شکست و موفقیت همزمان اوباما در قبال ایران

دیپلماسی ایرانی: هیچ ابتکار عملی در دولت اوباما به اندازه مثال ایران در سطح خود موفق نبوده و به عنوان یک سیاست تا کنون شکست نخورده است. کاخ سفید توانست از طریق تعامل با جمهوری اسلامی و عقب نگاه داشته شدن از سوی تهران؛ چین، روسیه و اتحادیه اروپا را به اعمال تحریم های سنگین علیه ایران ترغیب کند. دولت اوباما با سخت تر کردن تحریم ها ، فشار مضاعفی بر اقتصاد جمهوری اسلامی تحمیل کرد. اوباما با پافشاری بر اینکه مهار ایران یک گزینه نیست، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم  اسرائیل را متقاعد کرد که فعلا لازم نیست علیه تاسیسات هسته ای ایران، اقدام نظامی انجام دهد.

اوباما هر کاری را انجام داد اما سیاست ایران وی همچنان شکست می خورد. هیچ نشانه ای وجود ندارد که تحریم ها توانسته باشد تهران را به زانو درآورده و آن را ناگزیر به دست کشیدن از برنامه های هسته ای اش کند. از سوی دیگر به نظر نمی رسد که نگرش جدیدی نیز در کاخ سفید ایجاد شده باشد. ولی نصر، که پیش تر در وزارت امور خارجه آمریکا فعال بوده ، می گوید، نمی توانم تصور کمک آنچه در سال گذشته کارآمد نبوده، در سال جاری چگونه کار می کند.

در حال حاضر ایالات متحده به طور مستقیم با ایران مذاکره نمی کند اما به جای آن از کانال گروه 1+5 که شامل 5 عضو دارین شورای امنیت و آلمان است، بهره می برد. موضع کنونی این گروه بر آن است که ایران باید غنی سازی 20 درصدی را متوقف کرده و ذخایر موجود را به خارج از کشور انتقال دهد. همچنین تعطیلی سایت غنی سازی فوردو در نزدیکی قم نیز از دیگر درخواست های این گروه است.

اما این موضع بر مساله بزرگ تر سایه افکنده و آن این است که مقامات عالی تهران بر این گمانند ایالات متحده به دنبال این است که ایران تسلیم شود. دور بعدی مذاکرات هسته ای که برای 8 اسفند در قزاقستان برنامه ریزی شده، نمی تواند به نتیجه برسد ، مگر اینکه ایالات متحده نشان دهد برای اقدامات معنی دار و مناسب در مقابل امتیاز هایی که ایران ارائه می کند، آماده است. کارشناسان کنترل تسلیحاتی می گویند هم دیوید کامرون، نخست وزیر انگلیس و هم کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، ترجیح می دهند به ایران پیشنهاد تعدیل تحریم ها را ارائه کنند اما آنها بدون ایالات متحده نمی توانند فضای گسترده ای برای مانوردهی در اختیار داشته باشند.

البته، چنین انعطاف پذیری در صورتی که ایران همچنان بر انجام برخی فعالیت های هسته ای پافشاری داشته باشد، مثمر ثمر نخواهد بود. مقامات ایران به بازرسان هسته ای اعلام کرده اند که قصد دارند سانتریفوژهای جدیدی در سایت غنی سازی فوردو نصب کنند. از سوی دیگر ذخایر اورانویم غنی شده در ایران نیز رو به افزایش است و مقامات اسرائیلی پیش بینی می کنند ایران می تواند تا سال 2015 یا 2016 قادر به ساخت سلاح هسته ای باشد.

ایران هم اکنون در آستانه انتخابات ریاست جمهوری قرار دارد و همانگونه که در ماه های منتهی به انتخابات ریاست جمهوری 6 نوامبر در آمریکا شاهد آن بودیم، در چند ماه آتی فضای مناسبی برای مذاکره جدی با جمهوری اسلامی وجود نخواهد داشت. با این وجود به نظر می رسد که تحریم ها تا حدودی در ملایم تر کردن رفتار و تفکر طرف ایرانی موثر بوده است. اما در عین حال فشار اقتصادی به اندازه ای نبوده که تهران را مجاب کند به مصالحه و دست کشیدن از برنامه های هسته ای تن بدهد. به بیان دیگر ایران در مقایسه با یک یا دو سال گذشته برای توافقی به حفظ اعتبارش آماده تر به نظر می رسد اما به انگیزه های جدی برای این اقدام نیاز دارد.

