توپ در زمین ایران است

دیپلماسی ایرانی: برای نخستین بار، به نظر می رسد که  ایالات متحده و ایران مذاکره جدی را آغاز کرده اند. هرچند هنوز هیچ توافقی حاصل نشده است اما مذاکره سه شنبه و چهارشنبه هفته گذشته در قزاقستان، یک موفقیت نسبی بود. این در حالی است که مذاکرات قبلی بیشتر به دوران آمادگی برای یک مسابقه بوکس شباهت داشت. در آن زمان تمرکز بر اجبار بود: انگیزه اصلی برای مصالحه ها تهدید به دور دیگری از تحریم ها یا اقدامات تشدید شونده بود. اما در دور جدید مذاکرات، توجه ها به ارائه و دریافت امتیاز است. در صورتی که نشست بعدی در استانبول این موضع مثبت را تقویت کند، دستاورد بزرگی حاصل خواهد شد.

این در حالی است که دو طرف سیاست دو سویه را دنبال می کنند، به این معنی که در ضمن ادامه مذاکره، فشار بر طرف مقابل را نیز حفظ می کنند. اما این رویکرد به جای اینکه طرف مقابل را ناگزیر به منعطف تر شدن کند، تاثیری عکس بر جای گذاشته و موجب شده است دو طرف مواضع خود را تند تر کنند.

فشار سنگین تحریم های اقتصادی بر ایران که درآمد نفتی جمهوری اسلامی ایران را به طور قابل ملاحظه ای کاهش داده، نتوانسته بر نرم تر شدن موضع تهران تاثیرگذار باشد. در مقابل تهران روند برنامه های غنی سازی خود را شتاب بخشیده و سانتریفوژهای بیشتری در سایت های غنی سازی نصب کرده است. به بیان دیگر در شرایطی که آمریکا برای فروپاشی اقتصادی ایران تلاش می کند، ایران فاصله خود را با باشگاه هسته ای کمتر می کند. این بازی فشار دو طرف را در شرایط بدی قرار داده است.

اما آنچه مذاکرات آلماتی را متفاوت کرد این نکته بود که پارادایم مذاکرات از سیاست دوگانه به مصالحه ها و مشوق ها تغییر مسیر پیدا کرد. به این ترتیب دو طرف مواضع خود را تغییر داده و اندکی به یکدیگر نزدیک شدند.

پیشنهاد به روز شده گروه 1+5 در آلماتی به بیان واقعی یک پیشنهاد ماهرانه بود. پیشنهادی که تولید اورانیوم غنی شده در ایران را به سوخت راکتورها محدود می کند. اورانیوم با خلوص 20 درصد تا زمانی که به صفحه سوخت برای راکتورهای تحقیقاتی تبدیل شود، یک نگرانی تسلیحاتی به شمار نمی رود. بنابر این نیازی نیز که سرمایه سیاسی در این مرحله برای درخواست توقف کامل عملیات غنی سازی هزینه شود.

برای اطمینان از همکاری ایران و تعدیل نگرانی ها در خصوص نصب سانتریفوژهای جدید، موضوع نظارت گسترده تر آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز مطرح است. اکنون 1+5 به جای درخواست تعطیلی فوردو از ایران می خواهد عملیاتی که در آن انجام می شود را به حال تعلیق در آورد و در مقابل تعدیل ممنوعیت تجارت طلا با ایران را پیشنهاد می دهد.

تحریم تجارت طلا با ایران یک سمبولیسم سیاسی مضاعف دارد چرا که کنگره آنها را به اجرا درآورده است. باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا با این حال این اختیار را دارد که این تحریم ها را لغو کند. به این ترتیب اوباما باید تا حدودی خلاف میل کنگره عمل کند و این رویکرد این پیغام را برای ایران دارد که اوباما برای توافق با تهران جدی است.

سعید جلیلی، مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران در جریان کنفرانس خبری که پس از نشست آلماتی برگزار شد، با لحن مثبتی در خصوص این مذاکرات سخن گفت. تهران با استفاده از واژگانی مانند نقطه عطف و گام مثبت اکنون در حال بررسی بسته پیشنهادی است تا به آن پاسخ بدهد. هرچند که هنوز هم اختلاف نظرها بین ایران و غرب مشهود است، تعیین دو زمان و دو مکان برای نشست های بعدی حاکی از جدیت دو طرف برای ادامه گفت و گوها است.

خوشبختانه این بار در آلماتی تاریخ خود را تکرار نکرد. البته مذاکراتی که برای نخستین بار پس از روی کار آمدن دولت اوباما در اکتبر 2009 برگزار شد نیز چنین حال و هوایی داشت و بسیار مثبت ارزیابی شد. البته این فضای مثبت چند روزی بیشتر ادامه نداشت و بار دیگر پس از چند نشست کارشناسی، مذاکرات به شکست انجامید.

جلسه صبح چهارشنبه در آلماتی با یک سخنرانی مقدماتی کوتاه آغاز شد. این نطق کوتاه از جانب مقامات ایرانی یک نشانه مثبت به شمار می رود. چرا که در نشست های قبلی، جلیلی متنی طولانی از گلایه های ایران از بی عدالتی های غرب را قرائت می کرد و در نهایت نیز اشاره ای به مساله هسته ای نداشت. این رویکرد جلیلی، موجب شده بود که آمریکایی ها و اروپایی ها اظهارات وی را با دید مثبت دنبال نکنند. یک دیپلمات اروپایی نیز در این زمینه مدعی شده بود که در زمان تعامل با جلیلی باید بیش از حد صبوری به خرج داد.

اما اینکه سرنوشت مذاکرات قزاقستان نیز به مذاکراتی که در اوایل دور نخست ریاست جمهوری اوباما در ژنو برگزار شد، منجر شود یا خیر به ایران بستگی دارد، باید گفت که اکنون توپ در زمین ایران است.

نویسنده: تریتا پارسی، بنیانگذار شورای ملی ایرانی و آمریکایی و کارشناس روابط ایران و آمریکا

منبع: دیپلمات/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10