نه از جنگ خبری است نه از عقب نشینی

دیپلماسی ایرانی: در هفته های اخیر رویکرد سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه بار تهاجمی بیشتری گرفته که حتی در مرز رویارویی نظامی هم پیش رفت و رویارویی مرزی را نیز در این ارتباط در پیش گرفته بود. اما در روزهای گذشته و در پی رایزنی های اخضر ابراهیمی، مسئول ویژه سازمان ملل در امور سوریه، که در سطح منطقه انجام داده است، موجب برقراری آتش بس میان دولت سوریه و مخالفان شد که البته در جریان مذاکرات مقامات ایرانی با ترکیه این موضوع مورد توجه قرار گرفت که ترکیه تا اندازه ای سیاست خود را تعدیل کند.

علیرغم مسائلی که در رسانه ها از آن صحبت می شود و گاه از آن با عنوان عقب نشینی ترکیه در مقابل سوریه نام می برند، اما شرایط کلی نگاه ترکیه به سوریه تغییر محسوسی نکرده است. مقامات ترکیه همچنان بر ضرورت تغییر نظام سیاسی در سوریه و حتی بر بحث رفتن بشار اسد  تاکید دارند. از این میان تنها تفاوتی که به نظر می رسد به عنوان یک گزینه در وضعیت نگرش ترکیه پدید آمده مساله حمایت ترکیه از جایگزینی احتمالی فردی به جای بشار اسد، همانند جایگزینی فاروق الشرع است که داوود اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه از آن صحبت کرده است. بنابراین ترکیه از این منظر به سوریه به روند تحولات سوریه نگاه می کند که بخشی از این تحولات خواه تحولات دگرگون ساز باشد و یا شرایط  موجود استقرار پیدا کند، بر محیط سیاسی و اجتماعی درون ترکیه تاثیرگذار است.

نگاه نخست این است که ترکیه در طول یک سال و نیم گذشته در نوک جبهه متخاصم سوریه قرار داشته است. همان جبهه ای که به دنبال تغییر سیاسی در سوریه است و سعی کرده اولویت سیاست خارجی خود را مبتنی بر حمایت از مخالفان، تجهیز و حمایت از آنها قرار دهد، تا جایی که حتی بخش هایی  از خاک خود را نیز در اختیار شبه نظامی ها و پناهجویان سوری گذاشته که آنها در این مناطق استقرار و اسکان پیدا کرده اند.

در نتیجه بازگشت از این سیاست برای ترکیه و دولت اردوغان قدری دشوار و پرهزینه است. بدین مفهوم که صحنه داخلی ترکیه و نگاه احزاب منتقد و مخالف به سیاست خارجی ترکیه به گونه ای است که به طور مستمر افرادی نظیر کمال قلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق، به چالش می کشند. همچنین خطاب های تندی علیه داوود اوغلو دارند و معتقدند سیاست خارجی ترکیه از عقلانیت کافی در قبال سوریه برخوردار نبوده است. بنابراین  اگر اردوغان قصد داشته باشد تا تغییری در سیاست خود نسبت به سوریه ایجاد کند باید خود را برای یک فرجام خواهی در داخل آماده کند. به نظر می رسد چنین امری می تواند موقعیت سیاسی حزب عدالت و توسعه را در داخل تنزل دهد.

از سوی دیگر مردم این کشور تا کنون به شکل جدی از سیاست های اردوغان در قبال سوریه انتقاد نکردند، بدین معنا که تا به امروز تظاهراتی و یا تجمعی از سوی مردم برگزار نشده است که در نقد سیاست اردوغان علیه سوریه باشد. بنابراین بازگشت از این مسیر برای مردم نیز دشوار است و برای جناح مخالف فرصت ایجاد می کند که به طور جدی تری سیاست اردوغان و داوود اوغلو را به چالش بکشند و این مساله در شرایطی است که حزب عدالت و توسعه در دو سال آینده با آزمون جدیدی در دوره گذار روبروست که وضعیت موجود و این روند بی تاثیر نخواهد بود.

 مساله انتخابات ریاست جمهوری و موقعیت سیاسی اردوغان وضعیت موجود و روند سیاست خارجی ترکیه در ارتباط با سوریه به عنوان همسایه اش بی تاثیر از این مساله نخواهد بود.

