این مرد جانشین بر حق کوفی عنان است؟

دیپلماسی ایرانی: استعفای کوفی عنان از نمایندگی دبیرکل سازمان ملل و اتحادیه عرب در بحران سوریه بحث های زیادی در مورد این مسئله ایجاد کرده است. طبیعی است که دلیل استعفای او ناکامی در اجرای طرح شش ماده ای اعلام شده بود. این ناکامی نیز به اختلاف نظر بین اعضای دائمی شورای امنیت از یک سو و عدم همراهی طرف های درگیر در سوریه و کشورهای حامی هر کدام مربوط می شود. با این وجود به نظر می رسد که ظرف روزهای آینده جانشینی برای کوفی عنان انتخاب خواهد شد؛ چرا که دبیرکل نمی تواند نسبت به این بحران بی تفاوت باشد و سابقه کار نیز نشان می دهد وقتی یک نماینده در پیشبرد کار موفق نمی شود و استعفا می دهد نماینده دیگری به جای او انتخاب می شود. نمونه جنگ ایران و عراق در این مورد قابل توجه است.

وظیفه نماینده دبیرکل این است که به مذاکره با طرف های درگیر می پردازد و بر اساس نظرات آنها خصوصا دولت هایی که پشت هر بحرانی وجود دارند پیشنهاداتی ارائه می دهد. اما این که پیشنهادات نماینده ویژه قوت اجرایی پیدا کند مستلزم این است که شورای امنیت این پشنهادات و فرمول ارائه شده را تایید کند. این همان کاری است که در مورد طرح کوفی عنان اتفاق افتاد. وقتی او به عنوان نماینده دبیرکل برای سوریه منصوب شد به مذاکره با طرفین درگیری و شخص بشار اسد پرداخت و طرح شش ماده ای برای حل این بحران ارائه داد. او حتی بعد از اعلام طرحش به ایران نیز آمد. طرح شش ماده ای او تا زمانی که از سوی شواری امنیت تایید نشده بود قوت اجرایی نداشت. شورای امنیت در ابتدا بیانیه ای صادر کرد و این طرح را در زیر بیانیه آورد. بعد از آن نیز برای این که بحثی در تایید شورای امنیت نباشد قطعنامه 2042 شورای امنیت صادر شد این طرح به قعطنامه ضمیمه شد و بر این اساس طرح کوفی عنان لازما الاجرا شد؛ چرا که براساس منشورملل متحد تصمیمات شورای امنیت لازم الاجرا است. منشور می گوید اعضای ملل متحد می پذیرند که تصمیمات شورای امنیت را بپذیرند و اجرا کنند. این که طرح در عمل با مشکلاتی روبرو شد بحثی کاملا سیاسی است و ربطی به بحث حقوقی ندارد. شاید طرف های درگیر و دولت های پشت پرده و روی پرده تمایلی به اجرای این طرح نداشته اند.

بنابراین کوفی عنان در مقطعی از شورای امنیت گله داشت که برای اجرای این طرح توافق لازم را ندارند. به هر حال شورای امنیت نهادی سیاسی است و ممکن است دست به اتخاذ تصمیمی بزند ولی اجرایی نشود؛ چرا که همان کسی که در شورای امنیت رای داده است ممکن است علاقه ای نداشته باشد که به طرفین بحران فشار وارد کند. به این دلیل که تصمصمات شورای امنیت بدون موافقت اعضای دائم معنایی پیدا نمی کند چنانچه در رابطه با اشغالگری اسرائیل، قطعنامه 242 و 338 شورای امنیت تصویب شده که از اسرائیل می خواهد به مرزهای 1967 بازگردد ولی اسرائیل به این قطعنامه ها عمل نکرده است چون شورای امنیت به خاطر حمایت های آمریکا از اسرائیل اجازه تصویب قطعنامه های دیگر و فشار بر اسرائیل را ندارد. در حالی که قطعنامه هایی در این مورد صادر شده است. این که کوفی عنان می گوید شورای امنیت به اندازه لازم همکاری نکرده درست است و به اختلاف آمریکا و روسیه مربوط است. قطعا فقط ارائه طرح از سوی کافی عنان به معنی پایان کار نبود و اجرایی شدن طرح مسئله دیگری بود. همیشه ورود به جزیئات مشکل ایجاد می کند در حالی که همیشه در کلیات توافق وجود دارد. در زبان انگلیسی می گویند شیطان در جزیئات است. یعنی وقتی وارد جزئیایت شوید مشکلات ایجاد می شود. بر این اساس کوفی عنان به این نتیجه رسید که بین اعضای شورای امنیت در مورد سوریه توافق وجود ندارد و ایجاد نخواهد شد و استعفا داد.

