حل پرونده هسته ای ایران یا عبور از بشار اسد

دیپلماسی ایرانی: کوفی عنان، دبیر کل سابق سازمان ملل و نماینده ویژه اتحادیه عرب به تازگی اعلام کرده که ایران بخشی از راه حل سوریه است. با وجود حمایت روسیه از این رویکرد عنان، مقامات آمریکایی قویا آن را رد کرده و فرانسه نیز که میزبان دور سوم نشست دوستان سوریه است ، به روشنی اعلام کرده از ایران برای شرکت در این کنفرانس دعوت نخواهد کرد. این در حالی است که با توجه به روابط بسیار نزدیک تهران و دمشق، بسیار حل بحران در سوریه بدون کمک ایران را بسیار دشوار توصیف می کنند. آنچه در زیر می خوانید متن مقاله ای است که به قلم جکسون دیل در همین زمینه در روزنامه واشینگتن پست منتشر شده است.

 از یک نظر می توان گفت ارتباط بین مشکلات آمریکا با ایران و سوریه تا حدی سرراست است. رژیم بشار اسد نزدیک ترین متحد ایران و حلقه ای ارتباطی با کشور های عرب خاورمیانه است. سوریه پل ارتباط زمینی برای انتقال تجهیزات از سوی ایران به گروه های نظامی در لبنان و نوار غزه به شمار می رود و بدون سوریه، ویترین ایران در هژمونی منطقه ای و توانایی به چالش کشیدن اسرائیل، دچار نقصان می شود.

از سوی دیگر همانگونه که جیمز متیس، فرمانده مرکز فرماندهی ایالات متحده در سخنرانی خود در ماه مارس اعلام ، سقوط اسد، بزرگترین تنزل استراتژیک برای ایران در 25 سال اخیر به شمار می رود. با توجه به کشته شدن بیش از 10 هزار غیر نظامی در سوریه، اکنون جامعه بین المللی برای کنار گذاشتن اسد آماده تر به نظر می رسد و این یک منفعت استراتژیک عمده برای آمریکا و اسرائیل به شمار می رود.

اما چرا دولت اوباما و بنیامین نتانیاهو از اینکه حتی به اقدام نظامی غیر مستقیم برای سرنگونی اسد اشاره کنند، پرهیز می کنند؟ بخشی از پاسخ این پرسش این است که آنها نگران جایگزین اسد هستند. در مورد اوباما نیز، وی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را پیش رو دارد و با توجه به تاکید بر خارج شدن آمریکا از جنگ های خاورمیانه که اوباما آن را مطرح کرده، درگیر شدن در جنگی دیگر اعتبار اظهاراتش را زیر سئوال خواهد برد.

این در حالی است که محاسبه ها در مورد ایران و سوریه از آن چیزی که در نگاه نخست به نظر می رسد، پیچیده تر است. این دو کشور نه تنها به دلیل اتحادشان به یکدیگر متصل شده اند، بلکه هر دو در اولویت های آمریکا و متحدانش قرار دارند. غرب می خواهد اسد کنار برود و دمکراسی جانشین وی شود. در ایران نیز اولویت با جلوگیری از دسترسی جمهوری اسلامی به سلاح هسته ای است. به این ترتیب گام هایی که ممکن است در یکی از این کشور ها به موفقیت بیانجامد تنها استراتژی غرب در کشور دیگر را پیچیده تر می کند.

استفاده از اقدام نظامی یکی از نگرانی های اصلی اسرائیل است. بسیاری از تحلیلگران از آمریکا و متحدانش مانند ترکیه می خواهند مناطقی امن برای غیرنظامیان و نیرو های مخالف اسد در مرزهای خود ایجاد کنند که محافظت هوایی و زمینی نیز از آنها وجود داشته باشد. اما در صورتی که ایالات متحده درگیر عملیات نظامی در سوریه شود، آیا آنگاه امکان اقدام نظامی هوایی علیه تاسیسات هسته ای ایران نیز وجود خواهد داشت؟ یا اینکه اسرائیل می تواند در شرایطی که عملیات نظامی در سوریه ادامه دارد به ایران حمله کند؟

پاسخ روشن این است که نتیجه آشوبی غیر قابل مدیریت خواهد بود. به همین دلیل بسیاری بر این گمانند که هم اکنون تمرکز روی ایران است و از هر گونه اقدامی که توجه را از ایران دور کند باید پرهیز کرد. البته اوباما به هر صورت به اقدام نظامی علیه ایران تمایلی ندارد. اما استراتژی اوباما برای معامله دیپلماتیک با ایران بر سر برنامه های هسته ای، گزینه های وی در سوریه را محدود کرده است. توافق با ایران به حمایت روسیه نیاز دارد که میزبان دور سوم مذاکرات ایران و گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) است. این در حالی است که روسیه مخالف ناگزیر کردن اسد به کناره گیری از قدرت است.

در صورتی که اوباما بخواهد  ولادیمیر پوتین همتاری روسی اش  از وی در مورد استراتژی ایران حمایت کند ،باید به اقدامات مورد نظر وی در مورد سوریه تن دهد. به این ترتیب دولت آمریکا از مرحمت مسکو بهره مند می شود. اما در غیر این صورت آمریکا باید همچنان به درخواست های مکرر از پوتین به منظور حمایت از دمکراسی در سوریه ادامه دهد و به وی هشدار دهد که روند کنونی می تواند به درگرفتن جنگ های فرقه ای در سوریه منجر شود.

در ریشه این مشکلات ، اهداف مغشوش و ناسازگار آمریکا در خاورمیانه نهفته است. آیا ایالات متحده مانند آنچه در سوریه می خواهد به دنبال تغییر رژیم در ایران یا اقدام نظامی علیه این کشور است؟ پاسخ منفی است. اوباما می گوید به دنبال تغییر رژیم در سوریه است اما در مورد ایران هدف از سرگیری روابط با جمهوری اسلامی در مقابل کنترل تسلیحات هسته ای را تعریف کرده است.

اوباما می کوشد این چرخه را با رویکرد دیپلماتیک چندجانبه نسبت به هر دو کشور به چرخش درآورد. اما در صورتی که تغییر رژیم در سوریه یک هدف باشد، قطعنامه های شورای امنیت و طرح 6 ماده ای کوفی عنان محکوم به شکست است. تنها ترکیب ا فشار های اقتصادی و نظامی با نیرو های مخالف است می تواند به تغییر شرایط در سوریه کمک کند. این در حالی است که سقوط دولت اسد می تواند پیامد هایی برای جمهوری اسلامی به همراه داشته باشد که آمریکا درصدد معامله با آن است.

به این ترتیب جای تعجبی وجود ندارد که چرا ایران در دور اخیر مذاکرات هسته ای با غرب، مساله سوریه را نیز به دستور کار نشست افزود یا اینکه کوفی عنان ، دبیر کل سابق سازمان ملل تاکید دارد ایران نیز باید بخشی از راهکار سوریه باشد. البته ایالات متحده هر دو پیشنهاد را رد کرده است. اقدامی که به خشنودی روسیه منجر شده و نتیجه جدی دیگری به همراه نداشته است.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10