه، از ناتو یاری خواست تا سیستم دفاع موشکی پاتریوت را در این منطقه مستقر نماید. در آغاز این کوشش ایران به مخالفت برخاست، اما ترکیه با توجیهات خود به هشدار ایران توجهی نکرد و در نهایت شورای ناتو استقرار این سیستم را در ترکیه به تصویب رساند. استقرار موشک های پاتریوت ناتو در جنوب ترکیه در مرز با سوریه در دسامبر سال 2012 نیز موافقان و مخالفان این سیاست ترکیه را به واکنش واداشت. تظاهرات زیادی هنگام ورود پرسنل و دستگاه های مورد نیاز این سیستم در شهرهای مختلف ترکیه و برخی کشورهای اروپایی صورت گرفت.

ایران نیز پیش از استقرار این سامانه در ترکیه به شدت به این موضع اعتراض و خواهان انصراف ترکیه در این راستا شد. اما مقامات ترکیه استقرار آن را برای امنیت ترکیه ضروری دانسته و اعلام کردند که اجازه نخواهند داد از این سیستم برای حمله به ایران استفاده شود. آنها همچنین اعلام داشتند که پاتریوت یک سیستم دفاع موشکی است و نه تهاجمی. به هر روی این سیستم در ترکیه مستقر شد. ناتو تضمین داده است که این موشک ها تنها جنبه دفاعی در برابر حمله موشکی سوریه به جنوب ترکیه دارد و پاسخی به چند حمله موشکی از خاک سوریه به نواحی مرزی ترکیه است. بنابراین ترکیه نشان داده که تهدید ها و هشدارهای دیگر کشورها را مورد توجه قرار نمی دهد و بر اساس تصمیمات جمعی سازمان ناتو بدان عمل می کند.

فراز و فرودهای رابطه با عراق

روابط ترکیه با عراق در سال 1391 به سوی تیرگی گرایید. تنش بین نیروهای داخلی عراق و مخالفت با دولت شیعه مالکی و روابط نزدیک تر ترکیه با اقلیم کردستان عراق به زعم دولت مالکی، تضعیف حاکمیت دولت مرکزی عراق شده است. در بحران سوریه ترکیه در راستای سقوط حکومت بعثی سوریه گام بر می دارد و عراق در راستای سرکوب مخالفان اسد و تقویت موقعیت حکومت مرکزی سوریه، از این جهت ترک ها تمایلی به بهبود روابط با عراق احساس نمی کنند. اصولا ترکیه با اقلیم عراق که می تواند در آینده دولتی حایل بین ترکیه غیر عرب با کردان غیر عرب از یک سو و اعراب شیعه و سنی عراق از سوی دیگر باشد، همسویی بیشتری در راستای سیاست خارجی خود احساس می کند. زیرا به باور ترک ها تضعیف موقعیت شیعیان در عراق به تضعیف موقعیت ایران و تقویت موقعیت ترکیه در منطقه منجر خواهد شد که با سقوط نظام بعثی سوریه این وضعیت بیشتر تقویت می شود، هر چند سقوط اسد به معنای برقراری ثبات در سوریه به نفع ترکیه یا منطقه نخواهد بود. افزون بر آن منابع نفتی اقلیم کردستان نیز مورد توجه ترکیه است که با تقویت موضع کردها و تشکیل کشوری محصور در خشکی که با بخش جنوبی خود در عراق مساله دارد و در آینده می تواند روابط تنش زایی برای ایران داشته باشد، مطلوب خواهد بود و می تواند به نوعی دولت وابسته به خود را پدید آورد. در این راه البته ناگزیر است که بین کردهای کارگران کردستان (پ.ک.ک) و دولت مرکزی ترکیه روابط را بهبود بخشد. از همین رو ترکیه در راستای آشتی با کردهای کردستان ترکیه و مذاکره با اوجالان بر آمده است.

انفجار در مقابل درب ورودی سفارت آمریکا در آنکارا

در انفجاری که در محل بازرسی سفارت آمریکا در آنکارا در آغاز ماه فوریه سال 2013 (13 بهمن) رخ داد، عامل انتحاری و یکی از نگهبانان سفارت کشته شدند و یک خبرنگار تلویزیون ترکیه نیز به شدت از ناحیه سر زخمی شد. یک گروه مارکسیست ترکیه ای موسوم به «حزب آزادسازی مردم انقلابی» مسئولیت این انفجار را برعهده گرفت و آمریکا را قاتل مردم دنیا خواند. هویت عامل انتحاری نیز «اجویت سانلی» اعلام شد. گروه مارکسیست آزادسازی مردم انقلابی، از گروه های ضدآمریکایی و ضدناتو و همچنین به شدت مخالف دولت ترکیه است. در حالی که در آغاز این حادثه به کردهای پ ک.ک. نسبت داده می شد و برخی از مخالفان دولت در مصالحه با کردها قصد داشتند از این فضا در مخالفت با دولت بهره برداری کنند ولی برعهده گرفتن این انفجار از سوی حزب آزاد سازی مردم انقلابی به تقویت موضع دولت در برقراری ارتباط با کردها منجر شد.

