چگونه بحران را مهار کنیم؟

دیپلماسی ایرانی: حلب در محاصره است و انتظار از دست رفتن زندگی هزاران غیر نظامی دیگر در سوریه بسیار زیاد است. سازمان ملل حرکت در جهت جنگ شهری را محکوم کرده اما درگیری ها بدون هیچ نشانه ای از بهبود برای سوری ها پیش می رود. عناصر جهادگرایان نیز پا به عرصه کشمکش ها گذاشته اند. همچنین نگرانی زیادی در مورد تسلیحات شیمیایی و بیولوژیکی سوریه وجود دارد. جامعه بین المللی نیز به طور چشمگیری در تلاش ها برای مهار بحران بدون قدرت بوده اما به هیچ وجه این روند بدیهی نیست.

در حالی که شورای امنیت در یک بن بست گرفتار شده، سوریه نیز دچار همین بن بست است. دولت می کوشد اغتشاش هایی را که در 40 سال اخیر بی سابقه بوده، فرونشاند. نتیجه کاهش قدرت کنترل زمینی بوده و گروه های مخالف نیز عملیات نظامی خود را به راه انداخته اند تا به جنگ ادامه دهند. اما هنوز مشخص نیست که دولت چگونه می تواند تنها از طریق زور، به درگیری ها پایان دهد.

همچنین یک بن بست سیاسی نیز وجود دارد. پس از مارس 2011، یک جنبش وسیع بر مبنای درخواست های مدنی و حقوق سیاسی و تقویت صدا ها برای تغییر در سوریه شکل گرفت. اما این اعتراض ها جنبشی نبود که بر بخش های اشتراکی سوریه پل بزند و فرصت ها برای غلبه بر این مشکل در درگیری های گسترده از دست رفت.

روش های نظامی نیز به تنهایی در پایان دادن به بحران موثر نیست. به طور مشابه یک دستور کار سیاسی که جامعه و مشمول نباشد نیز شکست می خورد. توزیع نیرو ها و تقسیم جامعه سوریه به گونه ای است که تنها یک گذار سیاسی مذاکره ای می تواند امید خاتمه سرکوب و جلوگیری از وقوع جنگ فرقه ای را احیا کند. برای چالشی به این اندازه بزرگ، تنها جامعه بین المللی متحد می تواند هر دو طرف را برای تعامل در جهت گذار سیاسی صلح آمیز قانع کند. اما یک روند سیاسی اگر غیر ممکن نباشد دشوار است، در حالی که همه طرف ها در داخل و یا خارج از حکومت به روش های نظامی اعتقاد دارند. اختلاف بین المللی نیز به معنی حمایت از دستور کار گروه های پوششی و دامن زدن به ناآرامی ها است.

به همین دلیل است که من به دنبال کمک به جامعه بین المللی برای همکاری در جهت پایان دادن به این نیروی محرکه منهدم کننده و تمرکز ذهن طرف ها بر تعامل در روندی سیاسی هستم. در نخستین روز هایی که من اختیار برخی امور در این زمینه را به دست گرفتم از حمایت جامعه بین المللی برخوردار شدم و شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه هایی را صادر کرد که به موجب آن مجوز حضور ناظران نظامی سازمان ملل در سوریه صادر شد. پس از اعلام آتش بس در 12 آوریل، بر خلاف برخی ادعا ها، سرکوب دولتی علیه جامعه های غیر نظامی متوقف شد که نشان دهنده تاثیری است که این اتحاد می تواند داشته باشد.

با این حال حمایت بین المللی تقویت شده ادامه نیافت. آتش بس به سرعت پرچیده شد و دولت دریافت در صورتی که به عملیات نظامی گسترده بازگردد، پیامد وخیمی در انتظارش نخواهد بود. در نتیجه این اقدام ، من به دنبال انرژی بخشیدن به حرکت در جهت اتحاد بودم و گروه اقدام بین المللی در سوریه را در ماه ژوئن ایجاد کردم. چارچوبی برای دوره گذاری ترتیب داده شد که از تلاش های سوری ها برای حرکت در جهت بدنه دولت انتقالی با قدرت اجرایی کامل حمایت می کرد. گذار به معنی تغییر کامل اما مدیریت شده است، تغییری در این زمینه که چه کسی و چگونه سوریه را رهبری می کند. ما این نشست را با این امید ترک کردیم که قطعنامه شورای امنیت از تصمیم گروه اقدام حمایت کند. اما از آن پس اقدامی در این زمینه انجام نشد و به جای آن خواستار ارائه فهرستی از نام اشخاص مورد نظر شد.