برخی کارشناسان به گروه 1+5، توصیه می کنند که به خصوص در زمان پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایران، کار را با برخی اقدامات اعتماد ساز آغاز کنند. گزارش اخیر انجمن کنترل تسلیحاتی به شماری از این اقدامات اشاره می کند. برای مثال دیپلمات های غربی می گویند، می توانند پیشنهاد علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه ایران در خصوص محدودیت غنی سازی را به طور جدی بررسی کنند، به این ترتیب که غنی سازی زیر20 درصد انجام شود و در مقابل سوخت مورد نیاز برای راکتور های تحقیقاتی تهران تامین شود. همچنین به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی در ایران نیز بخش دیگری از این پیشنهاد است. حقی که ایالات متحده هم اکنون تخت شرایط خاصی از آن حمایت می کند این نظریه نیز وجود دارد که غنی سازی در مقابل تعدیل تحریم ها، محدود شود. اما تهران تا زمانی که اطمینان پیدا نکرد گام های مضاعفی از سوی طرف مقابل برداشته خواهد شد، حتی یک گام نیز برنخواهد داشت.

 مقامات آمریکایی دلیل خوبی برای نگرانی از حسن نیت ایران دارند. در سال 2009، آنها به توافق با تهران بر سر انتقال ذخایر اورانیوم غنی شده در مقابل دریافت سوخت دست یافتند تا شاهد باشند که ایران آن را رد می کند. همانگونه که ری تکیه، کارشناس امور ایران در شورای روابط خارجی آمریکا می گوید، مقامات عالی جمهوری اسلامی به گونه ای سیاست ورزی می کنند که امکان مصالحه برای آنها دشوار می شود. رویکردی که درآمریکا نیز وجود دارد. به بیان دیگری در صورتی که چاک هگل، وزیر دفاع پیشنهادی آمریکا به اندازه ای بی دقت باشد که تعدیل تحریم ها در قبال مصالحه با ایران را پیشنهاد دهد، به طور حتم کاخ سفید باید به دنبال یک نامزد دیگر برای این پست باشد. 

این کنگره آمریکاست که اهرم های بیشتری در اختیار دارد، هرچند که کاخ سفید آنها را در دستش قرار داده است. قوانین تحریم ایران به نحوی نگارش شده اند که لغو آنها بسیار شوار است. اوباما می تواند برای 6 ماه تحریم ها را به حال تعلیق درآورد اما به نظر نمی رسد که این فرجه 6 ماهه برای طرف ایرانی چندان جذاب باشد.

از سوی دیگر کاخ سفید نیز بین تهران و کپیتال هیل، گیر افتاده و نمی تواند مدت طولانی تری در این بن بست گرفتار باشد. همچنین اوباما می گوید، مهار ایران، یکی از گزینه های روی میز نیست و امیدوار است ترکیب تحریم ها و تهدید به اقدام نظامی، راهی را باز کند. اما در صورتی که روزنه ای گشوده نشود، رئیس جمهور آمریکا می گوید که برای استفاده از گزینه نظامی آماده است. به بیان دیگر وی بر این باور است که در صورتی که تهران با راهکارهای پیش رو موافقت نکند، راهی جز استفاده از بمب افکن ها پیش روی آمریکا باقی نمی ماند.

در صورتی که گزینه نظامی یک ایده خوب بود، می توانست یک پیروزی دیپلماتیک را رقم بزند. اما اگر در واقع این گزینه حتی در مقابل مهار ایران ، بدترین گزینه باشد، سابقه چهار سال دیپلماسی با ایران را به شکست می رساند. اوباما به خوبی درک می کند که حتی بدترین دشمنان آمریکا نیز منافع خود را دارند و این منافع به نظر آنها حقوق مشروعی است که باید مورد احترام واقع شوند. به این ترتیب آنچه آمریکا پیش رو دارد دست کم فرصتی برای فرونشاندن بحران از طریق کشف بخش هایی است که منافع دو طرف با یکدیگر همپوشانی دارند. اکنون زمان آن فرارسیده تا اوباما این خردمندی را در مورد ایران به کار گیرد.

منبع: فارن پالیسی/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 10

انتشار اولیه: شنبه 21 بهمن 1391 / باز انتشار: پنجشنبه 26 بهمن 1391