امریکا سرگردان در تناقضات میدانی سوریه

دیپلماسی ایرانی: غربی ها بر سر دو راهی مانده اند، از یک سو چشم دیدن دولت بشار اسد را ندارند و از سوی دیگر دغدغه نفوذ القاعده در میان معارضین سوری را دارند. شاید یکی از دلایل نگرانی امریکایی ها از حضور القاعده در صف مخالفین سوریه امکان حمله آنها به اسرائیل است، به خصوص با توجه به ورود تانک های سوریه به مناطق مرزی جولان که این دغدغه نزد آنها بیش از پیش افزایش یافته است. دیپلماسی ایرانی با دکتر مسعود اسداللهی، کارشناس مسائل خاورمیانه، در خصوص نگرانی های رژیم صهیونیستی از بحران سوریه و اهداف امریکا از اتحاد معارضین گفت وگویی انجام داده است که در زیر می خوانید:

تازه ترین خبرها از سوریه حاکی از ورود سه تانک ارتش سوریه به مناطق مرزی بلندی های جولان و به تبع آن آماده باش کامل اسرائیل است. رفتارشناسی این حرکت دولت سوریه چه تعبیری دارد؟ آیا دامنه ناامنی های داخلی در حال کشیده شدن به سرزمین های اطراف است؟ در صورت ادامه این روند چه عکس العملی را از سوی تل آویو پیش بینی می کنید؟

وضعیت فعلی سوریه این است که مخالفین به رغم تمامی تلاش هایی که در جنگ مسلحانه کردند، شکست های قابل توجهی را متحمل شدند. به این معنا که طرح هایی که در شهر حمص، دمشق و یا حلب داشتند، با شکست روبرو شده که دلایل مختلفی داشته است. اما امروزه وضعیت به گونه ای است که مخالفین از نظر نظامی مجبور به عقب نشینی شده و وارد فاز امنیتی شده اند، بدین معنا که دست به اعمالی چون ترور، بمب گذاری، آدم ربایی و گروگان گیری می زنند.

در منطقه جولان نیز در طول چند ماه اخیر درگیری هایی میان ارتش سوریه و بخشی از مخالفین مسلح درگرفت که در جریان این درگیری ها خمپاره هایی به منطقه جولان اشغالی در داخل فلسطین اشغالی اصابت کرد و این مساله باعث نگرانی شدید مسئولین رژیم صهیونیستی شده است که پس از این ماجرا آنها در آن محل حضور پیدا کرده و مانورهای بزرگی رابرگزار کرده اند. به دلیل آنکه متوجه شدند تحرکاتی که با دخالت و تحرکات بیگانگان در سوریه انجام شده، دامنه آن به خارج از مرزهای این کشور گسترش یافته است.

چنین مسائلی نگرانی های شدیدی را در رژیم صهیونیستی برانگیخته که اگر وضعیت در جولان و در منطقه قنیطره که به ویژه مدخل جولان در سوریه است، از کنترل خارج شود و حجم درگیری ها میان ارتش سوریه و مخالفین همانند حجم درگیری ها در حلب و حمص شود، شهرک های صهیونیست نشینی که در جولان اشغالی درست شده اند، کاملا در خطر قرار می گیرند. این مساله سبب نگرانی مقامات رژیم صهیونیستی شده است که به صراحت نیز آن را بیان کرده اند که البته طبیعی هم بود. چراکه این نوع حجم درگیری ها قاعدتا در محدوده سوریه باقی نمی ماند، حتی در مرزهای اردن نیز شاهد بودیم که میان مخالفین مسلح نظام سوریه با ارتش اردن درگیری هایی انجام شده که حتی سربازان ارتش اردن نیز کشته و زخمی شدند. در مرز ترکیه نیز سطح درگیری ها بسیار بالا گرفت و همچنین در مرز لبنان و سوریه نیز همین روند اتفاق افتاد. بنابراین چنین مسائلی قابل پیش بینی بود و بسیاری از کارشناسان نیز به دولت هایی که از مخالفین مسلح حمایت می کردند، هشدار می دادند که این نوع مخالفت ها قابل کنترل نیستند و سبب خواهند شد محدوده آنها از مرزهای سوریه فراتر روند. بنابراین نمی توان تضمینی داد که مخالفین مسلح را کمک کنند، اما درگیری ها به داخل خاک سوریه محدود باقی بماند.

در حال حاضر به هیچ وجه به صلاح رژیم صهیونیستی نیست که وارد جنگ با سوریه شود و اسرائیلی ها نیز به این امر واقفند. اگر این رژیم به سوریه حمله کند، شاید خدمتی به نظام سوریه باشد، چرا که کاملا مشخص خواهد شد که مخالفین مسلح تحت حمایت اسرائیل و امریکا قرار دارند، بنابراین تلاویونشین ها در چنین شرایطی محال است که دست به عملیات نظامی بزنند. از سوی دیگر نیز به شدت نگران وضعیت پیش آمده در مرزها هستند.