قتل سه فعال زن کرد در پاریس

در دوره ای که سخن از آشتی بین کردها و دولت ترکیه می رفت، خبری تاسف انگیز فضای مذاکره را تحت تاثیر قرارداد. در تاریخ 21 دی 1391 اعلام شد که سه فعال زن کرد که یکی از آنها، سکینه جانسیز، از بنیانگذاران پ ک ک (حزب کارگران کردستان) است، در مرکز اطلاع رسانی کردستان در شهر پاریس به قتل رسیده اند. هر سه نفر از ناحیه سر هدف گلوله قرار گرفته اند و انگیزه این قتل ها هنوز مشخص نیست. یک منبع پلیس به خبرنگاران فرانسوی گفت که صحنه جرم نشان دهنده نوعی اعدام است اما باید تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام شود. بلنت آرنج، سخنگوی دولت ترکیه با محکوم کردن این خشونت گفت که این اتهام کاملا اشتباه است و ما با بازماندگان ابراز همدردی می کنیم. معاون حزب حاکم ترکیه این قتل ها را نتیجه اختلافات درونی کردها دانست. این نظریه را تعدادی از مقام ها و رسانه های ترکیه نیز مطرح کرده اند. افرادی که این نظریه را مطرح می کنند، معتقدند در پی مذاکرات پ .ک .ک با نیروهای ترکیه، مخالفان این گفت و گوها دست به چنین اقدامی زدند.

اما فعالان کرد این نظریه را رد می کنند و معتقدند این کشتار توسط نیروهای ترکیه سازماندهی شده تا این مذاکرات را از مسیر خود خارج کنند. فیدان دوغان، یکی از زنان به قتل رسیده ۳۲ سال داشت و در مرکز اطلاعات کردها در پاریس مشغول به کار بود. در همین حال گفته شده لیلا سولماز، نفر سوم ملیت بلژیکی از نمایندگان کنگره کردستان بوده است.

پیکر سه فعال کرد، بر خلاف پیش بینی ها و بدون تنش، در میان استقبال جمعیت کثیری از مردم به زادگاهشان در کردستان ترکیه بازگردانده شد. بلند آرنچ، معاون نخست وزیر ترکیه، اعلام کرد که اجساد اعضای کشته شده پ.ک.ک در پاریس باید بدون ایجاد فشار به فرایند کنونی مذاکره به کشور بازگردانده شوند.

تغییر نگاه دولت ترکیه به مساله کردها در این کشور و خویشتنداری هواداران پ.ک.ک و حزب صلح و دمکراسی در مراسم تشیع جنازه سکینه جانسیز و دو تن دیگر، شاید پس از توفان پاریس بار دیگر آرامش چند هفته قبل را به دیاربکر و آنکارا بازگرداند.

در چنین شرایطی است که برخی ناظران پیش بینی می کنند به نتیجه رسیدن مذاکرات دولت اردوغان و کردها، ممکن است تفاهم ترکیه و کردهای نزدیک به پ. ک. ک در سوریه راهم به دنبال بیاورد. تحولی که امکان دارد به سقوط بشار اسد، متحد سنتی جمهوری اسلامی ایران در منطقه سرعت بخشد و به نفوذ بیشتر ترکیه در خاورمیانه بینجامد.

مذاکره مقامات ترکیه با  عبدالله اوجالان

یک مقام بلندپایه ترکیه در تاریخ 9 دی ماه گفت که مقامات این کشور سرگرم مذاکره با رهبر زندانی شورشیان کرد این کشور هستند تا این گروه جدایی طلب را به کنار گذاشتن سلاح و پایان دادن به چند دهه مبارزه وادار کنند.

بنا به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، یالجین آکدوگان مشاور اصلی رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در مصاحبه با روزنامه «طرف» ترکیه تاکید کرد هدف اصلی این مذاکره راضی کردن حزب کارگران کردستان به کنار گذاشتن سلاح برای همیشه است. وی گفت ترکیه در پی آتش بس موقت شبیه به آنهایی که پ .ک.ک در گذشته اعلام کرد، نیست. منتقدان می گویند این نوع آتش بس به پ .ک. ک فرصت می داد ضمن تجدید قوا، خود را برای حملات جدید علیه نیروهای دولتی آماده کند.

