فاصله گرفتن از رویکرد گام به گام و تمرکز بر نتایج

دیپلماسی ایرانی: هدف نهایی مذاکرات جاری با ایران که دور بعدی آن دوشنبه در مسکو برگزار می شود همواره یکسان بوده و آن تشخیص تمایل تهران برای پذیرش این نکته است که باید فعالیت های هسته ای اش به گونه ای محدود شود که امکان تغییر مسیر آن به سوی برنامه های تسلیحاتی وجود نداشته باشد. رویکرد جامع گروه 1+5 شامل آمریکا، انگلیس،فرانسه، چین،روسیه و آلمان نیز همواره یک نواخت بوده و آن دنبال کردن روندی افزایشی و گام به گام بوده که اعتمادسازی از جانب ایران در خصوص برنامه های هسته ای اش منجر شود.

گروه 1+5 به جای اینکه ببیند آیا امکان معامله ای گسترده تر وجود دارد، همواره روی گام مقدماتی به منظور اقدامات اعتمادساز از جانب ایران تمرکز کرده و این در حالی است که با توجه به عدم تعدیل تحریم ها، تهران از برداشتن این گام اجتناب می کند. در این مرحله رویکرد گام به گام نیز بیشتر به یک دام می ماند تا وسیله ای برای موفقیت.

مشکل اینجاست که استراتژی گروه 1+5 به خرید زمان وابسته است. ایالات متحده و دوستان اروپایی اش به واقع امیدوارند که تحریم های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی، مقامات تهران را به مصالحه ترغیب کند. این در حالی است که چشم انداز سخت تر شدن تحریم های غرب علیه ایران با تحریم های نفتی اتحادیه اروپا که حدود 2 هفته دیگر اعمال می شوند ، وجود دارد. با توجه به اینکه تحریم ها تا کنون حدود 50 درصد از ارزش پول رایج ایران کاسته اند و تحریم های آمریکا علیه بانک مرکزی ایران ، فروش نفت برای جمهوری اسلامی را دشوارتر می کند ، توجیهی منطقی برای غرب وجود دارد که در مورد ایران با زمان بازی کند.

اما از دیدگاهی دیگر بازی با زمان به نفع گروه 1+5 نیست. هرچند ایران اعلام کرده در مذاکرات مسکو مساله تعلیق غنی سازی اورانیوم را بررسی می کند اما آژانس بین المللی انرژی اتمی به تازگی فاش کرده است که ایران هم اکنون 6 هزار کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص پایین در اختیار دارد و در صورتی که عملیات فرآوری بیشتری روی این حجم از اورانیوم غنی شده انجام شود، می توان از آن برای ساخت دست کم 5 بمب هسته ای استفاده کرد. البته این جدا از ذخایر اورانیوم غنی شده با خلوص بالاست که از تاسیسات غنی سازی فوردو به دست می آید. در این سایت غنی سازی 20 درصدی انجام می شود و تبدیل کردن این نوع از اورانیوم غنی شده به مواد لازم برای ساخت سلاح زمان کمتری نیاز دارد.

استراتژی گروه 1+5 بر این نکته متمرکز است که از اقدام نظامی یکجانبه اسرائیل علیه ایران جلوگیری شود اما زمانی که برآورد های اسرائیل نشان می دهد توسعه هسته ای جمهوری اسلامی ادامه دارد، جای تعجبی نیست که مقامات این کشور اعلام کنند زمان در مورد ایران رو به پایان است. در واقع رویکرد برنامه هسته ای ایران به گونه ای است که ایهود باراک، وزیر دفاع اسرائیل آن را به منطقه امن برای ایران تعبیر می کند. مقصود باراک از این تعبیر این است که برنامه های هسته ای ایران در حال نزدیک شدن به مرحله است که آن را در مقابل حمله نظامی اسرائیل مصون می دارد. این همان شرایطی است که هیچ نخست وزیری در اسرائیل خواستار آن نیست. مواجه اسرائیل با تهدیدی جدی که نمی تواند از گزینه نظامی علیه آن استفاده کند.  

در حالی که مذاکرات به سومین دور خود نزدیک می شود؛ نشانه های اندکی از موافقت تهران با اعمال محدودیت ها در برنامه های هسته ای یا اقداماتی که به کاهش نگرانی های اسرائیل منجر شود، وجود دارد. در واقع؛ باوجود اعمال فشارهای اقتصادی بر ایران به نظر می رسد که تهران شتابی ندارد. البته ایرانیان فشار های ناشی از تحریم های اقتصادی را حس می کنند و امیدوارند که این تحریم ها تعدیل شوند و به همین دلیل در مذاکرات حضور دارند. در این مرحله آنها خواستار تعدیل چشمگیر تحریم ها در مقابل برداشتن گام های اولیه یعنی تعلیق عملیات غنی سازی 20 درصدی هستند. از سوی دیگر مقامات تهران بر این باورند چشم انداز شکست دیپلماتیک به نوبه خود نوعی فشار بر گروه 1+5 است. ژست دیپلماتیک ایران در مذاکرات بغداد حاکی از همین نگرش بود و اکنون در آستانه مذاکرات مسکو روزنامه کیهان نیز پیش بینی روندی سازنده از این گفت و گوها را ندارد.

