میانه روی در دیپلماسی، توقف سیاست تهاجمی

دیپلماسی ایرانی: سال نو مبارک هموطنان عزیز! ساکنان کشور کمونیستی و البته هسته ای کره شمالی پس از 19 سال رهبر جوانی را  در شب کریسمس بر صفحه تلویزیون خود دیدند که با لبخندی بر گوشه لبانش برای آنها از بهبود اوضاع اقتصادی در سال جدید، پیشرفت نظامی و رونق رابطه با همسایه جنوبی سخن می گفت. مردی که برخلاف پدر یعنی کیم جونگ ایل به جلب محبوبیت اهمیت داده و بر همین اساس پس از نوزده سال در صفحه تلویزیون ظاهر شد تا بگوید که کشوری نو در راه است. اوضاع بد اقتصادی که مولود تحریم های گسترده است را به انزوای سیاسی اضافه کنید تا اوج استیصال سیاسی رهبر جوان کره شمالی را درک کنید. مردی که هم پیشرفت های نظامی را رسالت خود می داند و هم از بیم خیزش های عمومی و رسیدن بهار سیاسی به کشورش به دنبال اصلاحات است. تجزیه و تحلیل سخنرانی کیم جونگ اون ، دلایل تغییر این موضع گیری ، مشکلات اقتصادی کره و سرانجام مذاکرات شش جانبه در سال 2013 میلادی را با   دکتر اسماعیل بشری، کارشناس و تحلیلگر مسائل شبه جزیره کره در میان گذاشتیم :

رهبر کره شمالی در سنت شکنی بی سابقه پس از 19 سال همزمان با سال نو میلای در نطقی تلویزیونی سه هدف برای کشورش در سال جدید تعیین کرده است: رونق اقتصادی ، پیشرفت در زمینه موشکی و بهبود رابطه با کره جنوبی. تحلیل شما از تعیین این اهداف به شکل جداگانه چیست؟

نکته قابل ذکر این است که رهبر جدید کره شمالی بیشتر سعی دارد تا از پدربزرگ خود تبعیت کند تا از پدر خود. به دلیل آنکه پدر وی در طول ۱۷ سالی که رهبر کره شمالی بود، کمتر در رسانه ها ظاهر شد و یا صحبت کرده و یا حتی پیام تبریک برای سال نو بفرستد. اما این رهبر جدید همانند پدربزرگ خود پس از ۱۹ سال این پیام را فرستاد.در خصوص محتوای پیام وی می توان گفت، این پیام نیز همانند اکثر تبریک سال نو رهبران دنیا که سعی می کنند پر از آرزوهای بهبود زندگی، سعادت و خوشبختی برای مردم کشورشان باشد، کیم جونگ اون نیز وعده سال بهتری از نظر اقتصادی داد که اغراق هم داشت، چراکه ادعای تبدیل شدن به غول اقتصادی را داد اما قاعدتا باتوجه به شرایط اقتصادی کره شمالی تحقق چنین آرزویی دشوار است و بزرگ ترین هدفی که کره شمالی می تواند امروزه دنبال کند این است که بر مشکلات جاری فائق شود و فقری را که مردم کره شمالی با آن دست به گریبان هستند را از بین ببرد. وی در عین حال اضافه کرد که سعی می کنیم از نظر فناوری نظامی هم پیشرفت کنیم، کمااینکه به عنوان مثال از آزمایش موشکی اسم برد.

شعار رهبر کره شمالی برای سال آینده این بود که : ”باید بگذاریم حرکتی سریع در ساختن اقتصادی قدرتمند و بزرگ با همان روحیه و لیاقتی آغاز شود که در تسخیر فضا از خود نشان دادیم.” وی از آزمایش یک موشک و یا گذاشتن ماهواره ای به عنوان تسخیر فضا یاد کرده و اینکه با همان روحیه به اقتصاد جهانی دست پیدا خواهیم کرد.

