مجله هفته/ همزبانی با جهان

 دیپلماسی ایرانی: جایزه سینمایی اسکار که بیش از هشت دهه است در امریکا برگزار می شود و هر ساله از سوی آکادمی اسکار، بهترین هنرمندان و فیلم های سینمایی امریکا و جهان را انتخاب می کند، امسال برای اولین بار به یک فیلم و فیلمساز ایرانی جایزه داد تا هم خود تاریخ ساز شود و هم سینمای ایران.

ایران که سال ها به داشتن کارگردان های متفکری چون بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی، عباس کیارستمی و زنده یاد علی حاتمی به خود بالیده و در جستجوی راه هایی برای ظهور پتانسیل های بین المللی اش بوده، یکباره اصغر فرهادی را به عنوان فیلمسازی نواندیش و خلاق به دنیا معرفی کرد و حالا سینمای ایران بیش از گذشته از سوی دوستداران این هنر در تمام ملل جهان شناخته و تحسین می شود.

اصغر فرهادی که با نخستین فیلمش "رقص در غبار" نشان داد که در پروراندن مضامین اجتماعی و نمایش تناقض های اخلاقی بشر، تبحر بالایی دارد، پله به پله رشد کرد و هر فیلم او قدمی رو به جلو در سینمای اجتماعی و ملودرام ایران محسوب می شد. او با فیلم "شهر زیبا" نیز گرفتاری انسان را در بند تناقض های مذهبی و دوگانه های اجتماعی نشان داد و بار دیگر شخصیت هایش را در دوراهی تصمیم گیری قرار داد. نگاه نسبی گرا و جزم ستیز او در فیلم "چهارشنبه سوری" هم ادامه یافت و این بار به طرح مساله دروغ و پنهان کاری پرداخت. این دو مضمون در فیلم "درباره الی" هم تبلور یافت و سرگردانی انسان را در بین تناقض های درونی و دوگانه های راست / دروغ، منفعت فردی / منفعت جمعی و نیز چرایی قضاوت های قطعی درباره یکدیگر به گونه ای سوال برانگیز مطرح کرد.

فرهادی در فیلم هایش مخاطب را دست کم نمی گیرد و او را به مشارکت در فهم و درک جهان داستان و پاسخ دهی به سوال ها و ابهام های شخصیت های فیلمش وادار می کند. از این روست که فرهادی به سینماگری تبدیل شده که برخلاف عرف رایج فیلمسازی در ایران، مایل نیست همه حقیقت را یکجا و آسان در اختیار مخاطب بگذارد. او یا فیلم های او معتقدند که حقیقت به صورت تام و تمام نزد یک فرد نیست و هر کس حقیقت خود را دارد و بنابراین هیچ قضاوت قطعی و قاطعی درباره گناهکار یا بی گناه بودن افراد نمی توان داشت.

اینها بخشی از جهان فیلم ها و اندیشه اصغر فرهادی است که موجب شده است آثارش و به ویژه فیلم "جدایی نادر از سیمین" مورد پسند مخاطبان و منتقدان سراسر دنیا قرار بگیرد و او را به نقطه اوج افتخارات هنری برساند. فیلم های او از این جهت که به ویژگی های عام شمول و ذاتی انسان می پردازند و پرسش های به ظاهر عادی ولی عمیقی را مطرح می کنند، از سوی هر مخاطبی با هر خصلت فرهنگی و متعلق به هر خطه جغرافیایی فهم و دریافت می شود.

می توان زبان فیلمسازی او را زبان یک انسان جهانی و بین المللی دانست که با تکیه بر نقاط ذاتی و مشترک انسان ها، ظرفیت جذب و پذیرش در هر فرهنگ و اجتماعی را دارد و از این رو می تواند به الگویی برای گفتگو و تعامل بینافرهنگی تعبیر شود.

زبان فیلم های فرهادی بارزترین و برجسته ترین مشخصه کارهای اوست. او هنرمندی است که کارش را از تئاتر و نمایشنامه نویسی شروع کرد و گویی در جستجوی ظرفیت های بیشتر برای واگویی دغدغه ها و مفاهیم ذهنی اش کم کم به سینما راه یافت و ابتدا مخاطبان ایرانی و حالا به طرز سیال و شناوری مخاطبان جهانی و غیر همزبان را تحت تاثیر قرار داده است.

فیلم های اصغر فرهادی شکلی از همزبانی از راه تولید هنری است. همان زبانی که هنرمندان دیروز و امروز جهان به الفبا و دستورزبانش پی برده و از طریق آن با دیگران ارتباط برقرار کرده اند. درواقع همزبانی هنری، مرز "خود" و "دیگری" را از میان برمی دارد و پیوند و هم‌گونگی به جایش می نشاند. فرهادی در چند جمله ای که پس از دریافت جایزه اسکار بر زبان آورد، از تفاوت هنر و سیاست و به حاشیه رفتن زبان فراگیر هنر در زمانه جولان سیاست و خشونت سخن گفت.

او درباره دلیل خوشحالی مردم ایران از کسب این جایزه گفت: "آنها خوشحال اند چون در این زمان که صحبتِ جنگ و تهدید و حمله بین سیاستمداران رد و بدل می شود، اینجا صحبت از فرهنگ غنی کشورشان ایران است. یک فرهنگ غنی و قدیمی که زیر گرد و غبار سیاست پنهان مانده است."

اگرچه برخی پیام های تبریک که به اصغر فرهادی ارائه شد، به جای محو خط و خطوط سیاسی و نادیده انگاشتن تضادهای فرهنگی و سیاسی، به برجسته نمایی همان چیزی پرداختند که فیلم "جدایی" از آن گریزان است، ولی بازهم بر تم اخلاقی و انسانی فیلم او تاکید کردند و چنین محتوایی را پاسخگوی نیازهای انسانی توصیف کردند.

این فیلم در شرایطی موفقیت جهانی کسب کرد، که بدبینی ها و اتهام زنی های متعددی به ایران روا داشته می شود و تبلیغات منفی و ایران هراسانه در دنیا کماکان ادامه دارد. "جدایی نادر از سیمین" که در دنیا به "جدایی" معروف شده، با پرهیز از موضوعات زودگذر و نخ نما شده سیاسی، چنین فضای پر از شماتت و منفی نگری را برید و پرتوهای درخشان فرهنگ و هنر و خلاقیت ایرانی را به رخ دنیا کشید. /11