این جایی است که دام برای واشینگتن در رویکرد گام به گام گسترانیده شده است. آمریکا می گوید که در روندی غلط شرکت نمی کند و هر دور از مذاکرات باید از توجیه کافی برای برگزار کردن دور بعدی مذاکرات برخوردار باشد. بنابراین در صورتی که از مذاکرات مسکو نتیجه ای به دست نیاید، آیا آمریکا گفت و گو ها را متوقف خواهد کرد؟ ایران به غنی سازی ادامه خواهد داد و به نگرانی های اسرائیل دامن می زند و به این ترتیب توجیه اسرائیل برای کنار گذاشتن گزینه نظامی از بین می رود. این صحیح است که آمریکا به دنبال زمان بیشتر برای تاثیرگذاری تحریم ها علیه ایران است اما نقطه پایان این روند کجاست؟ در صورتی که آمریکا به طور مشخص به اسرائیل اعلام نکند که باید از حمله صرفنظر کند چرا که این هدف را دنبال خواهد کرد، هر گونه صبوری نشان دادن برای به نتیجه رسیدن تحریم ها در مورد ایران اینگونه تعبیر می شود که واشینگتن خواستار نتیجه ای است که به جای بازدارندگی ، برنامه های هسته ای ایران را محدود کند و این آن چیزی نیست که باراک اوباما به دنبال آن است. رئیس جمهور آمریکا بارها اعلام کرده است که در مورد برنامه های هسته ای ایران هدف بازدارندگی دنبال می کند نه محدود کردن.

اما به نظر نمی رسد که امروز ایرانیان به این امر اعتقاد داشته باشند. به همین دلیل است که دیپلماسی آمریکا باید موضع خود را معتبر تر کند. رویکرد گام به گام کنونی در این جهت حرکت نمی کند و خود را بیش از اندازه به روندی اتساعی وابسته کرده است. از سوی دیگر این روند توانایی آمریکا برای ارائه پیشنهاد های جامع به ایرانیان را نقض می کند.

دیپلماسی پیرامون یک پیشنهاد جامع می تواند اینگونه باشد که به ایران پیشنهاد توانایی هسته ای غیر نظامی ارائه شود و در صورتی که تهران آن را نپذیرفت آنگاه جامعه بین المللی مشاهده می کند که جمهوری اسلامی به دنبال توانایی هسته ای تسلیحاتی است. ترک روند مذاکرات گام به گام و آغاز مذاکرات مستقیم با پیشنهادی جامع مزیت های دیپلماتیکی به همراه دارد. نخست اینکه احتمال کنار گذاشته شدن گزینه نظامی از سوی اسرائیل بیشتر می شود و دوم اینکه آمریکا برای استفاده از نیروی نظامی در صورت لزوم به یک توجیه معتبر نیاز دارد. این یک واقعیت است که ایران به مهندسی هسته ای آشنایی دارد و در صورت تخریب تاسیسات هسته ای اش می تواند آنها را بازسازی کند. به همین دلیل حتی در صورت استفاده از گزینه نظامی نیز باید تحریم ها همچنان اعمال شوند و برای تحقق این هدف جامعه بین المللی باید کاملا توجیه شده باشد تا از این روند حمایت کند.

نکته اینجاست که آمریکا تنها باید نشان دهد که دیپلماسی به بوته آزمون گذاشته شده و شکست خورده به همین دلیل گزینه ای جز حمله نظامی باقی نمانده است. البته ابتدا باید پیشنهاد استفاده از توانایی صلح آمیز هسته ای به ایران را ارائه کند. از سوی دیگر یکی از راه های موفقیت دیپلماسی در مورد ایران این است که آمریکا و متحدانش نشان دهند از شکست دیپلماسی نمی هراسند و برای استفاده از گزینه نظامی آمادگی دارند. تاریخ نشان می دهد زمانی که تهدید نظامی علیه ایران جدی بوده، نتایجی نیز به دست آمده است. در سال 2003 زمانی که آمریکا به عراق حمله کرد و احتمال می رفت هدف بعدی ایران باشد، نوعی تغییر رفتار در تهران حاصل شد.

نخستین گامی که گروه 1+5 باید در مورد ایران بردارد، فاصله گرفتن از رویکرد گام به گام و تمرکز بر نتایج به جای گام های مقدماتی است . چرا که روند جاری، دامی است که در صورت گرفتار شدن در آن آمریکا یا باید برای همیشه مذاکرات با ایران را متوقف کند یا آن را در شرایطی ادامه دهد که در هر ثانیه احتمال تهدید نظامی اسرائیل علیه ایران وجود دارد. این روند باید شفاف شود و پیشنهادی معتبر روی میز قرار گیرد. البته به دست آوردن موافقت دیگر اعضای گروه 1+5 در این زمینه به زمان نیاز دارد اما زمانی که این توافق حاصل شود، نتایج آن در مذاکره با ایران نمایان خواهد شد. مهمتر اینکه ، این رویکرد نشان می دهد که آمریکا و متحدانش برای هر نتیجه ای آمادگی دارند. از توافق دیپلماتیک گرفته تا شکست دیپلماتیک و آمادگی برای استفاده از گزینه نظامی.

نویسنده: دنیس راس، مشاور موسسه واشینگتن که پیش تر سمت دستیار ویژه اوباما را بر عهده داشته است.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10