گفته می شود که احضر ابراهیمی قرار است جانشین کوفی عنان شود. در اینجا آنچه اهمیت زیادی دارد شخصیت نماینده ویژه سازمان ملل است. توجه به سابقه ابراهیمی نشان می دهد که او شخصیت این کار را داراست. به جرئت می توان گفت که در بین دیپلمات های جهان عرب کسی که سابقه قوی بین المللی در حد او داشته باشد سراغ نداریم. او مناصب فوق العاده مهمی در کارنامه خود دارد. لخضر براهیمی از زمان جنگ های الجزایر برای استقلال از سلطه فرانسه، نماینده جنبش ملی آزادیبخش الجزایر در جنوب شرقی آسیا، جاکارتا بود. جاکارتا به این دلیل مطرح بود چرا که سوکارنو رئیس جمهور اندونزی از بنیانگذاران جنبش عدم تعهد بود و به گروههایی که به دنبال استقلال کشورشان بودند کمک می کرد و شخصیت ضد استعماری داشت. بعد از استقلال الجزایر نیز او به مناصب مهمی رسید. او بعد از استقرار دولت جدید از اوایل دهه 60 میلادی تا اواخر سفیر در اتحادیه عرب و همزمان در مصر می شود. بعد از سال 71 تا 79 سفیر الجزایر در انگلیس بوده است. بعد از آن به الجزایر باز می گردد و مشاور سیاسی رئیس جمهور الجزایر می شود. در اواسط دهه 80 به سفارت الجزایر در سودان مامور می شود. در جریان جنگ های لبنان که به توافق طائف منجر شد لخضر براهیمی نماینده ویژه اتحادیه عرب در قضیه لبنان بود و در این توافق نقش بسیار مهمی ایفا کرد. در اوایل دهه 90 دوران شاذلی بن جدید، رئیس جمهور الجزایر، وزیرخارجه این کشور شد. او همچنین گزارشگر ویژه سازمان ملل در اجلاس زمین 1992 ریودوژانیرو شد که این اجلاس بسیار اهمیت داشت.

 بعد از آن ابراهیمی در سال 1993 به سازمان ملل آمد  و نماینده ویژه پتروس غالی در بحران هایی همچون، هائیتی، سودان، کامرون، نیجریه و بروندی شد. بعد از دبیرکلی کوفی عنان به عنوان نماینده دبیر کل در افغانستان انتخاب شد. او ازسال 1997  دو دوره نماینده دبیرکل در افغانستان بود و سالهای حکومت طالبان و بعد از آن را تجربه کرد. در دوران حضور در افغانستان او حتی  ملاقات هایی با ملاعمر داشت. در حالی که ملاعمر به هر کسی اجازه ملاقات نمی داد. این نشان می دهد که او دیپلمات برجسته و دارای توانایی های جدی در برقراری ارتباط بوده است. اما به نظر می رسد که او در افغانستان توفیق آنچنانی نداشت و از این سمت استعفا داد و به سازمان ملل برگشت. در سالهایی که به سازمان ملل برگشت در مورد عملیات حفظ صلح سازمان ملل بحث های جدی مطرح شد و قرار شد هیئتی برای بررسی علل ناکارآمدی عملیات حفظ صلح تشکیل شود که لخضر براهیمی ریاست آن را بر عهده گرفت و گزارش سال 2000 این هیئت در رابطه عملیات حفظ صلح سازمان ملل بسیار مهم است. به دلیل که به مشکلاتی که خصوصا در افریقا ایجاد شده بود می پرداد و این که چرا سازمان ملل نتوانسته بود در بروندی و رواندا کاری برای توقف خشونت ها انجام دهد. این گزارش به اسم او منتشر شد و امروزه «براهیمی ریپورت» در سازمان ملل بسیار مشهور است. او در دوره کوتاهی هم نماینده دبیرکل سازمان ملل در عراق بود. ابراهیمی همچنین عضو بسیاری از این سازمانها و موسسات بین المللی است. او عضو هیئت مدیره موسسه صلح استکلهم است که بسیار مهم در خلع سلاح اهمیت دارد و گزارش های معتبری منتشر می کند. همچنین او عضو الدرز یا پیشکسوتان است که هیئتی از افراد با سابقه در صحنه بین المللی هستند. علاوه بر این او هیئت علمی مراکز علمی همچون  مدرسه اقتصادی و علوم سیاسی لندن است.

 با این وجود در زمانی که او نماینده در افغانستان بود شایعاتی در مورد روابط او با عربستان سعودی مطرح بود و گفته می شد که او بسیار تحت نفوذ عربستان سعودی و امارات است. حتی این مسئله شایع بود که او مبالغ کلانی از این کشورها دریافت کرده است و ثروتی برای خود ایجاد کرده و خانه مجللی در پاریس برای خود خریداری کرده است. البته در عالم سیاست این مسائل وجود دارد و شاید علاوه بر توانایی های شخصی برای رشد یک فرد در عرصه بین المللی خصوصا فردی از کشوری جهان سومی همراهی با قدرت ها ساخت و پاخت با صاحبان قدرت ضروری باشد. ابراهیمی هم از این ویژگی بی بهره نبوده است. اما آیا در شرایط کنونی در صورت انتصاب به عنوان نماینده ویژه می تواند در حل بحران سوریه موفق بشود؟ به نظر می رسد که قضاوت در این مورد زود است باید منتظر بود و دید که ابراهیمی با چه طرحی با این بحران مواجه خواهد شد؟ به نظر من اگر لخضر براهیمی به این سمت گمارده شود با توجه به سابقه افغانستان و نزدیکی و ارتباطات چند ساله او با عربستان، مواضعی جانبدارانه به ضرر حکومت بشار اسد اتخاذ خواهد کرد. /16