نخست وزیر می رود یا می ماند؟

دیپلماسی ایرانی: بحران سیاسی در عراق از زمانی آغاز شد که نوری مالکی،‌نخست وزیر اعلام کرد اسناد و مدارکی در اختیار دارد که نشان می دهد طارق الهاشمی در چند عملیات تروریستی دست داشته است. با گریختن طارق الهاشمی به اقلیم کردستان و پناه دادن کردها به او شکاف میان دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان عمیق تر شد. این مسئله تا آن جا پیش رفته که اکنون بعضی از جناح های سیاسی در درون عراق سخن از تغییر نوری المالکی می گویند. در این میان ائتلاف ملی شیعی تلاش دارد که مسئله تغییر نخست وزیر را مسئله ای درون شیعی تعریف کرده و راه حل آن را تنها توافق گروه های شیعی بداند. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با حسین رویوران، کارشناس مسائل خاورمیانه بررسی کرده است:

به نظر می رسد در داخل عراق گروه هایی به دنبال برکناری آقای مالکی هستند. این گروه ها کدامند و با چه اهداف و منافعی این بحث را دنبال می کنند؟

دو ائتلاف وجود دارد. یک ائتلاف درون شیعی است که عنوان تحالف ملی دارد. ائتلاف دیگر ائتلاف حکومتی است که تحالف شیعی به علاوه العراقیه و کرد ها حکومت را اساسا در اختیار دارد. لذا باید توجه داشت که این دو سطح با همدیگر متفاوت هستند. در سطح شیعی سه گروه اصلی وجود دارند: مالکی و حزب الدعوه، مقتدی صدر و صدری ها و دیگری حکیم و مجلس اعلا. اتفاقی که افتاده این است که مقتدی صدر به کردستان سفر کرد و در آن جا اجلاسی با کردها و سنی های عرب برگزار کرد. در این اجلاس بحث جا به جایی آقای مالکی مطرح شد و گویا مقتدی صدر با اشاراتی موافق چنین مسئله ای بوده است. به همین دلیل در تحالف ملی یا ائتلاف ملی شیعی شکاف پدیدار شد.

اجلاس بعد از اربیل در نجف برگزار شد. در این اجلاس به این مسئله دامن زده شد و خیلی ها این بحث را تا جمعه گذشته مطرح کردند. جمعه گذشته که سالگرد شهادت محمدباقر حکیم بود و مراسم بزرگداشتی برگزار شد. در این مجلس همه گروه ها از جمله نوری مالکی، جلال طالبانی و اعضای العراقیه و نیز کردها حضور داشتند. در این مجلس دو مسئله درباره آقای مالکی را مطرح شد. یکی این خود آقای مالکی گفت که من تا سقف قانونی وارد مابقی مذاکرات می شوم و دیگری هم این که آقای حکیم گفت که آقای مالکی به عنوان در حال حاضر نماینده تحالف وطنی شیعی است و خود  تحالف در مورد این مسئله تصمیم می گیرد. آقای حکیم بر این مسئله تاکید کرد که جا به جایی و جانشینی ایشان تحت فشار بیرون از تحالف قابل قبول نیست و تا آن زمان مالکی در جایگاه خود باقی می ماند.

این نشان می دهد که کار در تحالف ملی یا ائتلاف ملی شیعی در مورد تغییر مالکی یک سره نشده است. گرچه برخی از آقای جعفری و دیگران از جمله چلبی به عنوان گزینه های جایگزین نام می برند اما در تحالف ملی در مورد تغییر مالکی اتفاقی نیفتاده و تصمیم گیری صورت نگرفته است. بنابراین باقی مسائلی که در حال حاضر مطرح می شود نمی تواند به جایی برسد. به این دلیل که نیمی از کرسی های پارلمان در اختیار شیعیان است و تا زمانی که شیعیان خود وضعیت را روشن نکنند، کرد ها و سنی های عرب نمی توانند تصمیمی در این خصوص بگیرند و دست به تغییر بزنند. به همین دلیل در حال حاضر بحث از نقطه شیعی شروع می شود، اگر تغییری حاصل شد و بر روی فرد دیگری به جای مالکی توافق صورت گرفت، ممکن است مالکی تغییر کند. اما تا الان چنین اتفاقی صورت نگرفته است.

