حاکمان نظامی و دموکراسی؛ مصر در خوف و رجا

دیپلماسی ایرانی: شورای نظامی مصر که نفوذ گسترده ای در نهادهای تصمیم گیرنده مهم چون شورای عالی انتخابات دارد، با نزدیک شدن به موعد انتخابات ریاست جمهوری در این کشور شاخ و برگ ها را می زند؛ تعداد نامزدها را کاهش می دهد تا شرایط برای رقابت افراد مورد نظرش فراهم شود. این برداشت عمومی جامعه مصر است که نظامیان حاضر نیستند به آسانی قدرت را به نمایندگان جامعه مدنی بسپارند. البته برداشت غریبی نیست. تاریخ سیاسی معاصر در مصر گواه است. از عصر ناصر پس از کودتای افسران آزاد تا انقلاب اخیر مصر، قریب به شصت سال کشور در اختیار حاکمان نظامی بوده است. لذا این سوال جدی مطرح است که آیا تا پایان ژوئن سال جاری حکومت نظامیان خاتمه خواهد یافت؟

کمی به عقب برگردیم؛ وضعیت روشن تر می شود. عمر سلیمان مسئول اول امنیتی مصر در دوره مبارک و معاون اول وی که از ابتدای پیروزی مردم خبری از وی نبود ناگهان وارد صحنه سیاسی شده، نامزد انتخابات ریاست جمهوری می شود. سخن از آزادی و دموکراسی و امنیت و اقتصاد و حمایت خارجی سر می دهد و حامیان مبارک از وی حمایت می کنند. جنجال آغاز می شود که چگونه ممکن است قدرت در سایه رژیم گذشته که باید امروز پشت میله های زندان در انتظار محاکمه باشد، نامزد به دست گرفتن قدرت اول انقلاب شود. آیا او وضعیت خود را در یک انتخابات آزاد و شفاف و در رقابت با نیروهای انقلابی نمی دانسته است؟ یا این که فرصت پیروزی را برای خود فراهم می دیده که از لاک خود خارج شده است؟

سناریو ادامه می یابد و عمر سلیمان به دلایل بسیار ساده اما در عین حال پیچیده رد صلاحیت می شود. در آن سوی معرکه خیرت الشاطر نماینده سرشناس کادر رهبری اخوان المسلمین و حازم ابواسماعیل نماینده جریان سلفی نیز توسط شورای عالی انتخابات رد صلاحیت شده، کنار گذاشته می شوند. اولی به دلیل ارتکاب جرمی در دوران مبارک و ناتمام ماندن دوره محکومیت و دومی به دلیل تابعیت خارجی مادر. خیرت الشاطر و حازم ابو اسماعیل به هر حال نماینده اکثریت صحنه سیاسی  و مردمی مصر هستند.

هنوز مدت زمان زیادی از انتخابات پارلمانی و اعتماد هفتاد درصد مردم به این دو جریان اسلامی نیم گذرد که هر دو نامزد قاطبه مردم کنار زده می شوند. نظامیان یک گام دیگر به جلو بر می دارند. اینک صحنه برای رقابت آینده مورد نظر شفاف تر می شود. راه برای مطرح شدن چهره واقعی مورد حمایت شورای عالی نظامی و حافظ منافع حامیان رژیم گذشته و البته غرب و ایالات متحده فراهم می شود. نام عمرو موسی مطرح گردیده و برای او فرصت سازی می شود. در شرایطی که طرف اصلی معادله یعنی جریان اخوان المسلمین دچار چندپارچگی درونی شده و با از دست دادن خیرت الشاطر، اختلافات ناشی از مشارکت مستقیم یا غیر مستقیم در فرایند انتخابات افزایش یافته است، از سوی دیگر چهره مشهور و با سابقه این جریان یعنی دکتر عبدالمنعم ابوالفتوح قبلا از کنار اخوان جدا شده و به عنوان نامزد مستقل در پی کسب آراء جوانان اخوان و چهره های اصلاح گرا و ملی و ناسیونالیست است و اتفاقا توفیقاتی نیز در این زمینه به دست آورده و گفته می شود قابلیت های وی برتر از نامزد دوم اخوان یعنی محمد مرسی است. ابوالفتوح در آخرین اظهاراتش معتقد است آرای اکثریت را برای پیروزی در همان مرحله اول انتخابات در اختیار دارد. نامزده های جریان اسلامی به همین جا ختم نمی شود. دکتر سلیم العواء، چهره مشهور و محقق دانشگاهی نیز با هواداران خود در صحنه است. وی نیز سابقه اخوانی دارد.

در چنین وضعیتی پازل انتخابات و سناریوی ریاست جمهوری مصر، نهایتا به چه سمت و سویی سوق می یابد؟ رقبای اصلی هر دو طرف یعنی جریان نظامی حاکم و جریان مردمی اخوان المسلمین رد صلاحیت و خارج شده اند. در وضعیت موجود چهره سیاسی مشهور و میانه روی عمرو موسی با سوابق بین المللی بی تردید بیشتر مورد توجه نظامیان در داخل و جامعه بین الملل با تمام ملاحظات آن، در خارج است. رقابت در صورت استمرار وضعیت موجود، تنگاتنگ خواهد بود. آن چه به نظر می رسد این است که نظامیان مایل نیستند کل کشور را در اختیار جریان اسلامی اخوان المسلمین قرار دهد. این نگرانی نزد اخوانی ها نیز وجود دارد که چنان چه تدبیری نیندیشند و در اندیشه ائتلاف با سلفی ها (که برای آن ها تنش های سخت بعدی را به دنبال خواهد داشت) یا کنار آمدن با دکتر عبدالمنعم ابوالفتوح نباشند، معرکه را از دست بدهند.

در این ماجرا فراموش نکنیم که شورای عالی نظامی، با نفوذ گسترده خود بر رسانه ها، نهادها و موسسات دولتی داخلی ابزارهای تاثیرگذاری زیادی دارد و این امر موجب نگرانی بسیاری از محافل انقلابی است. از جمله آن، جریان سلفی است که حاضر نیست خیابان ها و میادین را ترک کند و هم چنان به تهدیدات تند خود علیه حاکمان نظامی ادامه می دهد. این احتمال که شرایط موجود در مصر طی روز های آینده به سمت شکاف و تشتت بیشتری گام بردارد و ادبیات اعتراض و تهدید گسترده تر شود، وجود دارد.