ایران جای خود را به اعراب می دهد؟

دیپلماسی ایرانی: جنگ هشت روزه غزه با برقراری آتش بس به پایان رسید. در یک نگاه کلی به بحران غزه باید گفت بیش از هر کسی، این محمد مرسی، رئیس جمهور تازه انتخاب شده مصر بود که از این بحران بهره گرفت. در این ایام، قاهره مرکز رفت و آمدهای دیپلماتیک شد و از دبیرکل سازمان ملل و وزیر خارجه آمریکا گرفته تا وزرای خارجه اتحادیه عرب به این کشور سفر کردند. محمد مرسی توانست از این فرصت به خوبی برای احیای رهبری مصر بر دنیای عرب و جهان اسلام بهره بگیرد. پیش از این ترکیه رجب طیب اردوغان به دنبال رهبری بر جهان اسلام بود ولی تحولات در مصر این فرصت را برای این کشور و رئیس جمهور اخوانی آن فراهم کرد که گوی سبقت را از اردوغان برباید و به عنوان محور جهان عرب و جهان اسلام مطرح شود. طبیعی است موقعیت ژئوپلتیک مصر نیز به او کمک شایانی کرده است ولی بیش از هرچیز این توان فکری و دیپلماتیک او بود که توانست این موقعیت را برای او ایجاد کند. شاید این پیروزی دیپلماتیک به او این جسارت را داد که در عرصه داخلی بر رقبای خود بتازد و با صدور دستوراتی به افزایش قدرت خود اقدام کرد.

علاوه بر مصر، قطر هم تلاش کرد که از این بحران برای گسترش نقش خود در منطقه و افزایش وزن سیاسی خود استفاده کند. قطر در سالهای گذشته تلاش کرده است که جای ایران را در محور مقاومت پر کند و وقتی سوریه دچار بحران شد و حماس دفتر سیاسی خود را از این کشور منتقل کرد، قطر با آغوش باز پذیرای آنان شد. کمک های قطر به حماس و همچنین سفر امیر قطر به مناطق فلسطینی این نزدیکی را بیش از گذشته کرد. به نظر می رسد قطر در همه زمینه ها در حال تبدیل شدن به بازیگر جدی و ماهر در منطقه است. این کشور سرمایه گذاری های وسیعی در کشورهای عربی و اسلامی کرده است و از این جهت به لحاظ اقتصادی جای امارات عربی متحده به خصوص دبی را می گیرد. علی رغم پیشرفت اقتصادی دبی، امارات نتوانسته است جایگاه سیاسی پیدا کند ولی قطر به سرعت تبدیل به بازیگری ماهر منطقه ای می شود و این جنگ هم به این مسئله کمک کرد. باید توجه داشت که کسب این موقعیت فقط به دلیل هزینه مالی نیست که این کشور انجام می دهد بلکه این کشور از کارشناسان برجسته ای در سیاست خارجی خود بهره می گیرد.

هرچند تداوم جنگ غزه می توانست به رادیکال شدن گروههای فلسطینی و نزدیکی بیشتر به ایران منجر شود ولی پایان آن و برقراری آتش بس می تواند به معنای فاصله گرفتن مجدد این گروهها از ایران معنا یابد. علاوه بر این چنانچه اسرائیل توانسته باشد توان تسلیحاتی موجود در غزه را نابود کند، می تواند به عنوان نکته ای منفی برای ایران در مقابل اسرائیل محسوب شود.

بنابراین، علی رغم کمک های سخاوتمندانه ایران به حماس در طی سالهای گذشته به نظر می رسد که روند فاصله گرفتن این گروه از ایران در وضعیت کنونی تداوم یابد. باید توجه داشت که در طول مدت بحران غزه، عملا حماس و دیگر کشورهای عربی هیچ جایگاهی برای ایران در حل و فصل این بحران قائل نشدند. حتی مصر با سفر علی اکبرصالحی، وزیر خارجه کشورمان به مصر و غزه مخالفت کرد.

این مسئله باید ما را به نکته ای استراتژیک در سیاست خارجی رهنمون کند. برای اعراب، عربیت مقدم بر اسلامیت محسوب می شود. یعنی علایق قومی آنها بر علایق دینی آنها مرجح است لذا مسئله حماس برای آنها از منظر عربیت مطرح است و از این رو چندان جایگاهی برای ایران قائل نیستند.

حمایت ما از بشار اسد در طی دو سال گذشته و در طول بحران سوریه رابطه ما با کشورهای عربی را بیش از پیش سرد کرده است و به نظر می رسد که یکی از دلایلی که این کشورها برای ایران سهمی در حل بحران غزه قائل نشدند رویکرد این در سوریه بوده است.

بنابراین در یک نگاه کلی به سیاست ما در مقابل حماس و سوریه می توان این گونه برداشت کرد که این سیاست برای ما نتیجه مطلوبی به همراه نداشته است. تحولات اخیر در منطقه نشان داد که ما باید در سیاست منطقه ای تجدید نظر کنیم و رویکرد های جدیدی در سیاست خارجی خود دنبال کنیم. دیپلماسی جدید مبتنی بر درنظر گرفتن افکار عمومی و اندیشه ای نو است. چنانچه حتی عربستان هم در بحران اخیر دچار نوعی سردرگمی بود و دیپلماسی این کشور هم نتوانست چندان عرض اندام کند و کشورهایی چون مصر و قطر با دیپلماسی مدرن خود توانستند بیشترین استفاده سیاسی و دیپلماتیک را ببرند. / 16