کاریزمایی به نام اردوغان

دیپلماسی ایرانی: در روزهای گذشته ترکیه شاهد برگزاری چهارمین کنگره حزب عدالت و توسعه بود. این کنگره در حالی برگزار شد که حکومت حزب عدالت و توسعه در سیاست خارجی و داخلی با مشکلات جدی مواجه است. یک هفته قبل از برگزاری این کنگره، بلند آرینچ معاون و سخنگوی دولت با اعلام اینکه ترکیه در موضوع سوریه تنها مانده است، علنا به شکست ترکیه در موضوعی که مهمترین دستور کار سیاست خارجی ترکیه در یک سال گذشته بود، اعتراف نمود. از سوی دیگر افزایش درگیری های نیروهای پ ک ک با نظامیان ترک  در بعد داخلی، خونین ترین سال را برای ترکیه در سیزده سال گذشته رقم زده است.

با وجود این مشکلات، باید به عملکرد حزب در روند ده سال گذشته توجه نموده و آن را ملاک ارزیابی قرار داد. نگاهی به سه دوره حکومت حزب عدالت و توسعه در طول یک دهه گذشته نشان می دهد این حزب در ابعاد سیاسی، اجتماعی و خصوصا اقتصادی  کارنامه ای بسیار موفق از خود ارائه داده است. نتایج حاصله از تصدی قدرت توسط اردوغان و حزبش سبب شده ترکیه نه تنها بر بسیاری از مشکلات داخلی فایق آید بلکه توانسته است به یک بازیگر مهم منطقه (هر چند همراه و هماهنگ با غرب) تبدیل گردد. در بعد اجتماعی، اردوغان با رویکرد کردی و علوی مهمترین گام را برای  تحقق آشتی ملی در ترکیه برداشته و در بعد سیاسی نیز رهبر حزب عدالت و توسعه  در روند و  شیبی آرام، با کاهش قدرت نظامیان، آنان را از راس هرم قدرت به حاشیه رانده و نظامیان ترک را از مانور در میدان سیاست باز داشته است. در حال حاضر ترکیه در سایه رهبری  اردوغان، در بعد اقتصادی از تورم مزمن و همیشگی، به بالاترین رشد پس از چین(رشد 7درصدی) دست یافته و موقعیت خود را به اقتصاد ششم اروپا و شانزدهم جهان ارتقا داده است.

در راستای برنامه ریزی های حزبی، چهارمین کنگره حزب عدالت و توسعه نیز، با آمادگی ، تدارک وسیع و تحت نظارت مستقیم اردوغان، با موفقیت برگزار گردید. حضور شخصت های سیاسی چون محمدمرسی، مسعودبارزانی، خالدمشعل، طارق الهاشمی، گرهاردشرودر و...  که هر یک پیام و هدف گذاری خاص خود را داشت، سبب گردید این کنگره علاوه بر مخاطبان داخلی، مورد توجه و ارزیابی کشورهای خارجی قرار نیز بگیرد.

سخنرانی و تائید وتحسین دولت حزب عدالت و توسعه، خصوصا شخص اردوغان و بطور کلی اشاره به الگوی ترکیه توسط مرسی و مشعل، نیاز به توجه و ارزیابی خاص دارد که نباید از آن غفلت نمود. در این میان حضور بارزانی و الهاشمی در این کنگره ضمن اینکه برای بغداد و کشورهای منطقه امری بسیار حائز اهمیت تلقی می گردد، عامل تقویت ذهنیتی است که اعتقاد دارد در تعیین سیاست های  آنکارا، عامل مذهبی نقشی محوری یافته است. حضور مشترک الهاشمی و بارزانی درکنگره حزب و مذاکره این دو درآنکارا، فارغ از تاثیرات بر معادلات عراق، منطقه و بازی های مربوط به آن ، تبلور بارز تاثیرگذاری عامل مذهب بر عملکرد ترکیه می باشد.

در این کنگره صحنه گردان اصلی اردوغان بود. قدرت خطابه فوق العاده اردوغان و اشارات وی به میراث عثمانی و تاکید بر میراث داری آن، بارها روح سی هزار نفر حاضر در کنگره را نوازش داده و سبب شد حاضرین روح سلطان فاتح را در جسم اردوغان حلول یافته ببیند. این همان توانایی است که توانسته است از اردوغان یک شخصیت کاریزمایی بسازد.