کیم جونگ اون به چند نکته دیگر هم اشاره کرد که لحن انتقاد آمیزی نسبت به امریکا نداشته بلکه بیشتر به توانمندی های کره دقت کرده و در عین حال اشاره به وحدت دو کره کرده است و همانطور که کره جنوبی به دنبال این است که سرانجام نوع حکومت ایدئولوژیک کره شمالی ساقط شود و به شکلی پیش برود که شمال از جنوب تبعیت کند، قاعدتا شمالی ها هم در آرزوی این هستند که جنوب از شمال تبعیت کرده که در نهایت منجر به وحدت مجدد دو کره شود. اما با توجه به شکاف عمیقی که میان دو کره وجود دارد رهبر کره شمالی نیز این مساله را به صورت یک آرزو بیان کرده و به این امید بود که کره جنوبی کم کم سیاست خود را تعدیل کند و درنتیجه بتوانند به گفتگوی بیشتری با هم میهنان جنوبی خود بپردازند و در نتیجه به یک راه حل نهایی و دائمی دست پیدا کنند.

البته ناگفته نماند که رهبر جدید کره شمالی اقداماتی هم در این مدت انجام داده است، از جمله اینکه سعی کرده با کنار گذاشتن نظامیان تندرو و ارتقاء مقام دادن به نظامیان میانه رو رفته رفته مسائل اقتصادی را نسبت به مسائل نظامی در اولویت بیشتری قرار دهد، اما به طور کلی تصور آنها در این است که در سایه قدرت نظامی و تسلیحات مدرن است که می توان از امینت و سعادت خلق دفاع کرد.به معنای دیگر رهبر کره شمالی بر این باور است که با داشتن قدرت نظامی بسیار ساده تر می توانند خواسته های خود را در ارتباط با کره جنوبی و یا حتی امریکا مطرح کرده و به نتیجه دلخواه خود برسند.

موضع گیری جدید رهبر کره شمالی تا چه اندازه نشان دهنده مشکلات اقتصادی و تلاش برای فرار از آن است؟ راهکار نهایی کره شمالی را در چه می دانید؟

کره شمالی وضعیت اقتصادی خوبی ندارد و رهبر جدید کره شمالی قصد دارد و یا سعی می کند تا فتح باب هایی را با کشورهای دیگر بکند تا بتواند از این طریق از وضعیتی که کره شمالی را در بر گرفته خارج شوند. اما این مساله نیازمند گفتگو با سایر کشورهاست. امریکا سعی دارد تا قطعنامه جدیدی را در شورای امنیت علیه کره شمالی تصویب کند. چراکه امریکا ارسال موشک به فضا و گذاشتن ماهواره را نیز درچارچوب نقض قطعنامه های پیشین به حساب می آورد و بنابراین قصد دارند تا اقدامات تنبیهی علیه آن انجام دهند. کره شمالی کم کم باید از اقدامات تخریب کننده به تعبیر کره جنوبی، ژاپن و امریکا دست برداشته و به پای میز مذاکره بیاید، که از جمله آن باید رآکتورهای هسته ای آب سنگین خود تعطیل کرده و دست برداشتن از فعالیت های هسته ای را آغاز کند. در حالیکه بازهم شواهد و قرائن نشان می دهد که کره آرام آرم خود را آماده می کند تا آزمایش سوم هسته ای انجام دهد. اگر این آزمایش را انجام دهد می توان گفت تمام اعمالی که رهبر جدید برای کاهش تنش با همسایگان و امریکا انجام داده، نقش بر آب می شود. کره شمالی چاره ای ندارد که اگر قصد دارند تا وضعیت اقتصادی خود را بهبود بخشند تعدیل هایی را در سیاست خارجی خود به وجود آورند.