اظهارات آکدوگان در شرایطی منتشر می شود که چند روز قبل از آن اردوغان نیز گفته بود که دستگاه اطلاعاتی ترکیه مذاکرات خود را با عبدالله اوجالان رهبر پ.ک.ک که در حبس ابد به سر می برد، از سر گرفته است. نخست وزیر ترکیه بدون ارائه جزئیات مذاکرات گفت تا زمانی که گفتگوها امیدوار کننده باشد به آن ادامه می دهیم اما اگر ببینیم امیدی به آن وجود ندارد بلافاصله گفتگو را متوقف خواهیم کرد. از سرگیری گفتگو با اوجالان در حالی صورت می گیرد که در سال جاری شاهد افزایش خشونت هایی بودیم که تاکنون جان صدها تن از شورشیان پ.ک.ک، نیروهای امنیتی ترکیه و مردم عادی این کشور را گرفته است.

افزایش موج خشونت ها در پی بازداشت هزاران فعال سیاسی کرد از جمله شهرداران و خبرنگارانی است که به عضویت در گروهی بزرگ متهم هستند که به گفته دادستان عمومی ترکیه با پ.ک.ک ارتباط دارد. بسیاری از کردها نیز از اینکه هیچ فردی مسئولیت کشتار 34 غیر نظامی کرد در بمباران مناطق کردنشین را بر عهده نگرفته است، خشمگین هستند. به نظر می رسد اوجالان که از سال 1999 به زندان افتاده است هنوز بر گروه پ.ک.ک نفوذ دارد زیرا ماه گذشته صدها زندانی سیاسی کرد که در اعتراض به وضع زندانیان کرد اعتصاب غذا کرده بودند به درخواست اوجالان به این اعتصاب پایان دادند. سر انجام اوجالان در ایام نوروز اعلام کرد که چریک های کرد سلاح بر زمین گذاشته و از قلمرو ترکیه خارج می شوند. این خبر چنان بازتابی در بین کردهای ترکیه داشت که صدهاهزار کرد در بزرگ ترین شهر کردنشین ترکیه در دیاربکر در تجمعی گسترده از این ابتکار استقبال کردند.

ترکیه و بحرانی به نام سوریه

سوریه و تحولات آن که بیش از 2 سال است امنیت ملی ترکیه را به خطر انداخته است، از دید دولتمردان ترک تهدیدی است علیه امنیت مرزهای جنوبی ترکیه. تا پیش از درگیری های داخلی سوریه، میان دو کشور سوریه و ترکیه مناسبات اقتصادی و بازرگانی در سطحی مطلوبی دنبال می شد و حجم تجارت خارجی ترکیه با سوریه از 800 میلیون دلار در سال 2003 به 1.8 میلیارد دلار در سال 2010 رسیده بود. صادرات عمده ترکیه به سوریه شامل سیمان، انرژی الکتریکی، کابل برق، فیبرهای نوری، الیاف مصنوعی، انواع فولاد و میلگرد، لوله و برخی دیگر از محصولات فلزی بود. واردات ترکیه از سوریه شامل سوخت، نفت خام، کلسیم طبیعی، فسفات طبیعی کلسیم آلومینیوم، گچ، نخ پنبه، و گندم بود. مهم ترین زمینه فعالیت های اقتصادی ترکیه در زمینه کشف، استخراج و پالایش نفت و گاز بود. هم چنین دو کشور برنامه بلند مدتی برای احداث خط لوله انتقال گاز طبیعی عرب را در دست بررسی داشتند که گاز خاورمیانه را به اروپا انتقال می داد.

بنابراین بحران سوریه دامنگیر ترکیه شد. در این میان مقاومت دولت و ارتش سوریه در برابر مخالفان و عدم موفقیت مخالفان در ساقط کردن رژیم اسد، به ادامه بحران، سیل آوارگان به ترکیه و در عین حال کاهش حجم تجاری و فعالیت های اقتصادی ترکیه را به دنبال داشته است. تبدیل شدن ترکیه به محل استقرار تشکیلات مخالفان حکومت اسد و اقدامات ترکیه برای سامان دادن به نیروهای مخالف، در سال 1391 با شدت هر چه بیشتر دنبال شد.

بازسازی رابطه آنکارا - تلاویو

در روزهای پایانی سال 1391 و آغاز سال 1392 در پی سفر دوره ای باراک اوباما به خاورمیانه، تحولی دگرگونه در روابط بین ترکیه و اسرائیل پدید آمد. نتانیاهو که موفق به تشکیل کابینه ائتلافی شده است، اعلام داشت که در باره ماجرای حمله کماندوهای اسرائیلی به کشتی کمک رسانی ترک ها به مسلمانان نوار غزه که منجر به کشته شدن 9 نفر شده بود، رسما عذرخواهی کرده و خواستار عادی سازی روابط با ترکیه است. این تحول می تواند در صحنه روابط سیاسی ترکیه رویدادی مهم شمرده شود. نخست اینکه موقعیت حزب حاکم ترکیه و شخص اردوغان را تقویت خواهد کرد و در گام دوم سبب همکاری های دو کشور در هماهنگی در مورد سوریه خواهد شد.

