ایران،سوژه مشترک قطر، عربستان و غرب

سیاست امنیتی مشترک غرب و شورای همکاری خلیج فارس

دیپلماسی ایرانی : بحث همکاری‌های امنیتی امریکا و شورای همکاری خلیج فارس که جدیدترین موضوع آن مساله ایجاد سپر دفاع موشکی مشترک بود، موضوعی است که ریشه آن به چندین دهه گذشته بازمی‌گردد. از منظر تاریخی در چند دهه گذشته بعد از انقلاب اسلامی اختلاف دیدگاه و رویکرد میان ایران  و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در مورد نظام امنیتی خلیج فارس مساله ای جدی و اساسی در حوزه خلیج فارس بوده است. ایران پس از انقلاب اسلامی بر نظام امنیتی همکاری جویانه بومی با مشارکت بازیگران منطقه‌ای و بدون حضور و دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای تاکید داشته است. اما در مقابل کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خواستار ورود و مشارکت قدرت‌های فرامنطقه‌ای در نظام  امنیتی منطقه بوده‌اند و این اختلاف دیدگاه به صورت مداوم وجود داشته است. هرچند در برخی مقاطع و دوره ها ایران و شورای همکاری تلاش هایی را برای گسترش همکاری هایی امنیتی در خلیج فارس داشته اند اما در طول چند سال اخیر  در پی افزایش رقابت های منطقه ای اختلاف‌ها در خصوص نظام امنیتی خلیج فارس نیز گسترش یافت. تحولات عراق و حوزه های دیگر مانند لبنان و فلسطین در سال های گذشته و جنبش های مردمی در خاورمیانه در یک سال اخیر باعث گسترش رقایت ها و منازعات ایران و شورای همکاری شد که بر واگرایی دیدگاه ها در مورد ترتیبات امنیتی خلیج فارس نیز تاثیرگذار بوده است..

غربی‌ها و به ویژه امریکا شورای همکاری خلیج فارس را مجموعه‌ای از کشورهایی می‌دانند که برای مهار  و موازنه سازی در برابر ایران می‌تواند کمک بسیاری به آنها کند. در این راستا علاوه بر حضور در این کشورها و روابط سیاسی مناسب و استراتژیک تقویت نیروی نظامی و امنیتی شورای همکاری خلیج فارس نیز یکی دیگر از محورهای مهم طرح مهار ایران از سوی غرب است. در سال‌های گذشته نیز شاهد بودیم که امریکا تعامل‌ و همکاری‌های نظامی و امنیتی خود را با این کشورها گسترش داده است که این همکاری‌ها در دو قالب است:

۱. روابط دو جانبه غرب با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

۲. تعاملات و اقدامات مشترک  با کشورهای حوزه خلیج فارس که به نوعی افزایش انسجام و همگرایی در فعالیت‌های نظامی و امنیتی است و بحث سپر دفاع موشکی نیز در این قالب قرار می‌گیرد

این بحث در مرحله کارشناسی و در حال بررسی است که با توجه به مبانی و پیشنه آن مساله جدی است که شروع شده است. این موضوع که تا چه اندازه این طرح عملی خواهد شد به فضای تعاملات ایران و غرب و همچنین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بستگی دارد. بنابراین روندی است که ممکن است دچار تغییر شود.

یکی از اهداف  شورای  همکاری خلیج فارس از آغاز تاسیس ایجاد نیروی دفاعی و نظامی مشترک بود اما تا کنون این کشورها نتوانسته اند نیروی نظامی مشترک کارامدی را تشکیل دهند که قادر به تامین امنیت آنها باشد، همانطور که در حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ نیز این امر به وضوح قابل مشاهد بود. بنابراین هرچند که اعضای شورای همکاری خلیج فارس از نظر تسلیحاتی هزینه‌های زیادی کرده‌اند اما تا کنون موفق به ایجاد نیروی نظامی توانمندی به تنهایی نشده اند. در نتیجه این کشورها در تلاشند که  در جهت تامین امنیت خود و تغییر موازنه قدرت منطقه ای حمایت بیشتر غرب را از جمله در بعد نظامی بدست آورند.غرب نیز در راستای مهار ایران با این کشورها وارد تعامل جدی و همه جانبه از جمله در بعد نظامی شده است تا نیروی کارامدتری برای موازنه سازی در برابر ایران ایجاد شود.. 
 

عربستان و قطر بازیگران اصلی

در مهار ایران و موازنه سازی در برابر آن در شرایط جدید منطقه ای عربستان و قطر در میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس نقش محوری دارند. عربستان سعودی از گذشته به همراه ایران و عراق یکی از بازیگران محوری در خلیج فارس بوده است و با توجه به وسعت، منابع مالی و شرایط ژئوپلتیکی این نقش‌آفرینی طبیعی است. عربستان سعودی در مهار ایران نقشی پیشتاز دارد و سایر دولت ها را نیز در این راستا هدایت و مدیریت می کند. اما قطر چند سالی است که سعی بر این دارد تا نقش‌آفرینی منطقه‌ای خود را افزایش داده و به عنوان بازیگر محوری مطرح شود. این مساله دو بعد دارد : یک بعد آن به خود کشور قطر بازمی‌گردد که سعی دارد به نوعی در رقابت با عربستان به بازیگر منطقه‌ای تبدیل شود و موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی خودش را ارتقا دهد که با توجه به برخی از پتانسیل‌های آن همچون منابع نفت و به ویژه گاز و دیپلماسی فعال در این زمینه تلاش می‌کند. اما بعد دیگر نقشی است که غرب سعی دارد تا به قطر دهد، بدین معنا که با توجه به آسیب‌پذیر بودن قطر به عنوان دولت کوچک در قالب منافع و راهبردهای غرب و با  حمایت‌های آن نقش آفرینی می‌کند . غرب نیز تمایل دارد که از قطر به عنوان یکی از بازیگران مستعد در جهت بازسازی نظم منطقه ای استفاده کند.همچنین قطر به عنوان جایگزینی برای عربستان سعودی به عنوان دولتی سنتی با سیاست‌های سنتی در راهبردهای غرب است که اهمیت قطر برای غرب از این منظر نیز رو به افزایش است./14