به نظر می رسد عربستان هم در قضایای اخیر عراق نقش بازی می کند و به نیروهای مخالف مالکی پیام داده که باید از این فرصت تاریخی برای تغییر مالکی استفاده کنند. عربستان تا چه حد به دنبال این است که تغییر جدی در وضعیت حکومت عراق ایجاد کند؟
 

عربستان سعودی از زمان سقوط صدام وضعیت جدید در عراق را نپذیرفته است. به همین دلیل به عنوان یک عنصر در تقابل با وضعیت جدید قرار گرفته است و مانع از کار دولت جدید شده است. این کارشکنی گاهی به صورت حمایت از گروه های تروریستی و فرایند ناامنی، گاهی به صورت سیاسی و به شکل های مختلف بروز و ظهور پیدا می کرده است. اما عربستان سعودی الان وضعیت سابق را ندارد. چرا که دولتی سقوط کرده بود و هنوز در عراق نهادهای جدید شکل نگرفته بود. به همین دلیل عربستان می توانست دخالت کند. اما در حال حاضر نهادهای مختلف در عراق شکل گرفته اند؛ ارتش، سازمان های امنیتی، نهادهای اطلاعاتی، نیروهای انتظامی و مجموعه ای از نهادها شکل گرفته اند و به نظر می رسد دخالت عربستان نسبت به گذشته بسیار سخت تر شده است. همان طور که می دانید، حتی افرادی که به نوعی در فرایند تروریسم تحت پوشش برخی از مسئولان مانند معاون رئیس جمهور، آقای طارق الهاشمی کار می کردند را هم گرفته اند و به زندان انداخته اند. این نشان می دهد که امروز در عراق نهادها در حال قدرت گرفتن هستند و بنیه پیدا می کنند. در چنین شرایطی دخالت کشورهای خارجی نسبت به گذشته ناکارآمد تر خواهد بود.

به نظر می رسد کردها نسبت به قبل تا حدی مواضع خود را در بحران اخیر تغییر داده اند. به نظر شما کرد ها چه رویکردی را در این قضیه دنبال می کنند؟
 

کردها به شدت در تقابل با دولت مرکزی قرار گرفته اند. همین که مسعود بارزانی به طارق الهاشمی هاشمی پناه داد و اجلاس اربیل را برگزار کرد نشانه هایی از این تقابل است. اجلاس اربیل برای توافق بر محوری غیر از مالکی بود. این ها همه تقابل بین اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق را نشان می دهد. اخیرا اتفاق خاصی افتاده و آن این است که تا حدی تیزی های این سیاست را گرفته اند. به همین دلیل هم مشاهده می کنیم که آقای جلال طالبانی، استعفای خود را از ریاست جمهوری می نویسد و در اختیار مسعود قرار می دهد. پیام آقای طالبانی از این کار این است که اگر بارزانی می خواهد همه چیز را به هم بریزد، او در میانه میدان باقی نخواهد ماند. این نشان می دهد که آقای جلال طالبانی موافق این فرایند نیست. به هر حال نیمی از کردستان در اختیار بارزانی و نیمی دیگر در اختیار جلال طالبانی است. علی ای حال، در حال حاضر کردها به شدت یک ماه پیش این مسئله را دنبال نمی کنند و تا حدی به نقطه تعادل بازگشته اند. این نشان می دهد که بحث تغییر نوری المالکی بحثی نیست که کرد ها و سنی ها در آن تعیین کننده باشند. این مسئله یک بحث درون شیعی است که احزاب شیعی باید در رابطه با آن تصمیم گیری کنند.

اگر احیانا گروه های شیعی به این نتیجه برسند که آقای مالکی تغییر کند، چه گزینه های برای این تغییر دارند؟
 

ببینید؛ چندین گزینه مطرح است، آقای جعفری، محمد باقر صولاغ که وزیر کشور سابق است، آقای چلبی و افراد دیگری به عنوان گزینه های احتمالی مطرح هستند. برخی می گویند اگر قرار است تغییری صورت بگیرد حسن الادیب از داخل حزب الدعوه باید به عنوان نخست وزیر معرفی شود.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/12