بازگشایی پرونده پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا

پس از سالها خاموشی این پرونده در سال 1391 این پرونده دگر باره گشوده شده است تا از این طریق از ترکیه امتیازاتی گرفته شده و امتیازاتی به او داده شود. آنگلا مرکل صدراعظم آلمان اخیرا اعلام کرده است که مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا باید از سر گرفته شود. در ترکیه هم فضایی برای تغییر نظام سیاسی از پارلمانی به ریاستی بوجود آمده است. حزب حاکم به رهبری اردوغان بر این باور است که یک نخست وزیر قدرتمند در برابر پارلمانی قوی هنگامی توان اجرای برنامه های حزب را خواهد داشت که اکثریت پارلمان را در اختیار داشته باشد. با فعال شدن احزاب مخالف در ترکیه و مخالفت آنان با جاه طلبی ها و سیاست های خارجی حزب حاکم و انتقادهایی که نمایندگان احزاب مخالف از نخست وزیر اردوغان دارند، کامیابی برای برنامه بلندپروازانه حزب حاکم با چالش روبرو شده است. اردوغان در تبلیغات انتخاباتی خود در سال 2011 اعلام کرده بود که در سال 2023(سالی که صدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه است) ترکیه را به یکی از قدرت های بزرگ جهان تبدیل خواهد کرد. اگر این نکات کنار هم گذاشته شود پازلی در حال تکمیل است که بخشی از آن ایجاد فضای باز سیاسی است. اردوغان برای دستیابی حزب حاکم به برنامه های پیش رو، نیازمند حمایت قدرت های اروپایی است. درگیر شدن ترکیه در ترتیبات امنیتی منطقه، از جمله همکاری با غرب و ناتو برای استقرار سپر دفاع موشکی و هم چنین تحرکات اخیر در استقرار سامانه دفاع موشکی پاتریوت برای جلوگیری از حمله موشکی احتمالی سوریه و نقش آفرینی در فضای پسا بهار عربی، نیازمند انجام اقداماتی متهورانه است. از این رو در شرایط کنونی که سخن از سازش با کردها می رود، آقای اردوغان نخست وزیری پر قدرت در ترکیه است که توانسته وارد مساله کردها شود.

به همین سبب برای رسیدن به این نقطه، حل مساله کردها و افزایش مشروعیت دولت مرکزی بین کردها و همگرایی آنان برای مشارکت در ساختن این قدرت مورد نظر، لازم است در دیدگاه ها و نگرش های دولت مرکزی نسبت به کردها و حل مسائل فرهنگی، قومی و زبانی آنان تغییراتی بنیادین ایجاد شود. در همین راستا می توان به کوشش های حزب حاکم در زمینه تغییر سیستم سیاسی ترکیه از نظام پارلمانی به نظام ریاستی اشاره داشت که اختلافات رئیس دولت با رئیس جمهور در زیر خاکستر قرار دارد.

اردوغان و حزب او برای رسیدن به این اندیشه ها نیازمند ایجاد تحول در فضای سیاسی ترکیه هستند. همداستانی کردها با ترک ها سبب قدرتمندتر شدن دولت ترکیه خواهد شد و پتانسیل هایی که برای مبارزه با پ.ک.ک و خاموش کردن جنبش کردها بکار می رود، می تواند صرف توسعه اقتصادی و افزایش قدرت اقتصادی شود که در کنار سیاست خارجی نئوعثمانی، ترکیه ای قدرتمند در منطقه شکل بگیرد. بر همین اساس اردوغان در برنامه های گام بگام خود جذب و جلب کردهای معاند و تبدیل آنان به کردهای هموطن را پی گیری می کند. چه بهتر که برای جلب نظر مساعد کردها از آنان بخواهد سلاح بر زمین بگذارند و حزبی سیاسی تشکیل داده و در ترکیه ای قدرتمند زندگی کنند تا در ترکیه ای تجزیه شده. این تز مورد پسند قدرت های اروپایی است که علاقه دارند ترکیه ای قدرتمند را در اتحادیه خود بپذیرند. ترکیه ای که در بین یک و نیم میلیارد مسلمان جهان جایگاهی برجسته دارد و به مدلی برای توسعه جوامع مسلمان تبدیل شده است./14

انتشار اولیه: پنجشنبه 15 فروردین 1392 / باز انتشار: دوشنبه 19 فروردین 1392