اجلاس ژنو: روسیه هم چنان ایستاده است اما...

دیپلماسی ایرانی : می توان گفت اجلاس ژنو، سناریوی غرب برای همراه سازی روسیه و مهار بلندپروازی های پوتین جدید بوده که در پی تقویت جایگاه بین المللی روسیه و ایفای نقش فعال در تحولات بین المللی است. اما آیا ارزیابی دقیقی مبتنی بر وجود نشانه هایی از این همراهی در پایان این نشست وجود دارد؟

کوفی عنان روز شنبه گذشته را برای یک نشست بین المللی سیاسی انتخاب کرد که در آن حامیان و مخالفان دولت آقای بشار اسد برای اولین بار (به استثنای نشست های شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل) در ژنو گرد هم جمع آیند. از عدم دعوت جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی که بگذریم، تقریبا سایر بازیگران موثر در موضوع بحران سوریه حضور یافتند. ماحصل چندین ساعت بحث و مجادله،‌صدور بیانیه ای بود که لاجرم دلالت بر تفاهم شرکت کنندگان بر محورهای وارده داشت. این مصوبات که از سوی برخی نقشه راه بین المللی برای انتقال قدرت در سوریه نامگذاری گردید، پس از پایان اجلاس از سوی دو جبهه حاضر در گفت و گو ها بر اساس مصالح خود تفسیر به رای گردید.

کلینتون، نماینده ایالات متحده امریکا در واکنش به نتایج نشست ژنو اعلام داشت که توافقات شکل گرفته راه را برای مرحله بعد از اسد هموار می کند. در حالی که روسیه و چین اعلام داشتند که در اجلاس ژنو مقرر گردید مردم سوریه سرنوشت خود را رقم زنند. البته هدف اعلام شده از سوی کوفی عنان قبل از نشست، بررسی راه های انتقال سیاسی قدرت گفته شد و در پیش نویس ارائه شده به اعضای شرکت کننده تلاش برای تشکیل یک دولت انتقالی با مشارکا حامیان و مخالفان حاکمیت فعلی به استثنای افرادی که حضور آن ها به اساس انتقال قدرت و برقراری ثبات در سوریه ضربه خواهد زد، تصریح گردید. منظور این جمله آخر از سوی جبهه مخالف کناره گیری بشار اسد تفسیر گردید. همین جا لازم به ذکر است که جریان بین المللی مخالف طی چند مرحله تلاش نمود دیدگاه روسیه را تعدیل و با خود همراه کند.

سفر هیئت کارشناسی امریکا به مسکو دو هفته قبل و در پی آن دیدار کلینتون و لاوروف در سنپترزبورگ ساعاتی قبل از اجلاس ژنو و قبل از آن فشار نمایندگان غرب بر روس ها در پیش مذاکرات ژنو برای تنظیم بیانیه پایانی، این نظر را تایید می کند. شواهد حاکی است که در همه این تلاش ها روسیه بر سر موضوع مخالفت با کناره گیری بشار اسد ایستادگی کرده و کوتاه نیامده است. از سوی دیگر با نگاهی به خروجی اجلاس ژنو مشخص گردید اساس تشکیل دولت انتقالی رضایت دو طرف عنوان گردیده و از هر گونه شائبه یا نشانه ای که دلالت بر حذف بشار اسد از معادله دولت انتقالی باشد، پرهیز شده است. لذا لاوروف بلافاصله از نشست از نتایج آن ابراز رضایت می کند.

حال باید دید در ابعاد اجرایی طرح، تشکیل دولت وحدت ملی با اختیارات کامل که وظیفه انتقال قدرت را بر اساس قانون اساسی جدید و انتخابات عهده دار خواهد بود، تا چه میزان عملیاتی و قابل اجرا است. آیا شرایط میدانی موجود در سوریه نوید دهنده چنین فضایی است؟ واقعیت پشت صحنه معادلات در سوریه حکایت از آن دارد که علی رغم افزایش حجم کشتار و خرابی ها در داخل، هنوز اراده لازم در مواضع بین المللی برای یافتن یک راه حل مرضی الطرفین در سوریه وجود ندارد. بروز موارد جدیدی از اختلاف در صفوف معارضه که یک طرف دعوا محسوب می گردد، در پایان نشست روز سه شنبه قاهره نیز موید این امر است. اجلاس ژنو خواستار توافق همه طیف های معارضه برای ورود به مرحله انتقال قدرت گردیده است. اما بخشی از مخالفان حاکمیت موجود در سوریه نسبت به نتایج نشست ژنو به دیده تردید نگریسته و تشکیل آن را تلاشی برای نجات بشار اسد می دانند و بر همین اساس در نشست قاهره شرکت نکردند. بنابراین گزافه گویی نیست اگر گفته شود که اجلاس ژنو فاصله بین معارضان بشار اسد را بیشتر کرده است.

اگر مهم ترین بحث ژنو تشکیل دولت وحدت ملی با مشارکت طرفین است، لازمه تحقق این امر و اصل ضروری آن گفت و گو و مصالحه اولیه بین نیروهای معارضه و نظام حاکم باید باشد که در ژنو ابزارهای کارآمد اجرایی برای انجام این گفت و گو ها بین دو طرف و مهم تر از آن ضمانت اجرایی آن دیده نشده است. به نظر می رسد اقدام روس ها مبنی بر دعوت از بخش هایی از مخالفان دولت سوریه به مسکو طی روزهای آینده بر این اساس باشد که ابتکار عمل را خودشان در دست گرفته و به کارشکنی در روند سیاسی خروج از بحران سوریه متهم نگردند.