آیا احتمال دارد که با توجه به اخبار منتشر شده در خصوص ورشکستگی اقتصادی کره شمالی ، در سال 2013 شاهد خیزش عمومی در این کشور باشیم؟

از داخل کره اخبار و اطلاعات زیادی در دست نیست. اما قاعدتا مردم کره هم باید اعتراضاتی داشته باشند و در برخی مناطق اعتراضاتی صورت گرفته باشد، چراکه حتی گفته می شود زندان های کره پر از ناراضیان است. عده زیادی هم که از کره فرار می کنند عمدتا به چین پناهنده می شوند، موید همین امر است که وضعیت داخلی خوبی ندارند. اما اصلاحات سطحی و پیش پا افتاده در حال انجام است.

به باور من تا زمانی که وضعیت سیاست خارجی کره درست نشود، کماکان ابزارهای لازم برای بهبود اقتصادی را در دست ندارد. کره شمالی کشور مناسبی برای کشاورزی هم نیست، به دلیل آنکه منطقه سردسیری است و از نظر غذایی در مضیغه است و باید حتما وادرات داشته باشد. جمعیت ۲۴ میلیونی در سرزمینی نسبتا کوچک است و باید خوراک این جمعیت نسبتا زیاد را فراهم کند که امروزه در مضیغه غذایی و دارویی هستند. اما به دلیل آنکه نظام حاکم در این کشور پلیسی و تک حزبی و خودکامه است در نتیجه خیزش ها نیز بروز بیرونی پیدا نمی کند و در داخل سرکوب می شود و کمتر کسی خبری از حرکت ها و خیزش های درونی این کشور دارد. در مورد مسائلی هم که بیرون درز پیدا می کند باید گفت مثلا اگر فردی به عنوان خبرنگار وارد کره شمالی می شود شاید بتواند اخباری را تهیه کند، در غیر این صورت اطلاعات زیادی وجود ندارد. اما به طور کلی وضعیت کره شمالی مطلوب نیست و بهبود آن نیز تا اندازه زیادی بستگی به آن دارد تا رابطه خود را با کشورهای دیگر بهبود بخشد و از حالت تنش خارج کند.

برخی تحلیل گران ادعا می کنند که کیم جونگ اون در یک سال گذشته از تکیه دادن بر اریکه قدرت با راهکارهای حکومت داری پدرش فاصله گرفته است. تفاوت کیم جونگ اون با پدر در حکومتداری را به شکل مصداقی در چه می دانید؟

همانطور که در سوال اول هم به آن اشاره شد پدر وی در مجامع ظاهر نمی شد و جدای از مردم زندگی می کرد. زیاد با مردم صحبت و یا رابطه برقرارنمی کرد. در حالیکه این رهبر جوان در میان مردم است و حتی به شکل نمایشی نیز این کار را انجام می دهد. وی سنت شکنی هایی نیز کرده از جمله اینکه رهبر سابق هرگز با همسر خودش در انظار عمومی ظاهر نمی شد و کمتر کسی اطلاعاتی در مورد زندگی خصوصی آنها داشت،اما رهبر جدید با همسرش در بسیاری از فضاها حاضر می شود. این روند نشان می دهد دورانی که در سوئیس زندگی کرده بر وی تاثیرگذار بوده و سعی می کند تا با پدرش متفاوت باشد. دلیل تقلید رهبر کره شمالی از پدربزرگ خود بیشتر برای جذب محبوبیتی است که پدربزرگ وی به عنوان بنیانگذار کره شمالی و یا رهبر آزادی بخش داشت، پدر بزرگ وی ویژگی کاریزماتیکی داشت و کیم جونگ هم سعی می کند تا با این رفتارها همان کاریزما را برای خود درست کند.

موراد اختلاف میان کره شمالی و کره جنوبی چیست؟

عمده ترین آن این است که آنها دو کشور هستند، در حالیکه باید یک کشور باشند، بنابراین همیشه به دنبال وحدت هستند. دو کره بر اثر جنگ از هم جدا شدند.