نکته مهم دیگر این است که در میان گروه های مسلح مخالف، عناصر القاعده و گروه های تکفیری و حامی تروریسم نفوذ و رشد کردند که تابع هیچ قانون و قاعده ای نیستند. برای این افراد اظهارنظرهای شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه عرب مهم نیست، روش خاص خود را دارند. اگر درگیری ها ازکنترل خارج شوند امنیت ملی تمامی همسایگان سوریه به خطر خواهد افتاد.

نتیجه مذاکرات اخضر ابراهیمی در چین و دیگر کشورهای درگیر منطقه ای در بحران سوریه چه بوده است؟ جزئیات طرح چین برای سوریه با دیگر طرح های داده شده چه تفاوتی دارد؟ آیا پس از شکست نخستین آتش بس میان مخالفان و دولت باز هم می توان به طرح های منطقه ای برای پایان دادن بحران در سوریه امیدوار بود؟

قابل پیش بینی بود که آتش بس عملی نخواهد بود. به دلیل آنکه مخالفین یک دست نیستند، جریان های بسیار گوناگون و حتی متضاد درون مخالفین وجود دارند که نه تنها با نظام مشکل دارند، بلکه با یکدیگر نیز هماهنگ نیستند. بنابراین به دلیل آنکه معارضه یک دست نیست، هیچ فرد و تشکلیلاتی وجود ندارد تا زمانی که صحبت از آتش بس می شود، تضمین دهد که آن را رعایت می کند، اگر گروهی هم بپذیرد، گروه های دیگری هستند که نخواهند پذیرفت. در نتیجه از روزی که این پیشنهاد مطرح شد که به مناسبت عید قربان دو سه روزی آتش بس اعلام شود، برای کارشناسان منطقه کاملا واضح بود که این طرح به جایی نخواهد رسید و  در عمل نیز ثابت شد، چراکه این گروه ها قابل کنترل نیستند.

طرح های مختلفی با توجه به تحولاتی که در صحنه اتفاق می افتد، اعلام شده است. طرحی که چینی ها دادند نیز این بود که در دورانی که شرایط برقراری آتش بس سراسری وجود ندارد، آتش بس مرحله ای و گام به گام را مطرح کنیم. به عبارت دیگر در منطقه ای که امکان آتش بس در آن وجود دارد، اعلام آتش بس شود و سپس آن را به مناطق دیگر گسترش داده تا به تدریج و در فرایند زمانی کل سوریه را در بر بگیرد.

اما همین طرح نیز قابل اجرا نخواهد بود، زمانی که یک سوی ماجرا نیروهای القاعده و تکفیری و سلفی تروریست هستند، نمی توان انتظار اجرایی شدن چنین طرح هایی را داشت. همانطور که در عراق شاهد هستیم، سال هاست که انواع عملیات انفجاری، انتحاری و ترور و ... است که باعث می شوند که به نظر نرسد عراق به زودی روی آرامش را ببیند، به دلیل آن که این گروه ها به شکل کاملا غیرمسئولانه ای عمل می کنند.

در سوریه نیز روند به همین شکل است، بدین معنا که نظام در خطر سقوط قرار ندارد و حتی از آن مرحله نیز رد شده است، اما درمرحله بی ثباتی امنیتی قرار دارد و این وضعیت برای مدت طولانی در این کشور حاکم خواهد بود. سوریه به وضعیت آرامشی که تا دو سال گذشته در این کشور وجود داشت، نخواهد رسید. قطعا شاهد ترور و بمب گذاری خواهیم بود، اما ناگفته نماند، طرحی که مخالفان داشتند با شکست روبرو شده و حتی شاهد بودیم که کلینتون وزیر امور خارجه امریکا، به صراحت تشکیلات سیاسی مخالفین را زیر سوال برده است. همان طور که می دانید شورای ملی که خود را به عنوان سخنگوی مخالفین مطرح کرده و حتی از شورای امنیت درخواست کرده بود که به عنوان تنها نماینده سوریه به رسمیت شناخته شود، از سوی هیلاری کلینتون زیر سوال رفته است. وزیر امور خارجه امریکا اعلام کرد که این افراد صلاحیت ندارند و اعضای این شورا بین 20 تا 40 سال خارج از سوریه زندگی کردند و اصولا پایگاهی در میان مردم سوریه ندارند و خواهان تجدید سازماندهی مخالفان شد، به نحوی که مخالفان داخل بیایند و نقش بیشتری در این شورا و یا شورای جدید ایفا کنند. این بحث نشان می دهد که مخالفین هم از نظر نظامی و هم از نظر سیاسی شکست خورده اند و مشخص شده است که مخالفان با شکل و شمایل فعلی قادر نیستند تا نظام را سرنگون کنند. از سوی دیگر نظام سوریه نیز از بحران رد شده و از دید خودش اوج بحران را پشت سر گذاشته و از موضع قدرت وارد مذاکره می شود. شاهد هستیم که هیچ نوع امتیازی به معارضین نمی دهد و روس ها نیز به شکل بسیار قوی پشت نظام سوریه در محافل بین المللی قرار دارند. بنابراین در بحران سوریه بیشتر شاهد بن بست سیاسی در کنار بحران امنیتی هستیم و نه بحران نظامی.

