واکنش به بیگانه یا بازگشت به خویشتن

 دیپلماسی ایرانی: تصور شکل دادن به یک دموکراسی نوپا در جامعه ای سنتی چون افغانستان، تصوری بود که تا همین چند روز پیش نقیض و ردیه محکمی برای آن مشاهده نمی شد. امریکا و ناتو تلاش داشتند پس از فروپاشاندن نظام طالبانی در افغانستان، هم ریشه بنیادگرایی را در منطقه بخشکانند و هم پایه های حکومتی دموکراتیک با مولفه های غربی و باصطلاح جهان شمول را در افغانستان ایجاد کنند.

افغانستان پس از سقوط رژیم طالبان روند رو به توسعه ای داشته و با حمایت کشورهای همسایه و نیز حمایت های فرامنطقه ای به سمت ترمیم زیرساخت ها و بهبود اوضاع اقتصادی و سیاسی خود رفته است. پس از ده سال جنگ با نیروهای شورشی، حامد کرزی رئیس جمهور افغانستان در کنفرانس دوم بن از ورود کشورش به دورانی تازه نوید داد و جامعه بین الملل نیز پشتیبانی خود را از روند بهسازی و نوسازی این کشور اعلام کرد.

امریکایی ها در این مدت بسیار کوشیده اند که مدرنیزاسیون افغانستان را همگام با امور روساختی و صنعتی، در زیرساخت های فرهنگی و آموزشی نیز دنبال کنند و با جهت دهی به نظام آموزش و پرورش و دانشگاه ها، توسعه مطبوعات و رسانه های آزاد و پروبال دادن به عرصه های فرهنگی و هنری این کشور، زمینه بسط اندیشه دموکراتیک و افول نگره های بنیادگرایانه را در افغانستان فراهم کنند.

طی این ده سال تمرکز دولت افغانستان و نیروهای خارجی بر مبارزه با شورشیان مسلح بوده و قاطبه جامعه نیز ضمن پشتیبانی از این سیاست و انتقاد از سستی پاکستانی ها در مشارکت منطقه ای با آنها، به تناقض ها و چالش های ریشه داری در راه مدرنیزاسیون این کشور برنخورده بودند. افغان ها اگرچه مخالف تداوم حضور نیروهای خارجی در کشورشان هستند ولی تا امروز چالش و مشکل عدیده ای – نظیر آنچه این روزها رخ داده - با آنها نداشته و یا بیگانه ستیزی خود را به صورت علنی و عملی بروز نداده بودند.

اما جرقه ای کوچک کافی بود تا قسمی دیگر از تضادها و تناقض ها از دل خاک سر بر آورد و به گیاهی چنان عظیم الجثه و ریشه دار شبیه شود که حالا نه دولت یارای مهارش را دارد و نه خارجی ها دارویی برای توقف رشد و نمو آن. پیدا شدن چند جلد قرآن سوخته و نیم سوخته در میان تلی از اجناس و کتاب های دور ریخته شده یک پایگاه نیروهای امریکایی، جرقه آتشی را در افغانستان زده که پیش از این آتش زیر خاکستر بود. آنچه امروز در افغانستان رخ می دهد، نه بیگانه ستیزی و یا دشمنی با غرب بلکه بازگشت به خویشتنی است پس از ده سال همزیستی با ظواهر توسعه غربی.

بدون شک سیاستمداران امریکایی و اروپایی با شناختی که از فضا و گرایش های فرهنگی منطقه داشته اند، در مدت حضور در افغانستان همواره مراقب زمینه های بروز هرگونه تنش یا تماس با مصادیق بومی و مذهبی مردم بوده اند اما یک غفلت بزرگ و غیرقابل پیش بینی سبب شده است تا همه چیز یک شبه دگرگون شود و پایگاه و جایگاه نیروهای خارجی در این کشور از این رو به ‌آن رو شود.

پس از عذرخواهی باراک اوباما از افغان ها به دلیل سوزانده شدن نسخه هایی از قرآن توسط نیروهای امریکایی، مقام های بلندپایه پنتاگون و ناتو نیز تلاش می کنند با عذرخواهی بابت این اتفاق، از شدت خشم و تنش های اوج گرفته در افغانستان بکاهند و بحران فعلی را خاموش کرده و از این گذرگاه پرخطر عبور کنند.

با کشته شدن دو مشاور امریکایی حاضر در وزارت داخله افغانستان، روند اعتراضات به قرآن سوزی به جایی رسیده که امریکا و ناتو در فکر بازگرداندن تعدادی از نیروها و مشاوران خود هستند. مبرهن است که نه امریکایی ها و نه نیروهای ناتو که طی ده سال گذشته، آشنایی زیادی با منطقه و فرهنگ و رسوم آن پیدا کرده بودند و وارد مباحث و رخدادهای چالش برانگیز مذهبی و بومی نمی شدند، حتی تصور چنین واکنشی را هم نداشته و کاملا شوکه شده اند.

آنها امروز نه رویاروی بخشی از جامعه یا بدنه ای از گروه های ضد خارجی بلکه در برابر پدیده ای عمیق و ریشه دار به نام سنت گرایی و باورهای مذهبی قرار گرفته اند و این مسئله، یافتن راه حل و چگونگی خاموش کردن شعله های اعتراض را با پیچیدگی و دشواری همراه کرده است.

به نظر می رسد تاثیر حضور نظامی و اقتصادی و فرهنگی نیروهای خارجی در ده سال گذشته در افغانستان، نه کافی بوده و نه در کوتاه مدت جوابگو خواهد بود. افغان ها با پیگیری اعتراضات خود نسبت به اتفاق هفته گذشته نشان دادند که به این راحتی از عقاید و مقدسات خود دست نمی کشند و نوسازی و پیوند با دنیای مدرن فاقد قدرت لازم برای تغییر عمق و روح آنهاست.

تظاهرات‌ مردم در افغانستان در اعتراض به هتک حرمت قرآن کریم توسط نظامیان امریکایی حاضر در پایگاه بگرام ده ها کشته و زخمی به جا گذاشته است. نمایندگان مجلس افغانستان نیز هیات تحقیق و تفحصی را به منظور بررسی این اقدام به بگرام اعزام و اعلام کردند که امریکایی‌ها باید عذرخواهی کنند و عوامل ماجرا محاکمه شوند. رئیس جمهور ایالات متحده با علم به ریشه این بحران تلاش کرد با عذرخواهی صریح خود، مانع ادامه تنش ها در این کشور شود. با این وجود اعتراض های خشونت بار کماکان ادامه دارد و به نظر می رسد به بیگانه ستیزی و مخالفت با حضور غربی ها پیوند بخورد و از این پس بقای نیروهای امریکایی در این کشور را با گسست ها و چالش های پایداری توام کند./11