لابی ارمنی ها به کمک ایران می آید؟

دیپلماسی ایرانی:‌ ارمنستان دو دهه است که با اشغال قره باغ  و چند شهر آذربایجان به کمک روسیه خود را در محاصره ژئوپولیتیکی قرارداده است. ترکیه به دلیل ادعاهای تاریخی ارمنستان درمورد قتل عام ارامنه در آوریل 1915 به دست ترکان عثمانی و ادعای ارضی این کشور نوپا نسبت به بخشی از اراضی ترکیه و همچنین اشغال بیست درصد از اراضی آذربایجان مناسبات دیپلماتیک و مرزهای خود را با ارمنستان مسدود نموده است. روسیه هم به رغم اینکه سرنوشت نظامی، امنیتی، سیاسی و تا حد زیادی نیز اقتصادی ارمنستان را در ید اختیار خود دارد اما به دلیل عدم وجود مرز خاکی و آبی میان دو کشور و مجبور بودن به استفاده از مسیر گرجستان که دارای مرز با ارمنستان است با مشکلاتی در همکاری های تجاری، انرژی و حمل ونقلی مواجه است. اساسا روسیه به دلیلی وابستگی به مسیر گرجستان به منظور انتقال گاز به این کشور و داشتن چالش وتنش و در برخی مواقع جنگ گرم با گرجستان، به ارمنستان و ایران دررابطه با احداث خط لوله انتقال گاز از ایران به ارمنستان چراغ سبز نشان داد تا متفق خود ارمنستان را از این مشکل رهائی بخشد و میدان مانور گرجستان را دراین زمینه محدود کند. هرچند که روسیه به ارمنستان اجازه نداد قطر خط لوله در خاک ارمنستان به حدی باشد که در آینده امکان انتقال گاز ایران به مقاصد ثالث از طریق ارمنستان مهیا باشد! چه بسیار نیکوست که اقداماتی در منطقه ثورت گرفت و در حال انجام است که روسیه را از حیث انتقال انرژی و مسیر انتقال آن دور زده و می زنند و مثال بارز آن احداث وعملیاتی شدن خط لوله نفت باکو – تفلیس – جیهان و خط لوله انتقال گاز باکو- تفلیس – ارزروم و امضای سند احداث خط لوله گاز ترانس آناتولی موسوم به تاناپ که اخیر میان رجب طیب اردوغان و الهام علی اف در استانبول در حاشیه نشست سازمان عمکاری های اقتصادی دریای سیاه به امضاء رسید. گفته می شود این پروژه 2000 کیلومتری دوسال دیگر شروع و پس از 5 سال از زمان شروع به بهره برداری خواهد رسید.

به هرحال  ارمنستان 20 سال است که صرفا با ایران وگرجستان دارای مرزهای باز است که دراین میان مرز با ایران به دلیل غیر قابل مقایسه بودن توان اقتصادی، سیاسی و... ایران با گرجستان برای ارمنستان بسیار حیاتی و مهم است و از همین رهگذر تحولات داخلی و خارجی ایران برای این کشور حائز اهمیت است؛ چرا که کشوری که ایران را راه تنفس خود خود می داند و لئون تر پتروسیان رئیس جمهور وقت ارمنستان چند سال پیش که هنوز گازی از ایران به این کشور منتقل نمی شد و حجم مناسبات دو کشور درحد امروزی نبود در مصاحبه ای گفته بود که ایران محل تنفس ارمنستان است. اینگونه اعترافات با الفاظی مشابه بعد از پتروسیان در دوره ریاست جمهوری  روبرت کوچاریان نیز تکرارشد و در دوره سرژ سرکیسیان رئیس جمهورفعلی نیز درحال تکرارشدن است. (البته ذکر این نکته لازم است که بدانیم ارمنستان از طریق گرجستان با ترکیه 350 میلیون دلار درسال تجارت دوجانبه دارد که حجم غالب آن صادرات ترکیه به ارمنستان است.)

در حال حاضر ارمنستان با مشکلات فراوانی در زمینه های اقتصادی، سیاسی و نظامی مواجه است. ارمنستان وابستگی نظامی، امنیتی و اقتصادی گسترده ای به روسیه دارد و با حمایت های ارامنه ثروتمند مقیم خارج ازکشور که عمدتا درآمریکا، فرانسه، لبنان و دیگر کشورهای اروپائی سکنی دارند در جهت حل مشکلات خود تلاش می کند؛ هرچند که فساد اداری و مالی موجود در این کشور و انحصارات اقتصادی و تجاری وابسته به جناحهای قدرت در ارمنستان مانع از حرکت درمسیر عادلانه و تامین نیازهای متوسط مردم این کشور می شود و از همین رهگذر موج مهاجرت از این کشور به خارج ازکشور سیر صعودی دارد.