اردوغان در سخنرانی دو ساعته خود برخلاف گذشته که تابلو رهبر یک حرب لیبرال محافظه کار را نمایش می داد، این بار چهره رهبر یک حزب محافظه کار ملی گرا را ازخود نمایش داد. عوامل متعددی چون انتخابات آینده محلی(2013) و ریاست جمهوری (2014)، نارضایتی افکار عمومی ترک ها از افزایش عملیات های پ ک ک و ... در این تغییر موثر بوده است. اردوغان با ذکر نام پادشاهان سلجوقی و عثمانی بر ادامه راه آنان تاکید نمود. نام بردن از سلطان سلیم دارای پیام داخلی و خارجی خاص خود بود.

 اردوغان همانگونه که پیش بینی می شد برای سومین و طبق اساسنامه حزب برای آخرین بار به رهبری حزب برگزیده شد. سایه سنگین اردوغان بر حزب، این تردید را تقویت نموده است که حزب عدالت و توسعه پس از اردوغان به سرنوشت حزب دمکرات پس از مندرس و حزب مام مهین پس از اوزال دچار شود. دو حزبی که چون حزب عدالت و توسعه در سایه رهبران خود یک دهه و با اقتدار در صحنه قدرت بودند، اما با نبود مندرس و اوزال، این دو حزب نه تنها به حاشیه رانده شدند، بلکه از حضور در مجلس نیز بازماندند .

به نظر می رسد اردوغان با بهره گیری از این تجربه و هوشمندی که دارد، نخواهد گذاشت حزب به این سرنوشت دچار گردد. طرح و پیگیری تغییر سیستم پارلمانی به سیستم نیمه ریاستی و یا ریاستی در بخش مهمی فارغ از ملاحظات خود، حاصل این هوشیاری است. اردوغان در نظر دارد در نقطه ایده آل، با تغییر قانون اساسی ترکیه و تغییر سیستم پارلمانی به ریاستی، عنوان نخست وزیری را حذف نموده و  ضمن کسب پست ریاست جمهوری، مسیری که ده سال است هدف گذاری نموده در کسوت ریاست جمهوری برای ده سال دیگر تعقیب نماید. در سیستم نیمه ریاستی نیز در نظر دارد با جابجایی خود با گل و یا یکی از نزدیکانش در حزب، کماکان بر حزب نفوذ و اقتدار خویش را حفظ نماید. مجموعه شرایط داخلی و از آن مهمتر خارجی، مهمترین عوامل مهم و تعیین کننده در رسیدن اردوغان به این هدف خواهد بود. بسیاری بر این باورند که میان وی و گل اختلاف جدی وجود دارد و حزب نیز پس از اردوغان دچار انشعاب و مشکل خواهد شد. این می تواند حاصل برداشتی هدایت شده باشد که سعی داشته است، توجه ها و افکار را از دقت در تقسیم نقش ها، میان گل و اردوغان دور نماید.

 نگاهی به  شرایط جاری ترکیه نشان می دهد، حزب عدالت و توسعه و اردوغان  در حال حاضر جایگزین و رقیبی جدی ندارند . از سوی دیگر نگاهی به کارنامه اردوغان نشان می دهد که وی توانسته است در شرایطی نخست وزیر ترکیه گردد که با منع فعالیت سیاسی مواجه بود. این مسئله مانع ورود وی به مجلس ترکیه در انتخابات سراسری 2002 شد. اردوغان توانست با کسب اکثریت کرسی  مجلس و تغییر قوانین در انتخابات میان دوره ای وارد مجلس شده و نخست وزیر سیستمی گردد که شش ماه وی را بخاطر خواندن شعری زندانی نموده بود. باز مدیریت او بود که راه چانکایا، کاخ ریاست جمهوری را برای ورود گل هموار نمود .

 به نظر می رسد اگر بیماری اردوغان و شرایط داخلی و خارجی، به او فرصت دهد، نخست وزیر ترکیه با به کارگیری خرد جمعی که در سایه نظم حزبی خود را نشان داده است، می تواند با کسب عنوان ریاست جمهوری به سوی هدف تبدیل ترکیه به یک قدرت جهانی با شعار ملت بزرک و قدرت بزرگ در سال 2023 گام های جدی بر دارد./16