در یک گذار سیاسی مدیریت شده بین قدرت های منطقه ای و بین المللی منافع مشترک روشنی وجود دارد. اما آتشی زیر خاکستر است که دامن آن می تواند منطقه و جهان را تحت تاثیر قرار دهد. در اینجا به مصالحه حکومت نیاز است تا بر اغواگری مخرب رقبای ملی غلبه کند. اقدام مشترک به تلاش های دوجانبه و به هم پیوسته از سوی تمامی کشور های صاحب نفوذ نیاز دارد تا به طرف ها بقبولانند که یک راهکار سیاسی، حیاتی و ضروری است.

برای روسیه، چین و ایران این به معنی تلاش های هماهنگ به منظور راضی کردن دولت سوریه برای حرکت در جهت تغییر، حمایت از گذار سیاسی و پذیرش از دست رفتن مشروعیت دولت کنونی است. نخستین حرکت از سوی دولت مهم است. چرا که ناسازگاری و مخالفت آن با اجرای طرح 6 ماده ای جدی ترین چالش در هر روند سیاسی صلح آمیز به شمار می رود و عدم اطمینان مخالفان نسبت به پیشنهاد های گذار مذاکره ای را تضمین می کند.

برای آمریکا، انگلیس، فرانسه، ترکیه ، عربستان سعودی و قطر نیز این به معنی تحت فشار قرار دادن مخالفان برای پذیرش یک روند سیاسی است که همه جوامع و موسسه هایی که هم اکنون با دولت در ارتباط هستند را شامل شود. این همچنین به معنی درک این واقعیت است که در آینده سوریه، اداره و کنترل امور تنها به دست یک نفر نیست.

این روشن است که اسد باید دولت را ترک کند. اما تمرکز بیشتر باید روی اقدامات و ساختاری معطوف باشد که گذار دراز مدت و صلح آمیز را تضمین کرده و از سقوط اغتشاش آمیز آن جلوگیری کند. این جدی ترین مساله است و جامعه بین المللی باید سهم مسئولیت خود در این زمینه را ادا کند.

البته هیچ یک از این اهداف بدون مصالحه حقیقی همه طرف ها محقق نمی شود. بن بست به این معنی است که هر یک از طرف ها باید تغییر مسیر بدهد. از دولت گرفته تا گروه های مخالف، جامعه بین المللی و قدرت های منطقه ای. در این راه، جامعه بین المللی می تواند شرایط ضروری برای یک روند سیاسی را ایجاد کند. یک جامعه بین المللی متحده می تواند به صورت موثری حامی یک گذار صلح آمیز تا دولت قانونی باشد.

سوریه همچنان می تواند از فاجعه مصون نگاهداشته شود. اما این به جرات و جسارت دولت، اعضای دائم شورای امنیت و چهره هایی مانند باراک اوباما و ولادیمیر پوتین، روسای جمهور آمریکا و روسیه نیاز دارد. آیا این ما به عنوان جامعه بین المللی هستیم که باید رای دفاع از آسیب پذیر ترین نقاط جهان اقدام کرده و فداکاری های لازم برای کمک در این زمینه را انجام دهیم؟

هفته های آتی در سوریه، پاسخ این پرسش را خواهد داد.

نویسنده: کوفی عنان، دبیر کل سابق سازمان ملل، برنده جایزه صلح نوبل و نماینده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب در امور سوریه. وی روز پنجشنبه از سمت خود کناره گیری کرد.

انتشار اولیه : جمعه 13 مرداد 1391/ بازانتشار : دوشنبه 16 مرداد 1391