همانگونه ذکر شد ارمنستان در بخش انرژی صنعتی و خانگی  و نیازهای عمومی مردمش وابستگی نسبتا زیادی هم به ایران دارد. مزید برآن حضور چندین هزار دانشجوی ایرانی در ارمنستان و سفر توریست های ایرانی به ارمنستان منابع مالی دیگری برای دانشگاهها و مردم ارمنستان محسوب می شود. گفته می شود در ایام نوروز 1391 بیش از 30 هزار ایرانی به ارمنستان سفرکرده بود. ارمنستان به دلیل نیاز به دلارهای ایران با دریافت 15 دلار به ازای هر گذرنامه در مرز ورودی خود روادید صادر می کند و برخورد مناسب و دوستانه ای با ایرانیان دارد و همین امر سبب افزایش سفرهای توریستی ایرانیان به ارمنستان شده است. اخیرا سفیر ارمنستان درتهران پیشنهاد نمود که کشورش آمادگی دارد به صورت متقابل روادید با ایران را لغو نماید. در صورت تحقق چنین امری موج مسافرت از ایران به ارمنستان فزاینده تر خواهد شد. طرف ارمنی با صدور روادید با تعرفه اندک، صدور روادید در مرزورودی و حذف بوروکراسی زائد و برخورد دوستانه و مهربانانه با ایرانیان زمینه افزایش سفر ایرانیان را به کشور خود فراهم و ازاین طریق به درآمد قابل توجهی دست می یابد و ایرانیان در بازگشت به ایران مبلغ ارمنستان گشته و تاثیر مضاعفی بر افزایش سفرایرانی ها به ارمنستان برجای می گذارند.

همینطور حضور شرکتهای ایرانی درارمنستان موجبات اشتغال زائی و تامین درآمد ارامنه و دولت ارمنستان را از مسیر پرداخت حقوق و مالیات و عوارض گمرکی توسط ایرانیان به ارمنی ها و دستگاههای دولتی این کشور فراهم می کند.

ارمنستان در شرایطی که  از یک سو 20 درصد اراضی آذربایجان را اشغال نموده و تاکنون مذاکرات صلح قره باغ نیز به گفته برخی از شخصیتهای ارمنی تعمدا در راستای بهره برداری از آن در جهت نیل به قدرت به بن بست کشانده است و از سوی دیگر با بحران وشکنندگی در عرصه اقتصادی، سیاسی و امنیتی مواجه است و درهمین حال به حساب وابستگی به روسیه و ایران با دست وپنجه نرم کردن با مشکلات مختلف داخلی و خارجی خود را اداره می کند؛ اینک به دلیل آگاهی از تاثیر منفی تحولات درایران از احتمال حمله نظامی به ایران به شدت نگران است. ایروان از یک سو بروز چنین اوضاعی را ایران فرصتی برای آذربایجان در راستای آزادسازی اراضی اش از طریق توسل به نیروی نظامی می داند و از سوی دیگر نگران بروز مشکلات در جهت عدم امکان تامین نیازهای خود از ایران هنگام بروز جنگ احتمالی است.

دراینجا مناسب می دانم به برخی مستندات ارمنی در خصوص موارد فوق اشاراتی داشته باشم. برای مثال لئون زورابیان عضو کنگره ملی ارمنستان به رهبری لئون  ترپتروسیان رئیس جمهور اسبق این کشور معتقد است: «عدم حل مناقشه قره باغ به درد حاکمیت کنونی ارمنستان می خورد. حاکمیت از موضوع قره باغ برای تقلب و مهندسی کردن انتخابات و سپس قانونی کردن آن بهره برداری می کند. ارزیابی اتحادیه اروپا از انتخابات پارلمانی در ماه مه 2012 به عنوان گامی رو به جلو با موضوع قره باغ مرتبط است. حاکمیت به اتحادیه اروپا وعده می دهد که اگر انتخابات مهندسی شده را بپذیرد در رابطه با مناقشه قره باغ سازش خواهدکرد. روزنامه های ارمنستان می نویسند که محتمل است روبرت کوچاریان و لئون تر پتروسیان برای کنار گذاشتن سرژ سرکیسیان و شکست وی در انتخابات سال آینده ریاست جمهوری با یکدیگر همکاری کنند. در واقع درانتخابات پارلمانی می  2012 میان حزب فراوانی به رهبری کوچاریان و کنگره ملی ارمنستان به رهبری تر پترو سیان همکاری وجودداشت. پیش بینی نمی شود درانتخابات سال آتی ریاست جمهوری پتروسیان نامزدی خودرا اعلام کند. کوچاریان هم تلاش می کند با پتروسیان تا درمورد نامزدی مشترک برای ریاست جمهوری 2013 به توافق برسند. براساس همین احتمالات وتحلیل ها است که نوشته های منتقدانه اسکانیان درمورد کم وکیف مذاکرات صلح قره باغ بعنوان پیامی به پتروسیان ازسوی کوچاریان ارزیابی می شود.» (به نقل از ینی مساوات 3 ژوئیه 2012–باکو)

