دورخیز محتاطانه ترک ها برای نزدیکی به تهران

دیپلماسی ایرانی: این روزها ترکیه در صحنه های داخلی به شکلی دستخوش بحران اعتراضی مردم در برخی از شهرها بوده و همچنین در عرصه منطقه ای  بحران در کشور همسایه اش سوریه و برآمدن مطالبات کردی در این کشور سبب طرح پرسش هایی شده است که آیا روند این تحولات در صحنه داخلی و خارجی بر سیاست خارجی رجب طیب اردوغان تاثیر خواهد گذاشت؟ آیا سیاست خارجی که از آن در سال های اخیر به عنوان سیاست نوین منطقه ای و خاورمیانه ای ترکیه نام برده شده اکنون دستخوش تغییراتی خواهد شد؟

در جریان تحولاتی که در حوزه داخلی و منطقه ای ترکیه پدیدار شده بیش از آنکه  این مساله به تغییر سیاست خارجی ترکیه منجر باشد نوع عملکرد رهبران و دولتمردان ترکیه  را در کانون توجه قرار داد. در هفته های اخیر اقداماتی در این کشور شکل گرفته که می تواند پیوندهایی با سیاست خارجی ترکیه داشته باشد. بدین مفهوم که روند تحولات در مصر،کودتای نظامی، عمیق تر شدن بحران و اعتراضات مردمی و تنش سیاسی در این کشور تا اندازه ای دولت ترکیه را نگران روند تحولات کرده است.  آینده فعالیت هایی که ترکیه در ارتباط با مصر از نظر ایدئولوژی فکری و مشی سیاسی   دنبال کرده همچنان مساله ترک ها است. علاوه بر این از نظر اصول سیاسی،  روند کنونی مصر می تواند چالش جدی در برابر سیاست خارجی ترکیه در تحولات و انقلاب های مردمی در خاورمیانه باشد.

بسیاری بر این باورند که تغییراتی که اخیرا در عرصه داخلی ترکیه و در ارتباط با نظامیان رخ داد و تغییر قانون 35 خدمات داخلی ارتش ناشی از همین تحولات در مصر بوده است.  اگرچه  سیاست های چند ساله حزب عدالت و توسعه در به حاشیه راندن و خارج کردن ارتش از عرصه سیاست بوده است لیکن مسائل مربوط به مصر و همزمانی آن با این تغییر قانون در ترکیه این پرسش را مطرح کرد که آیا دولت اردوغان در پی جلوگیری از همانند سازی و یا مشابه سازی از آنچه که در مصر پیش آمده نیست ؟  آیا دولت ترکیه به شکلی دغدغه های پیرامون نظامیان را از این طریق برطرف نکرده است؟

نگاه نگران ترک ها به کردهای سوریه

همزمان با این مسائل روند تحولات در سوریه سبب شده تا سیاست خارجی ترکیه - که در دو سال گذشته بر براندازی نظام فعلی آن تاکید کرده-  وارد مرحله جدیدی شود. نگرانی های ترکیه بیش از آنکه مربوط به ادامه عملیات های نظامی و ارتش سوریه در مناطق مختلف این کشور باشد متمرکز بر وضعیت مناطق کردنشین سوریه و اعلام خودگردانی از سوی صالح مسلم رهبر حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوریه که مشی نزدیک به پ.ک.ک دارد، می باشد. اظهار نظر مقام های ترکیه همچون اردوغان و داوود اوغلو مبنی بر آنکه مساله کردها در سوریه خط قرمز ترکیه است نشان دهنده نوعی اصطکاک در عرصه امنیت ملی ترکیه است . بر همین اساس دولت ترکیه دو بار از صالح مسلم دعوت کرده تا به این کشور سفر کند تا پیرامون مساله ای که اصلی ترین دغدغه آنکارا است گفتگویی داشته باشند:حرکت  کردهای سوریه به سمت ایجاد اقلیم کردی زنگ های خطر را در ترکیه به صدا در میآورد. آینده مطالبات کردی در سوریه و  تضعیف جبهه مخالفان دولت سوریه - به ویژه آنکه جبهه النصره هم اکنون با کردها تخاصم دارد- اصلی ترین نگرانی ترک ها است.  

با توجه به روند تحولات منطقه و یا تحولات در حاشیه مرزهای ترکیه بازگشت به این پرسش است که آیا سیاست خارجی ترکیه در حال تغییر است؟