نگاه دوم آن است که ترکیه به سمت تخاصم بیشتر با سوریه حرکت کند که از این دیدگاه امکانات و ابزار و مقدمات لازم فراهم نیست که به شکل خودسرانه وارد یک اقدام نظامی علیه سوریه شود و احتمال آن بسیار ضعیف است. به دلیل آنکه ترکیه در چنین موقعیتی قرار ندارد و همچنین حاصل هر گونه تهاجمی، برای ترکیه چه نفعی در بر خواهد داشت و آیا دگرگونی سیاسی در سوریه متضمن تامین منافع و امنیت ترکیه در آینده خواهد بود؟  این مسائل در شرایطی است که موضوع کردها و مطرح شدن هویت یابی کردها در سوریه به یک چالش امنیت ملی برای ترکیه تبدیل شده است. بنابراین دولت ترکیه نه نسبت به حاصل چنین سیاستی اطمینان دارد و نه اینکه شرایط دورنی و داخلی، منطقه ای و بین المللی برای ترکیه فراهم است. در نتیجه هیچ گونه برنامه ای از این نوع در سیاست دولتمردان نبوده و درست است که اردوغان اعلام کرده بود که مردم باید خود را برای شرایط جنگ آماده کنند، اما در حقیقت تمایلی به توسل به جنگ با سوریه وجود ندارد.

ورود ترکیه به این مسیر به منزله شکست سیاست های اردوغان خواهد بود، بدین معنا که برایند جنگ به نفع اردوغان نخواهد بود و در نتیجه به این سمت نیز حرکت نخواهد کرد. از سوی دیگر شرایط بین المللی نیز آمادگی چنین جنگی را نخواهد داشت،به چه دلیلی به کشور سوریه حمله کنند، اما در عین حال ترکیه از اجماع بین المللی علیه سوریه حمایت می کند، اگر ناتو قصد داشته باشد تا با اتخاذ روش های سختگیرانه و توسل به جنگ مساله سوریه را حل و فصل کند.

ضمن آنکه ترکیه برای تغییر و دگرگونی در سوریه تلاش می کند و حمایت از توسل به جنگ از سوی عوامل و قدرت های بین المللی در سیاست خارجی ترکیه به عنوان محور وجود دارد، اما به شکل خودمختار دست به چنین اقدامی نخواهد زد.

همچنین ترکیه تلاش می کند وضعیت گذار جنگی و تنش مرزی با سوریه را در سطح حداقل حفظ کند که حفظ این وضعیت می تواند برای سیاست های اردوغان مهم تلقی شود و  بتواند افکارعمومی را اقناع کند و حتی منتقدان در داخل را نیز تحت الشعاع قرار دهد که این کشور سوریه است که اقدام به عملیات های ایذایی می زند و ترکیه باید از خود دفاع کند. علاوه بر این چنین وضعیتی توجیهی برای استمرار سیاست ضد سوری ترکیه یعنی تقویت و توجیه مخالفان، ساماندهی و کمک به ارتش آزاد سوریه است.

در پایان باید گفت، اکنون ترکیه در وضعیت دوگانه ای نسبت به سوریه قرار گرفته، بدین معنا که نه می تواند متوسل به جنگ شود و نه آنکه می تواند تغییر اساسی در سیاست خود در قبال سوریه ایحاد کند. از این منظر استقرار سیاست کنونی ترکیه اگر دچار تغییر هم شود با شیب ملایم تری ادامه دارد. اردوغان و تیم سیاسی وی به تغییر اساسی دست نخواهند زد که ایجاد تغییرات در چنین سطحی فرصت برای به چالش کشیدن سیاست خارجی ترکیه است.

اردوغان نیز قصد ندارد در دورانی که وضعیت ثبات نسبی در ترکیه برقرار است، کشور را دچار بحران خودساخته ای کند که از یک سو نتایج آن مشخص نیست و از سوی دیگر اجماعی هم وجود ندارد که در نهایت به نفع ترکیه تمام شود. در نتیحه آنچه که برای ترکیه مهم بوده این است که برای مقام های ترکیه به انحا مختلف بر تغییرات سیاسی در سوریه تاکید دارند که این مساله  نشان دهنده همان خط مشی دولت اردوغان در برابر سوریه است./14  

انتشار اولیه : سه شنبه 6 آبان 1391 / بازانتشار: سه شنبه 9 آبان 1391