تحلیل لئون زورابیان از استفاده ابزاری از موضوع مذاکرات صلح قره باغ واقع بینانه به نظر می رسد اما این محدود به دولت کنونی نیست و همواره در دولتهای پیشین نیز از این موضوع درراستای رسیدن به قدرت بهره برداری ابزاری شده است. پیشتر نیز روبرت کوچاریان که خود اهل قره باغ است و تیم او، در راستای تکیه زدن بر کرسی ریاست جمهوری و حفظ قدرت درارمنستان از عامل قره باغ بعنوان اهرم موثر استفاده نموده است.

 درخصوص نگرانی ارمنستان از بروز جنگ علیه ایران وتاثیر آن برارمنستان  الکساندر اسکندریان مدیر موسسه قفقاز درایروان می گوید : «ارمنستان از اوضاع ایران نگران است. ارمنستان درزمینه های سیاسی و اقتصادی روابط خوبی با ایران دارد. ایران درمنطقه تنها کشوری است که مرزهایش به روی ارمنستان باز است و این کشور نفش مهمی دراقتصاد ارمنستان دارد. در واقع ایران حیات ارمنستان را تامین می کند. ارمنستان تنها کشوری است که آمریکا اجازه داده با ایران در سطح عالی روابط داشته باشد. تحریم ایران از سوی اتحادیه اروپا ضربه بزرگی به اقتصاد ارمنستان وارد می کند. معتقد نیستم که غرب مایل باشد از اراضی آذربایجان علیه ایران استفاده کند. معتقدم آذربایجان هم اجازه استفاده از خاک خود علیه ایران را به غرب نخواهدداد.» (خبرگزاری آپا –جمهوری آذربایجان –به نقل از ریانوستی 3 ژوئیه2012)

این دیدگاه الکساندر اسکندریان معطوف به واقعیت است. چرا که ایران نقشی استراتژیک در ایستادگی ارمنستان در برابر مشکلات اقتصادی و امنیتی این کشور از یک سو و ادامه اشغال اراضی آذربایجان توسط ارمنستان دارد و آذربایجان نیز به دلیل نگرانی هایش از تاثیر تهاجم نظامی به ایران از سوی غرب اجازه استفاده از خاک خود علیه ایران را نخواهد داد و در اسنادی که درگذشته فیمابین روسای جمهور و وزرای دفاع دو کشور به ا مضاء رسیده بر این نکته تاکید شده است. این اسناد در دوره ریاست جمهوری حیدرعلی اف و سید محمد خاتمی به امضاء رسیده است. البته عدم تمایل آمریکا به استفاده از خاک آذربایجان در حمله احتمالی به ایران دلایل دیگری نیز دارد که جای پرداختن به آنها دراین مقال نیست.

همینطور روبن سافراستیان مدیر انستیتوی شرق شناسی آکادمی علوم ارمنستان پیرامون استفاده آذربایجان برای آزاد سازی اراضی خود در صورت حمله نطامی غرب به ایران می گوید: «درصورتیکه تهاجم نظامی علیه ایران آغاز شود آذربایجان با استفاده از این فرصت تلاش خواهد کرد تا ازطریق نظامی مناقشه قره باغ را به نفع خود حل کند. دول غربی به ویژه آمریکا دراین خصوص به آذربایجان چراغ سبز نشان خواهند داد. به همین دلیل ارمنستان نسبت به تهاجم نظامی غرب علیه ایران با جدیت و حساسیت می نگرد و این را از سوی آذربایجان نسبت به خود تهدید محسوب می کند.» (خبرگزاری آپا –جمهوری آذربایجان –به نقل از ریانوستی 3 ژوئیه2012)

هرچند که براساس واقعیات موجود در منطقه قفقاز جنوبی  از منظر اوضاع داخلی  و خارجی کشورها و نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای پیش بینی روبن سافراستیان را نمی توان  واقع بینانه ارزیابی نمود و اساسا ایفا کنندگان نقش در گروه مینسک به ویژه کشورهای آمریکا وروسیه مخالف با حل نظامی مناقشه قره باغ هستند اما دیدگاه این کارشناس ارمنی نشانگر نگرانی بخشی از جامعه ارمنستان از حمله نظامی آذربایجان بمنظور آزاد سازی اراضی اشغالی خود است.