باید به این نکته توجه کرد که دولت اردوغان قصد ندارد در ارتباط با سوریه تغییر عمده و محسوسی در سیاست خارجی خود ایجاد کند. چرا که بازخورد این تغییر در صحنه داخلی ترکیه برای حزب عدالت و توسعه نگران کننده است، بدان معنا که اگر اردوغان تغییر محسوسی در سیاست خود نسبت به سوریه ایجاد کند در داخل با انتقادهای شدید احزاب مخالف مواجه خواهد شد البته نه از آن جهت که چرا تغییری در این سیاست ایجاد کرده است بلکه آنها تاکید دارند که این نگرش ترکیه در ارتباط با سوریه در طول دو سال اخیر به بیراهه رفتن و ایجاد هزینه های اضافی و مشکلات امنیتی برای ترکیه منتهی شده است. بنابراین با توجه به وجود اعتراض های متعدد در صحنه اجتماعی ترکیه هرگونه جابجایی در سیاست خارجی می تواند بازخورد منتقدانه ای در داخل ترکیه به همراه داشته باشد. از سوی دیگر ترکیه نیز قصد دارد  همسو با سیاست امریکا در منطقه حرکت کند بنابراین ایجاد تغییر محسوس در سیاست خارجی ترکیه نسبت به سوریه احتمال بسیار ضعیفی دارد. اما چرخش و یا بهبود روابط با برخی همسایگان همانند عراق و ایران محتمل است. در این میان انتقادهای تند عراق نسبت به ترکیه به دلیل نوع ارتباطی است که آنکارا با کردهای عراق به لحاظ سیاسی برقرار کرده است. علاوه بر این  مالکی ترکیه را متهم به ایجاد اخلال در روند سیاسی عراق می کند. شاید در شرایط کنونی بتوان به کاهش ایجاد تنش های ترکیه و عراق امیدوار بود.

رصد سیاست های ایران در سایه دولت روحانی

در ارتباط با نگرش ترکیه نسبت به ایران اکنون باید این دوره را دوره صبر و انتظار دانست. به دلیل آنکه ترکیه با رصد سیاست های جدید دولت ایران به دنبال این نتیجه گیری است  که آیا تغییر محسوسی در غرصه سیاست حارجی ایران ایجاد خواهد شد یا خیر؟  بخشی از استراتژی های  منطقه ای ایران  و ترکیه در اصطکاک با یکدیگر است که خواه ناخواه بر رویکردهای دو کشور تاثیرگذار است. چنانکه در سفر داوود اوغلو وزیر خارجه ترکیه به ایران برای شرکت در مراسم تحلیف حسن روحانی و در دیدار آنها این نکته برجسته بود که آیا ایران تغییری در خصوص سیاست خود در قبال سوریه خواهد داد یا خیر؟

 حقیقت این است که ترکیه مایل است تا تهران قدری از تنش های منطقه ای خود با استانبول را بکاهد. اما اگر از زاویه استراتژیکی به سیاست خارجی ایران و ترکیه در منطقه نگاه کنیم موقعیت ژئوپولتیکی و استراتژیکی دو کشور که بر سیاست خارجی آنها نیز تاثیرگذار است،  تحت تاثیر برخی از فراز و فرودهاست. باید اضافه کرد با وجود آنکه دو کشور استراتژی های ثابتی را در خاورمیانه دنبال می کنند، شاید مقام های ترکیه به دنبال سردی ایجاد شده در سیاست خارجی خود با همسایگان در یک سال اخیر به دنبال برافروختن شعله های شمع در روابط با ایران باشند. این امر نیز مستلزم آن است که ترکیه و ایران از مسیر تصادم در سیاست خارجی دور شوند.

اما در نگاه عمیق تری به بحث روابط ایران - ترکیه باید تاکید کرد که  برخی از مسائل و ملاحظات وجود دارد که  می توان از آنها برای دور کردن تنش از فضای حاکم بر روابط دوجانبه استفاده کرد. اقتضائات همسایگی دو کشور و پیشینه روابط آنها که در سال های اخیر متمرکز بر گسترش روابط بوده می تواند در ایت مسیر راهگشا باشد. علاوه بر موقعیت ژئوپولتیک نوع حلقه ارتباطی ترکیه با اروپا و ایفای نقش ایران در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه طرفین را به سمت تعامل و کنش بیشتری سوق می دهد ضمن آنکه ترکیه در مسیر سیاست خارجی خود به ویژه از منظر اقتصادی به دنبال شکوفایی هرچه بیشتر است.  هم اکنون این کشور از نظر اقتصادی در دنیا در رتبه هفدهم است و تلاش می کند در سبد استراتژیک 2020 خود را در جایگاه دهم تعریف کند. بنابراین هرگونه تنش و تعارض در سیاست خارجی و کشمکش با کشورهای همسایه از میزان تاثیرگذاری و اقبال اقتصادی و سرمایه گذاری منطقه ترکیه خواهد کاست و این مساله ضرر زیادی به عرصه اقتصادی ترکیه وارد خواهد کرد که بی تاثیر بر سیاست خارجی نخواهد بود.

اما صرف نظر از اینکه ترکیه در شرایط کنونی سیاست صبر و انتظار را در قبال ایران در پیش گرفته برخی از اولویت های سیاست خارجی ایران و ترکیه از ثبات بیشتری برخوردار است  و تحت تاثیر تغییر و تحول دولت در هر یک از دو کشور قرار نمی گیرد.

به رغم تعقیب منافع متفاوت در منطقه خاورمیانه از سوی ایران و ترکیه و همچنین منافع مشترکی که در منطقه برای دو کشور وجود دارد به نظر می رسد دیدگاه ها به سمت گرمی در روابط دوجانبه که در یک سال اخیر تحت تاثیر مسائل منطقه ای قرار گرفته،  حرکت می کند. /14

انتشار اولیه: شنبه 26 مرداد 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 30 مرداد 1392