 نهادهای بین المللی تیرباران سربازان سوری توسط مخالفان را مصداق جنایت جنگی خوانده اند. با اینهمه امریکایی ها خواهان متحد شدن مخالفان علیه بشار هستند که این موضع گیری با واکنش تند روسیه روبه رو شده است. آیا اطمینان امریکا و متحدان عربی اش به اپوزیسیون نامشخص در سوریه همچنان ادامه خواهد داشت و تبعات منطقه ای و بین المللی این استراتژی چیست؟

امریکایی ها به شدت نگران نفوذ القاعده و گروه های تروریست هم طراز القاعده هستند که این نگرانی را نیز بارها اعلام کرده اند. امروزه نیز تشکیل شورای ملی و ارتش آزاد عملا در صحنه حاکم نیست و کنترل بیشتر در دست گروه های سلفی و تکفیری افتاده است. علت اصلی که امریکایی ها به شکل جدی از معارضین دفاع نکردند، به همین دلیل است. همیشه از امریکایی ها خواسته می شد سلاح های پیشرفته، ضد هلیکوپتر و هواپیما و موشک های دوش پرتاب را در اختیار مخالفین قرار دهند، امریکایی ها نیز گفته اند تا زمانی که القاعده در این گروه ها وجود دارند، سلاح در اختیار آنها قرار نخواهیم داد، چراکه احتمال آنکه این سلاح ها علیه اسرائیل بکار گرفته شوند، وجود دارد.

کشته شدن سفیر امریکا در لیبی، تحولاتی که در تونس شاهد آن هستیم و درگیری سلفی ها با پلیس تونس، وضعیتی که در یمن وجود دارد و القاعده در آن فعال است و انفجارهایی که در ریاض انجام شد، تمامی این مسائل نگرانی های شدیدی را برای جهان غرب ایجاد کرده که باعث شده حرکتی که در دو سال اخیر در جهان عرب شاهد آن بودیم منحرف شده و به دست افراطی های تروریست متمایل شود. بنابراین امریکایی ها از یک سو قصد دارند تا حضور القاعده را در سوریه از بین ببرند و از سوی دیگر مخالفینی را که از نظر آنها مورد تایید هستند، یک دست کنند.

بیان هیلاری کلینتون در چنین مقطعی بیشتر برای مصرف داخلی امریکا و انتخابات این کشور است. یکی از انتقادهایی که علیه اوباما و از سوی رامنی مطرح می شد، این بود که دولت اوباما آن چنان که باید از مخالفین در سوریه حمایت نکرد، اوباما نیز در مقابل چنین استدلالی داشت که مخالفین یک دست نیستند و تروریست ها در آن نفوذ کرده اند. کلینتون نیز برای این که افکارعمومی در داخل امریکا را توجیه کند به شورای ملی سوریه حمله کرد که این گروه سیاسی هم گروه مناسبی نیستند و بنابراین ما طرف مناسبی میان مخالفین نداریم تا به آنها کمک اساسی کنیم. از سوی دیگر جنایت هایی که گروه های سلفی و وهابی کردند و یک نمونه آن را شاهد بودیم از ماه ها پیش در یوتیوب و دیگر شبکه ها تصاویر این چنینی پخش می شد که با وحشیانه ترین روش ها مخالفین خود را می کشتند که حتی کمسیون حقوق بشر سازمان ملل که در ماه های اول تنها نظام سوریه را محکوم می کرد، به تدریج نقض حقوق بشر از سوی مخالفین را مطرح کرد و امروز به مرحله ای رسیده که مخالفین و نظام را از نظر نقض حقوق بشر در یک رده قرار داده است. البته با این فیلم اخیر حتی مخالفین را در رده بالاتری از نظام سوریه قرار می دهد. این مساله نشان می دهد بحرانی که در میان مخالفین وجود دارد حتی حامیان غربی آنها را نیز دچار معزل کرده است که چگونه این بحران را مدیریت کنند که هم نظام را سرنگون کنند و هم نگذارند تا سلفی ها و القاعده قدرت را به دست گیرند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14