نگاهی جامعه شناسانه به انتخابات مصر

دیپلماسی ایرانی: انتخابات ریاست جمهوری مصر شاهد شوک‏های بزرگ سیاسی در میدان سیاست این کشور بود. ازطرفی نسبت مشارکت کنندگان به 51 درصد نرسید؛ و از طرفی احمد شفیق نماینده گفتمان حسنی مبارک با نماینده اخوانی‏ها یعنی دکتر محمد مرسی در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری دراواخر خرداد مبارزه خواهد کرد. شاید بتوان شوک سومی را نیز اضافه کرد وآن کسب رتبه چهارم وپنجم به ترتیب از سوی دکترابولفتوح و عمرموسی بود که در نظر سنجی‏های رسمی وشبکه‏های اجتماعی به عنوان شانس برتر کرسی ریاست جمهوری شناخته می‏شدند. به هرحال این انتخابات نشان دهنده تکثر جامعه مصری پس از انقلاب است.

طبق آمار کمیته انتخابات عالی مصر، دکترمحمد مرسی با 5.6 ملیون رای(25%) نفر نخست، با فاصله کم، أحمد شفیق 5.5میلیون رای (24.3%،)، در رتبه دوم، و حمدین صباحی با 4.7 ملیون رای(21%)، در رتبه سوم و دکترعبدالمنعم أبوالفتوح با 3.9 ملیون رای، رتبه چهارم را (17.4%)، در انتخابات احراز کردند و درنهایت عمر موسی با کسب 2.6 رای (11.4%.)، مکان پنجم انتخابات را از آن خود ساخت.

بر خلاف تمامی پیش‏بینی‏ها، دور دوم انتخابات مصر میان دو جریان سیاسی انقلابی و جریان ضد انقلاب ومحافظه کار برگزار خواهد شد. این اتفاق سیاسی در صحنه سیاسی پساانقلابی مصر به نوعی، سرشکستگی و بازبینی در کنش‏های سیاسی جریان التحریر منجر شده است. بلافاصله ابولفتوح و صباحی اعلام کردند که از مرسی حمایت کرده و جوانان 6 آوریل به رهبری (احمد ماهر) نیز آماده گفتگو با جریان اخوانی برای خروج از بحران اخیر مصر هستند. همچنین، جریان لیبرالی الغد با شروطی خواهان حمایت از دستاوردهای انقلاب شده است. حتی وکیل صباحی- الاستانبولی- خبر ازتخلفات گسترده طرفداران احمد شفیق در استان‏های جنوبی داده است. با وجود این، چه عواملی به تقسیم‏بندی میان انقلابیون منجر شده و آنها نتوانستند پایگاه اجتماعی خود را برای یک بسیج سراسری آماده سازند؟ کنکاشی جامعه شناسانه از پایگاههای رای هر یک از کاندیداها تا حدزیادی به این مساله پاسخ خواهد داد. در زیر به برخی از دلایل این موضوع پرداخته می شود:

1. ترس از انحصار:
 

جریان اخوان المسلمین (حزب آزادی وعدالت)، در انتخابات اخیر مجلس مردمی توانسته بود حداقل 10 میلیون رای را بدست آورد، ولی در انتخابات ریاست جمهوری آراء این جریان به کمتر از5.6 میلیون رای کاهش یافت. مضافا جریان سلفی و حزب الوسط که در انتخابات مردمی در مجموع 8.5 میلیون را را کسب نمود مشابه جریان اخوانی تنها به 3.9 ملیون رای بسنده کرد. شاید بحث ترس از انحصار قدرت و عدم ارائه برنامه مشخص از سوی جریان‏های اسلامی و فقدان اعلان فرضیه تقسیم قدرت از سوی اخوان این مسئله را سبب شد.

2.تغییر پایگاه رای‏دهندگان در استان‏ها:
 

جریان اخوان و اسلام‏گراها حتی به طور قاطع نتوانستند رای استان‏های محل تولد خود را ازآن خود سازند. به عنوان نمونه در استان اسکندریه که یکی از مراکز و پایگاه‏های سنتی اسلام‏گرایان هست، حمیدین صباحی از جریان چپ ناصری بیش از نصف آراء را از آن خود کرد. وضعیت در استان‏های الشرقیه، الغربیه و سویس (سوئز)؛ نیر چندان به نفع اسلام‏گراها نبود. در مقابل احمد شفیق در استان‏های گردشگری مثل الأقصر و استان‏های محل سکونت قبطی‏ها همچون أسیوط والمنیا، برخی مناطق قاهره واسکندریه به بیشترین رای دست یافت. "اخوان هراسی" یکی از دلائلی بود که استان‏های گردشگری به سمت شفیق تغییر موضع دادند. مضافا این سیاست در راستای تضاد میان اسلام‏گراها و گردشگری قبل از انتخابات شروع شده بود وبه دلیل قبیله‏ای بودن این مناطق، اسلام‏گراها موفق به تغییر موضع آنها نشده بودند.

همچنین، حمدین صباحی، درقاهره و استان‏های ساحلی همچون، کفر الشیخ و ااسکندریه و بسویس ودمیاط، موفق به جلب ارای مردم شد. پایگاه اجتماعی صباحی نیز میان ملی‏گرایان، و سکولارها در نوسان است. صباحی با نطق‏های آتشین و پوپولیست خود به نوعی درقالب شخصیتی کاریزما ظهور کرد، شخصیتی که اسلام‏گراها فاقد آن بودند.

3. تمایز گفتمانی:
 

دلائل کسب موفقیت نهایی از سوی اسلام‏گراها می‏تواند در چندین مولفه خلاصه کرد: یکی، فقدان شخصیتی کاریزما که البته طبق نقشه ارتش با رد صلاحیت خیرت الشاطر، اخوانی‏ها گزینه‏ای جز مرسی نداشتند. دوم حضور همزمان دو کاندیدای اسلام‏گرا یعنی مرسی و ابوالفتوح که به تقسیم آراء میان اسلامیون منجر شد و سوم عدم اجماع میان گروهای انقلابی دیگر با اسلام‏گراها بر سرتقسیم قدرت سیاسی آینده مصر. به عنوان نمونه، 42.7% از مشارکت کنندگان در انتخابات ریاست جمهوری مصر دارای پایگاهی اسلامی ودینی بوده‏اند و در هیمن سیاق، 57.3% بقیه پایگاهی متعلق به طرفداران دولت مدنی هستند. بدین ترتیب اسلام‏گراها بایستی تلاش کنند تا با ارائه دکترینی جدید پایگاه اجتماعی حمیدین صباحی، موسی و بقیه نیروهای انقلابی را به سوی خود جلب کرده و خطربازگشت دوران سیاه مبارک را گوشزد کنند. البته اخوان و اسلام‏گرایان مصری توانمندی بالقوه‏ای در این زمینه دارند. این راهبرد از طریق تشکیل یک جبهه ملی نجات مصر شدنی است. تاکنون نیز، انقلابیون بیش از 60 درصد آراء را ازآن خود کرده‏اند.

جبهه ملی مصری: نجات انقلاب از سناریوی مبارک