دومین مورد اختلاف این است که کره جنوبی از نظام اقتصاد آزاد تبعیت می کند و همپیمان غرب است در حالیکه کره شمالی سوسیالیست است و از سیاست خشن و تند کمونیستی تبعیت می کند و این دو اختلاف فکری سبب اختلافات زیادی میان دو کره شده است. به معنای دیگر کره جنوبی حکومت میانه رو و آزادی دارد اما کره شمالی در منتهی الیه چپ قرار دارد. البته کره جنوبی نیز دوره ای از دیکتاتوری نظامی را پشت سر گذاشته، اما امروز حکومت دموکراتی است که اخیرا انتخابات ریاست جمهوری داشت و حکومت محافظه کاری بر سر کار آمد.

در حالی که هنوز یک ماه از آخرین آزمایش موشکی کره شمالی که اعتراض شدید کره جنوبی را به دنبال داشت نگذشته کیم جونگ اون خواهان دوستی با همسایه جنوبی شده است. آیا این رویکرد را می توان به نوعی استیصال از انزوای دیپلماتیک خواند؟  

کره شمالی از یک سو سعی می کند نشان دهد که بازوی نظامی قوی دارد و در نتیجه به این سادگی نمی توان این قدرت را سرنگون کرد. به عبارت دیگر این آزمایش ها را بیشتر به عنوان حالت تدافعی نشان می دهد یعنی به جای تهاجمی،  تدافعی است.

بنابراین قدرت نمایی می کند و در ادامه آن صحبت از گفتگوهای مسالمت جویانه ای می کند. اما به دلیل آنکه دو حرکت معمولا با هم همخوانی ندارد این تلاش ها نتیجه ای دربر نداشته است و هنگامی که در خلال گفتگوهایی سعی داشتند تا روابط عادی تری برقرار کنند، به دلیل آنکه کره شمالی اقناع نمی شود و میزان کمک هایی که از جنوب به آنها می رسد به آن میزانی نیست که آنها را از استیصال نجات دهد، دوباره دست اقدامی نظامی می زنند. این روندی بوده که در سال های گذشته در جریان بوده است، بنابراین باید در این جریان به گونه ای راه جدیدی پیدا شود. اما تا به امروز این سیاست کره شمالی بوده که حاصل زیادی هم در پی نداشته است.

آیا از سرگیری این مذاکرات و احتمال مذاکره دوجانبه میان کره شمالی و امریکا در 2013 را محتمل می دانید؟ پیش بینی شما از رویکرد اوباما در قبال کره شمالی در دور دوم ریاست جمهوری اش چیست؟

در دور اول که پس از درگذشت رهبر کره شمالی امریکا سعی کرد تا باب گفتگویی را باز کند و امید آن می رفت که رهبر جدید به این سمت برود که باب گفتگو را بیشتر باز کند و گفتگوهای شش جانبه دوباره از سر گرفته شود، اما پس از آنکه کره شمالی حرکت های خصمانه ای علیه کره جنوبی انجام داد و یک بار سعی کرد آزمایش موشکی انجام دهد که با شکست مواجه شد و این آزمایش جدید کره تمامی امیدها را زائل کرد.

دولت  در دست دموکرات های  امریکایی  تمایل زیادی داشته که کره شمالی را به میز گفتگو بازگرداند و می توان گفت که کماکان درهمین سیاست هم باقی خواهد ماند و کره شمالی نیز اگر با وجود تمامی اعمال خود به نتیجه مطلوبی نرسیده قاعدتا به سمت گفتگو پیش می رود. به طور کلی اگر قصد پیش بینی احتمالی روند آینده را داشته باشیم، می توان این تصور نسبتا خوش بینانه را داشت که در دور دوم ریاست جمهوری اوباما بیشتر با کره شمالی گفتگو انجام بگیرد و شاید بتوانند معزل شبه جزیره کره را تا حدود زیادی کاهش دهند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: چهارشنبه 13 دی 1391 / باز انتشار : یکشنبه 17 دی 1391