نشست استانبول پیش‌درآمد است یا پیش‌برنده؟

پس از امضای باراک اوباما بر کاغذ تحریم های بانکی علیه ایران و همچنین قطعی شدن تصمیم اتحادیه اروپا مبنی بر ممنوعیت خرید نفت از ایران، زمزمه هایی درباره توافق نمایندگان دو طرف برای از سرگیری مذاکرات به گوش رسید که خیلی زود اخبارش جنبه رسمی پیدا کرد و با نامه نگاری های جلیلی و اشتون به برگزاری نشست استانبول انجامید.

این نشست البته تا اندازه ای زیر سایه تحولات منطقه و مانورهای سیاسی ترکیه علیه دولت سوریه قرار گرفت و به مدت چند روز ابهام هایی را درخصوص مکان و زمان مذاکرات پدید آورد. ولی خیلی زود هیاهوها در این باره فروکش کرد؛ طوری که گویی اصلا چنین مجادله ای درنگرفته و جنجال ها بر سر میزبانی استانبول تنها نوعی هشدار و اعتراض از جانب ایران به ترکیه بوده است. درواقع چالش بر سر مواضع ترکیه در قبال سوریه، نتوانست در اصل قضیه خدشه ای وارد کند و مذاکراتی را که قرار بود به دشواری و پس از 15 ماه از سر گرفته شود، تحت الشعاع قر ار دهد.

هم ایران و هم 1+5 قدر این فرصت را می دانند و اعلام کرده اند که می بایست از همه ظرفیت ها و امکان های موجود برای انجام یک گفتگوی هدفمند و موفقیت آمیز استفاده کرد. البته دو طرف به خوبی می دانند که دستیابی به توافق نهایی بر سر موضوعات مهم به این نشست معطوف نخواهد شد اما مشخص است که بدون رسیدن به تفاهم اولیه و یافتن نقاط مشترک – هرچند جزئی و کوتاه – نمی توان توجیه و دلیلی برای برگزاری نشستی دیگر فراهم کرد.

کمتر از دو سال پیش، گفتگوهای ژنو و استانبول به دنبال هم و با فاصله زمانی کوتاه برگزار شدند ولی هر دو طرف از آن به عنوان مذاکراتی بی حاصل تعبیر کردند و گفتند که طرف مقابل حاضر نیست ذره ای از مواضعش پایین بیاید و همین مساله دلیل عدم امکان تعامل و تفاهم است.

می توان گفت ایران و غرب تاکنون به زبانی مشترک در رایزنی های هسته ای دست نیافته اند. ولی این بار جمهوری اسلامی ایران نگاه خوشبینانه تری به مذاکرات دارد. برخی کارشناسان می گویند، ایران مصرانه به دنبال مذاکراتی دنباله دار است تا راهی برای برون رفت از تحریم های اعمال شده و نیز تحریم های نفتی که از دو ماه بعد شروع خواهد شد، بیابد. غرب نیز مایل است هرچه سریع تر باب دیپلماسی با ایران را بگشاید تا فضای تهدیدآمیز و جنگ سردی را که در این میان شکل گرفته و خوشامد افراطیون منطقه بوده است، بشکند و حفره ای در این دیوار بن بست ایجاد کند. در روزهای گذشته، مقام های ایرانی از احتمال موفقیت این دور از مذاکرات خبر داده و گفته اند  که با طرح‌های پیشنهادی جدید در استانبول حاضر می شوند.

روسیه و چین نیز چون ایران ابراز خوشبینی کرده اند و قصد دارند با تلطیف فضا پیش از شروع مذاکرات، دو طرف را از نگاه حداکثری و طرح حداکثری خواسته هایشان در این نشست بازدارند و مانع بسته شدن درهای گفتگو شوند. اینطور که از فحوای سخن مقام های ایرانی برمی آید، جمهوری اسلامی مایل است دو طرف به مذاکراتی جامع و بلندمدت متعهد باشند.

مواضع ایران نشان دهنده میل به ادامه گفتگوهاست اما برخی اخبار حاکی از این است که طرف غربی همچنان به برد یکسویه می اندیشد و تصور می کند که فشارها و تحریم های اعمال شده بر ایران، دلیلی است تا با موضع دست بالا و خواسته های حداکثری پشت میز مذاکره بنشیند.

خبرگزاری مهر به نقل از یک منبع نزدیک به هیات مذاکره کننده ایرانی نوشته است که ایران نکات دلگرم کننده کمی در سخنان مقام های امریکا و اتحادیه اروپا می‌بیند. روز گذشته هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه امریکا با اشاره به مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 از آمادگی کشورش برای دادن تضمین مشروط به ایران در این مذاکرات سخن گفت. یک دیپلمات اروپایی نیز گفته که بعید است کشورهای غربی، در این مذاکرات تحریم‌های نفتی علیه ایران را به حالت تعلیق درآورند.

آنچه مشخص است اینکه احتمال دارد این دور از گفتگوها به استانبول ختم نشود و ماه آینده در بغداد پی گرفته شود. درواقع الگویی که بر این دور مذاکره حاکم است، مشابه روندی است که نزدیک دو سال پیش در ژنو و سپس استانبول محقق شد؛ یعنی یک گفتگو در دو قسمت. قسمت اول را می توان پیش درآمد و قسمت دوم را پیش برنده بحث ها تلقی کرد. آنچه اهمیت دارد این است که اگر پس از برگزاری قسمت دوم نشست (در بغداد) دو طرف از قرار بعدی سخن بگویند، می توان احساس کرد که قدم های مثبتی برداشته شده و توافق هایی میان دو طرف حاصل شده است. درواقع باید گفت که نشست استانبول به عنوان پیش درآمد این دور از مذاکرات است و بدون نشست بغداد، بی پایان و ابتر خواهد ماند.