هرجا غیر از ترکیه

این روزها برخی مقام های ایران از فتنه انگیزی سعودی ها در قبال ایران داد سخن می رانند. شاید منظور آنها نزدیکی اعراب به ترکیه در قضیه سوریه و در نتیجه دور شدن ترکیه از ایران باشد. اما این برهم ریختگی و شکاف در روابط تهران و آنکارا تا چه اندازه به همسویی سیاست های ترکیه با عربستان و اقمارش مربوط است و تا چه میزان به روند تعاملات هسته ای ایران و غرب وابسته است؟

ترکیه مدت یک یا دو هفته نیست که مواضع ناهمسوی خود را با تهران در قبال بحران سوریه بروز داده و خط مشی متفاوتی را در پیش گرفته است. این کشور از ماه ها پیش و بالا گرفتن غائله ها در سوریه، ضمن پناه دادن به مهاجران سوری به وضوح از مخالفان بشار اسد حمایت کرد و حتی سوریه را تهدید کرد که در صورت ادامه خشونت ها به صورت جدی و مستقیم وارد قضیه می شود. بسیاری از کارشناسان از موضع گیری تند آنکارا در برابر دمشق انگشت حیرت به دهان گرفتند و آن پیام ها را معادل دخالت داخلی و جنگ احتمالی با سوریه قلمداد کردند.

اما همچنان که طرح های اتحادیه عرب و حمایت های غرب در سازمان ملل به بن بست روسیه و چین برخورد کرد، جنس موضع گیری ها و پشتیبانی های اعراب و ترکیه نیز از مخالفان حکومت سوریه تغییر کرد و آنها تصمیم گرفتند از مجراهای دیگری وارد ماجرای سوریه شوند.

برگزاری نشست "دوستان سوریه" آن هم در شرایطی که سوریه، ایران و روسیه از طرح پیشنهادی کوفی عنان برای برقراری صلح حمایت کرده بودند، یک ابزار فشار بر سازمان ملل و هم پیمان های سوریه محسوب می شد و گروه های مخالف بشار اسد را در داخل و خارج این کشور متحد و تقویت می کرد. به بیان دیگر، حضور نمایندگان و مقام های 80 کشور در مخالفت با دمشق و به رسمیت شناختن شورای ملی مخالفان، نوعی تقابل مستقیم با دولت هایی بود که سعی داشتند موازنه را در بحران سوریه تغییر دهند.

اینگونه بود که میزبانی ترکیه از نشست دوستان سوریه، برای تهران توهین آمیز و فتنه انگیزانه تلقی شد. این نشست درست در شرایطی برگزار شد که اعلام شده بود ترکیه دو هفته آینده میزبان مذاکرات هسته ای ایران و غرب است و بدیهی بود که این رفتارهای متفاوت ترکیه برای ایران قابل پذیرش نبود. نکته دیگر این بود که هیلاری کلینتون در جریان همان نشست دوستان سوریه در استانبول بود که اعلام کرد مذاکرات 1+5 با تهران در استانبول برگزار می شود. چند روز بعد رجب طیب اردوغان به ایران سفر کرد و فردا روزش خبر کاهش خرید نفت ترکیه از ایران منتشر شد و ایران نیز از انتخاب گزینه های جدید برای میزبانی مذاکرات هسته ای خبر داد.

از آن روز برخی رسانه ها در حال بررسی جزئیات اتفاقات و مراودات در جریان سفر اردوغان به ایران هستند تا رویگردانی ایران را از میزبانی ترکیه ریشه یابی کنند. این حاشیه پردازی ها و نکته نمایی ها به اندازه ای بالا گرفته است که بهمن حسین پور سفیر ایران در ترکیه وادار به مصاحبه شده تا درباره بخشی از علل و عوامل احتمالی توضیح دهد. او درباره علت تاخیر محمود احمدی نژاد در دیدار با اردوغان در تهران گفته است: "هر انسانی دچار کسالت می شود و این را نخست وزیر ترکیه نیز اذعان داشت. در دیدار احمدی نژاد و اردوغان تاخیری صورت گرفت و آن به خاطر کسالت رئیس جمهوری بود. ولی در این دیدار رییس جمهوری ایران بهترین استقبال را از نخست وزیر ترکیه به عمل آورد که تاکنون صورت نگرفته بود."

او کاهش واردات نفت ترکیه از ایران را نیز علت مخالفت ایران با میزبانی استانبول ندانسته و گفته است: "مقام های ترکیه اعلام کردند که این شرکت واردکننده نفت ترکیه، یک شرکت خصوصی است و برای ایجاد تنوع در خرید نفت خود نسبت به کاهش نفت از ایران اقدام کرده است. با این وجود گفتگوهای مقام های بخش انرژی ایران و ترکیه همچنان ادامه دارد و به تازگی وزیر نفت ایران با وزیر انرژی ترکیه درخصوص مسائل مختلف با یکدیگر گفتگو کرده اند."

اگرچه توضیحات بهمن حسین پور در این باره قانع کننده نیست و صرفا به منظور کاستن از تنش های موجود ابراز شده است، اما به واقع نمی توان تبعیت چند درصدی ترکیه را از تحریم نفتی ایران دلیل اصلی چرخش صد و هشتاد درجه ای ایران در قبال ترکیه طی چند روز قلمداد کرد.

هرچقدر مقام های ایران تلاش می کنند مسائل پیش آمده میان دو کشور را سوءتفاهمی گذرا عنوان کنند و از اعلام موضع رسمی توسط وزارت خارجه و شورای عالی امنیت ملی در این باره می پرهیزند، اما در سوی مقابل ترک ها دست از صراحت لهجه خود برنمی دارند و همچنان که پیش از این درباره سوریه با تندی و عتاب سخن گفته بودند، به ایران نیز تاخته و با شتابزدگی سابقه داری به انتقاد از رفتار ایران پرداخته اند.

به نظر می رسد تهران قصد داشته پس از سیاست ها و موضع گیری های ضد سوری ترکیه، میزبانی مذاکرات ایران و غرب را از این کشور بگیرد تا بدین وسیله اعتباری را که عاید کشور میزبان می شود از آن سلب کنند. اگرچه ترکیه پیشتر همراه با برزیل به عنوان یکی از میانجی های موثر در قضیه هسته ای ایران تلقی می شد و میزبانی دور پیشین مذاکرات را هم برعهده گرفت و اعتبار و رسمیتی ویژه یافت، اما این بار تلاشی که برای تضعیف دولت سوریه از خود نشان داده، عاملی شده است تا تهران میزبانی را از این کشور بگیرد و احتمالا به محل دیگری منتقل کند. با این حال آقای اردوغان اعلام کرده که "این نشست برای ما هیچ وجهه‌ای نخواهد داشت و ما به دنبال چنین وجهه‌ای نیستیم" ولی همین اظهارنظر نشان می دهد که تهران به چه دلیل زیر بار میزبانی استانبول نرفته و خواهان جابجایی محل مذاکرات در هر جایی غیر از آنجاست.